یک سند تاریخی: نظر آیتالله کاشانی درباره زرتشتیان ایران
تقریباً یک ربع قرن پیش، فصلنامه‌ای تحت عنوان «تاریخ و فرهنگ معاصر» از حوزه علمیه قم منتشر ساختم که در نوع خود و در آن برهه از زمان، بی‌تردید بی‌نظیر بود. در سال دوم انتشار آن، تصمیم گرفتیم که ویژه‌نامه‌ای برای آیتالله کاشانی چاپ کنیم و برای همین منظور و تهیه مقالات، با دوستان فرهیخته قم و تهران تماس‌هایی برقرار شد و در نهایت، مقالات و خاطرات مستند و ارزشمندی تهیه گردید. شماره ۶ سال دوم فصلنامه به عنوان ویژه‌نامه آیتالله کاشانی در ۳۰۰ صفحه منتشر گردید و مورد استقبال و توجه و تقدیر اهالی فرهنگ و تاریخ قرار گرفت.
یکی از فرهیختگانی که با آن شماره از مجله همکاری کرد، برادر ارجمند و پژوهشگر معاصر تاریخ، جناب آقای محمد ترکمان بود که به‌رغم تمایلات سیاسی ویژه، هیچ‌وقت در داوری‌های خود از راه عدل و انصاف دور نمی‌شود و به خاطر گرایش‌های سیاسی، از بیان حق و حقیقت چشم‌پوشی نمی‌کند.
آقای ترکمان وقتی مطلع شد که ویژه‌نامه‌ای درباره آیتالله کاشانی منتشر خواهد شد، یک سند ارزنده تاریخی از آیتالله کاشانی در خصوص احقاق حقوق هموطنان زرتشتی برای ما ارسال داشت که توصیه ایشان به مسئولان حکومتی وقت در مورد حق شهروندان زرتشتی ایران بود که در مجله به چاپ رسید.
اکنون با توجه به مشکل غیرضروری و قابل اجتناب که بعضی از آقایان «معمرین قوم» برای نمایندگی «وکالتی» یکی از هموطنان زرتشتی ما در یزد ـ آقای سپنتا نیکنام ـ ایجاد کرده‌اند، چاپ و نشر آن سند را بی‌مناسبت ندیدم. با ذکر خیری از جناب ترکمان که «کاشف» این سند بودند و امیدوارم همتی دوباره کنند و اسناد و نامه‌های آیتالله کاشانی را که با زحمت زیاد تهیه نموده و در پنج جلد در اوایل انقلاب منتشر ساخته بودند، با بازنگری و تکمیل، به دست چاپ بسپارند که اجری مضاعف دارد و نوعی احقاق حق درباره شخصیتی است که همچنان متأسفانه مورد هجمه و حمله گروهی ناآگاه با حقایق تاریخی، به‌ویژه پس از نشر ناقص گزارش‌ها ـ و نه اسناد ـ نوعاً مجعول سفارت‌های آمریکا، قرار گرفته است. نشر مجدد آن مجموعه آثار خدمت ارزشمندی در جهت روشن شدن بسیاری از حقایق تاریخی تواند بود. و اکنون این سند تاریخی درباره زرتشتیان ایران از شماره ۶ مجله «تاریخ و فرهنگ معاصر» (صفحه ۲۲۷ـ۲۳۰) برای آگاهی عمومی نقل می‌گردد.
سیدهادی خسروشاهی، ۲۰ر۸ر۹۶ تهران
***
سندی جدید:
توصیه‌ای درباره زرتشتی‌ها
محمد ترکمان
سند جدید، نامه‌ای است از مرحوم آیتالله کاشانی به سرلشکر کوپال ـ رئیس شهربانی کل کشور ـ در تاریخ نیمه خرداد ۱۳۳۱ مبنی بر اینکه زردشتی‌ها از ملل متنوعه و از افراد ایرانی اصیل هستند که باید نسبت به انجام تقاضاهای مشروع آنان عطف توجه گردد. آیتالله کاشانی در این مکتوب، از وفاداری و خدمتگزاری زردشتی‌ها نسبت به کشور نیز تجلیل کرده است. آنچه در این سند بیش از همه قابل توجه و تقدیر است، توجه آیتالله کاشانی به ضرورت حفظ وحدت ملی و دلگرمی صاحبان مذاهب به حفظ حقوق اساسی آنان در زادگاه خود ایران است. تاریخ دو قرن اخیر جهان تحت سلطه، شاهد صادقی است بر کوشش‌های استعمارگران که از هیچ اقدامی، هرچند غیرانسانی، برای ایجاد بدبینی و افشاندن تخم نفاق و کدورت در میان اقوام و مذاهب مختلفی که در یک واحد سیاسی زندگی می‌کنند، خودداری نکرده‌اند تا به اهداف شوم خود که عبارت است از تضعیف و تجزیه و غارت و چپاول کشورهای مذکور، دست یابند. تنها با برخورد صحیح و منطقی و برخاسته از موضع رحمت و پافشاری بر حفظ وحدت ملی است که می‌توان سد راه استعمارگران در سوءاستفاده از تفاوت‌های قومی و مذهبی گردید.
