پیشینه فرهنگ نوین تربت حیدریه از یادداشتهای مرحوم میرزا محمد حسن سهیلی (برگرفته از کتاب قند و قروت نوشته زنده یاد محمد مهدی تهرانچی )

در سال ۱۳۳۲ قمری برابربا ۱۲۹۱ خورشیدی در مشهد جمعی از دانش پژوهانو علاقمندان به آموزش نوین انجمنی به نام ” معارفی” تشکیل دادندکه مقدمه به وجود آمدن مدارس جدید در خراسان بود.

اینجانب ( نگارنده سطور)به عضویت این انجمن در امدم و برای پیشترفت مقاصد خیر خواهانه انجمن ،در صدد تاسیس دبستان ۶ کلاسه ای در تربت بر آمده بر حسب مشورت و صلاح اندیشیاعضا و کارمندان انجمن با حاکم موقت تربت   شاهزاده مصطفی میرزا مسعود “مسعود الدوله “مذاکره و استمدادنمودم . بعد از تبادل نظر، برای جمع آوری اعانه از تجار ، کسبه ، اعیان و سرمایه داران شهردعوت به عمل آمد تا هزینه ماهیانه دبستان را تامین و عهده دار شوند.بود به فعل و عمل انجامید شاهزاده مصطفی میرزا که یکی از شاهزادگان رشیدو شجاع بود، برای تاسیس دبستان با تمام قوا حاضر گردید بیش از دیگران کمک مالی نماید.مبلغی نقدپرداخته و مبلغی بع عنوان شهریه عهده دار شد. در نتیجه آنچه را که در مرتبه قول بود به فعل و عمل انجامید و بهتر از آنچه را که انتظارداشتیم  انجام پذیرفت .

بعد از تهیه لوازم مدرسه و مکانی مناسب ،انتخاب مدیرو ناظم و آموزگارکه از عهده تدریس ریاضیات برانید مطرح شد.پس از تبادل افکار آقای ” احمد امین الکتاب ” که یکی از کارکنان اداره مالیه بود و سابقه تدریس در مشهد داشت ، برای مدرسه تعین شد و چون یکی از کارکنان موثر اداره مالیه بود،از طریق حکومتی و ریاست مالیه قرار شد به مدت ۵ سال حقوق ماهیانه اش  پرداخت  که جمع حقوق ۵ سال ، ۲۴۰۰ تومان با شرایط معینه بود .

متن قرارداد با اقای امین الکتاب توسط هیئت منتخب معارفی

” این کنترات منعقد می شود بین آقای امین الکتاب و آقایان مفضله ذیل ( پنجم جوازی ۱۳۳۲)

  • حضرت والا حک.مت جلیله تربت حیدریه ۲- کار گزاری مهام حضرت والا ،شاهزاده مصطفی میرزا ۳- ریاست مالیه تربت حیدریه ۴- ریاست تلگرافخانه تربت حیدریه ۵- ریاست فوج قرایی ۶- حاجی امین التجار ۷- حاج آقای رئیس التجار ( حاج رئیس )۸-جناب آقای ضیا الاطباء ۹- آقای سید عبدالحسین ۱۰-جناب آقای سید هاشم ۱۱-میرزای سهیلی-در مدت ۵ سال موافق مواد  مرقومه ذیل :

الف ) آقای احمد امین الکتاب در مدت ۵ سال خود را به هیئت مرقومه فوق برای معارف اجر میدهند به مبلغ ۲۴۰۰ تومان که در اول هر برج ۴۰ تومان دریافت دارند (حقوق یک معلم در ان زمان ۸ الی ۱۰ تومان بود )

ب) اقای امین  الکتاب متعهد می شوند مدیریت مدرسه را در مدت مرقومه فوق موافق با پرو گرام وزارت جلیله معارف اداره نمایند و همیشه تدریس در کلاس را عهده دار باشند و معلمین صحیح برای تدریس ریاضیات و غیره حاضر نمایند و نیز موقعی که معلم ریاضی و جغرافی کسالت و محذور شرعی داشته باشند موقتا کفالت تدریس ایشان را نمایند .

ج ) آقای امین الکتاب در مدت ۵ سال نمی توانند از شغل خود استعفا دهند مگر با رضایت موسسین و….