در تاریخ معاصر ایران بارها اتفاق افتاده است که عالمان دینی به هنگام مشاهده دستهای مرموزی که درصدد ایجاد خصومت‌های مذهبی و تحریک و تهییج عوام برای دستیابی به آمال نامشروع خود بوده‌اند، بدون هیچ‌گونه تعللی، به دفاع از امنیت و آسایش و پاسداری از حقوق ملل متنوع ساکن کشور پرداخته‌اند و توطئه‌های دشمنان کشور و مردم آن را نقش بر آب ساخته‌اند. در همین خصوص، به عنوان نمونه می‌توان از تلگراف تشکر «انجمن ناصری زردشتیان یزد» در شوال ۱۳۲۴ق به آقایان سیدمحمد طباطبایی و سیدعبدالله بهبهانی و حاج شیخ فضل‌الله نوری به دلیل اقدامات ایشان در حفاظت و صیانت از حقوق زردشتی‌های یزد یاد کرد.۱ مکتوب آیتالله کاشانی به سرلشکر کوپال نمونه‌ای دیگر از مساعی مذکور است که متن آن را در ذیل ملاحظه می‌فرمایید:
«۱۵ر۳ر۳۱
تیمسار سرلشکر کوپال، رئیس محترم شهربانی کل کشور، دام‌اقباله
پس از سلام، عرض می‌شود جماعت زردشتیان ایران اظهار می‌دارند که آموزشگاه شهربانی جوانان آنها را برای تحصیل در آموزشگاه شهربانی به نام ملل متنوعه نمی‌پذیرد. در صورتی که زردشتی‌ها از افراد ایرانی اصیل هستند و اقتضا ندارد آنها را در ردیف افراد ملل متنوعه خارجی قرار داد. به نظر این جانب هیچ مانعی ندارد که آنها را در آموزشگاه بپذیرند، مخصوصاً اینکه این جماعت همه وقت نشان داده‌اند که نسبت به کشور وفادار و خدمتگزار [ند] و در ایرانی بودن و اصیل بودن آنها شبهه و تردیدی نیست. توجه جناب عالی را در انجام منظور انتظار دارد.
ایام به کام باد
سیدابوالقاسم کاشانی»
لازم به تذکر است که از اقدام فوق، تحت عنوان «در آستانه تحول» در مجله هوخت منتشره از سوی جمعی از زردشتی‌ها به قلم «فرهنگ مهر» به شرح ذیل قدردانی و تشکر شده است:
«نمونه بارز موضوع، شرکت جوانان زرتشتی در آموزشگاه شهربانی است. چندی قبل شنیدم که آیین‌نامه جدید آموزشگاه شهربانی حق ورود به کادر افسر شهربانی [را] از ایرانیان غیرمسلمان سلب نموده بود. پس از اینکه جوانان زرتشتی داوطلب خدمت در دستگاه پلیس، جریان این بی‌عدالتی را به استحضار مقامات مربوطه و حضرت آیتالله کاشانی می‌رسانند، معظم‌له و مقامات مربوطه دستور رفع این تبعیض را می‌دهند. این باید اطمینان امیدبخشی باشد که برادران ما در هر موقع با طیب خاطر حاضرند از حقوق برادران زرتشتی خود حمایت و پشتیبانی کرده و ما را در آغوش پرمهر خود تقویت کنند. بانیان نهضت امروز ایران می‌دانند که سیاست «جدایی بینداز و حکومت کن» باید یک بار برای همیشه از سرزمین ما برافکنده شود…»۲*
پی‌نوشت‌ها:
۱٫ روزنامه مجلس، ش۸ ـ (۲۲ شوال ۱۳۲۴ق).
۲٫ روزنامه مجلس، ش۸ ـ (۲۲ شوال ۱۳۲۴ق).
۲٫ مجله هوخت، دوره سوم، شماره ۷، سال ۱۳۲۱٫
*. «تاریخ معاصر ایران» ج۱، صفحه ۱۷۲ـ۱۳۶۸،۱۷۴٫