مهر و امضای امین الکتاب

بعد از فراهم شدن وسایل و مقدمات کار ، جشن بزرگی به عنوان افتتاح  دبستان در خرداد۱۲۹۵ گرفته شد . دبستان ۶ کلاسه به نام “دبستان احمدیه  ” تاسیسو با کمال جدیت شروع به کار نمود . هنوز بیش از یکسال نگذاشته بود که بواسطه انفصال شاهزاده از حک.مت تربت ، دبستان احمدیه روبه انحلال می رفت . اعانه دهندگان نیز از پرداخت شهریه خودداری کردند .لذا از اولیای اموردر مشهد تقاضای کمک کردیم .زیرا آقای امین الکتاب هم دست از کار کشیده بود  بعد از مدتی ” ستارخان اردبیلی ” به سمت معارف تربت و مدیریت مدرسه به تربت وارد شد . چون وسایل زندگی برای ایشان فراهم نبود ،مدتی در منزل من مهمان بود . لذا خود بنده حقوق عقب افتاده آموزگاران و آقای امین الکتاب را پرداخته ، به خدمت ایشان خاتمه داده شد . آقای ستارخان با جدیت و کوشش خستگی ناپذیری به کار پرداخت .

تازه دبستان آبرومندی گردیده و امورات جریان طبیعی یافته بود که ستارخان به علت نامعلومی قصد انتحار کرده مقداری تریاک خورده بود ( ۱۲۹۷ خورشیدی ) بهم خوردن حال ایشان را به من خبر دادند . فورا” از کنسول روس تقاضا کردم  دکتر قشونی خودشان را بفرستد ( در این موقع روسها در تربت دارای قشون بودند ) آن دکتر امد و اقدام به معالجه نمود . معده را شستشو داد و ستارخان سلامتی خودرا بازیافت و به کار مشغول شد . ولی هرچه علت خود کشی را از او سئوال کردم جواب درستی نداد.

بعد از یک هفته ، اول آفتاب به من خبر دادند که حال ستارخان خراب است . فورا “رفتم و دیدم به زحمت نفس می کشد و چانه اش بسته شده ، این بار معالجه مفید نیفتادو فوت کرد و نعش را بردند عسالخانه  .. فراش مدرسه آمد و پاکتی بمن داد . روی آن به اسم من نوشته شده بود . باز نمودم دیدم و صیتنامه  ستارخان است به این مضمون :

بسم اله الرحمن الرحیم

” کل نفس ذائقه الموت …یدرکم الموت ولو کنت فی بروج مشیده “

بنده از فرط عشق به معشوق حقیقی خویش ، یگانه موجد تمامت کائنات ، حضرت رب العزت و جان ناقابل خودرا در راه او تسلیم نمودم و …

افسرده شد از باد مخالف چمن من          طوفان بلا برد گل نسترن من

در غربت اگر مرگ بگیرد بدن من               آنجا که کند قبر و که دوزد کفن من

تابوت مرا جای بلندی بگذارید                   تا باد برد بوی مرا بر وطن من

روسیاهم . دوستان یادم کنید . بادعای مغفرت شادم کنید . مستدعی هستم عموم اهالی تربت حیدریه و سایرین ،حقیر کثیر التقصیر را حلال نموده از دعای مغفرت فراموشم نفرمایید . چون بنده در غربت هستم ،لذا با جناب میرزای سهیلی عرض می کنم که وصیت ذیل بنده را به موقع  به اجرا بگذارید .

اولا وسایل و اموال بنده را فروخته ، بعد از تادیه قروضم ،مصارف کفن و دفنم نمایید .. ثانیا جنازه بنده را در توی یک قوطی در مدرسه مبارکه احمدیه امانت گذاشته بعد از اینکه برای مدرسه ملک مخصوص خریده و مدرسه تشکیل دادند جنازه بنده را در آستانه آنجا دفن نمایند و…ثالثا در منزل خودشان بفرمایند برای بنده عوض مادرم گریه نمایند …رابعا .. مطالباتی که از اشخاص و معلمین مدرسه دارم …شیخ علی رضا معلم – میرزا محمد رفیعی – شیخ محمد نحوی ،وصیت کرده  بخشیدم مطالبه نشود .

بالخره مرحوم ستارخان همانطور که قبلا ذکر شد در مزار قط الدین حیدر دفن می شود ولی از این گزارش و ماجرای خود کشی مرحوم چنین استنباط می شود که :

  • مرحوم ستار خان تبریزی ( اردبیلی )بانی اولین مدرسه معارف نوین در تربت نبوده است و کسانی قبل از او بوده اند که قبلا ذکر شد .

  • آن مرحوم با خود کشی و مفادو وصیت نامه اش ، نشان از ناراحتی شدید روانی و مهر طلبی داشته است به طوری که مرحوم نحوی گفته است احتمالا او عاشق بوده است . آن گونه که مرحوم سهیلی نوشته است ، آن بنده خدا نزد دکتر می رفته و اظهار بیماری قلبی می کرده ولی دکتر گفته است اوسالم می باشد. به هر حال او در غربت ودر تجرداحساس افسردگی و تنهایی و بی کسی داشته . آن گونه که در وصیت نامه اش نوشته با خود خود کشی می خواسته مطرح باشد و برایش گریه کنند ودر جایی دفن شود که همیشه به یاد او یاد او باشد .

  • بعد از فوت مرحوم ستارخان تا آمدن مسئول بعدی ، آن طور که در شرح حال میرزا محمد رفیعی آمده مدیریت مدرسه با آن مرحوم بوده است

 

مطالب مرتبط

۸ دیدگاه‌

  1. فریدون افتخاری گفت:

    سپاسگزار جناب خطیبی از درج این تاریخچه در وبسایت. دریافتم که اطلاعات من در این خصوص اشتباه بود. شاید باید م‌نوشتم که مرحوم مادرم فردوس خانم و خواهرشان اولین مدرسه نوین دخترانه را در تربت راه انداختند.
    تاکنون هر چه سعی کردم نتوانستم جلدی از کتاب قند و قروت بدست بیاورم.

    • کاظم خطیبی گفت:

      با سلام جناب دکتر افتخاری گرامی من این کتاب را برای شما تهیه میکنم ولی چه طوری می توانم به شما برسانم ضمنا اقای دکتر افتخاری فکر کنم عمویتان بودند که استاد دانشکده دندانپزشکی بودندو قبلا در شرکت نفت هم حضورداشتند به ایران امدند و من نمیدانم کتاب همدیاران اقای ابریشمی را دادم یا قند و قروت بهرحال ممنون ازتوجهتان من درخدمت شما خواهم بود ارادتمند شما کاظم خطیبی

  2. فریدون افتخاری گفت:

    سپاسگزار جناب خطیبی از درج این تاریخچه در وبسایت. دریافتم که اطلاعات من در این خصوص اشتباه و ناقص بود. شاید باید می‌نوشتم که مرحوم مادرم فردوس خانم قوام نصیری و خواهرشان اولین مدرسه نوین دخترانه را در تربت راه انداختند.
    ضمنا تاکنون هر چه سعی کردم نتوانستم جلدی از کتاب قند و قروت بدست بیاورم.

    • کاظم خطیبی گفت:

      با سلام جناب دکتر افتخاری گرامی من این کتاب را برای شما تهیه میکنم ولی چه طوری می توانم به شما برسانم ضمنا اقای دکتر افتخاری فکر کنم عمویتان بودند که استاد دانشکده دندانپزشکی بودندو قبلا در شرکت نفت هم حضورداشتند به ایران امدند و من نمیدانم کتاب همدیاران اقای ابریشمی را دادم یا قند و قروت بهرحال ممنون ازتوجهتان من درخدمت شما خواهم بود ارادتمند شما کاظم خطیبی

  3. افتخاری گفت:

    سلام جناب خطیبی
    با تشکر از محبت و پیشنهاد شما ، دکتر افتخاری دندانپزشک در حال حاضر مقیم ایران هستند. از ایشان خواهم پرسید که آیا کتاب را دارند یاخیر و اگر داشتند خواهش خواهم کرد که در سفر بعد برایم بیاورند. اگر نداشتند مزاحم شما خواهم شد.
    سپاس مجدد

    • کاظم خطیبی گفت:

      با سلام جناب دکتر اگر قرارشد ایشان پیش شما بیایند بفرمایید تا کتاب قند و قروت را که برایتان تهیه کردم تحویل ایشان دهم با ارزوی بهترینها خطیبی

  4. افتخاری گفت:

    جناب خطیبی
    با ایشان صحبت کردم. کتاب را که بدوستی امانت داده بودند گرفته برایم خواهند آورد.
    از محبت شما بینهایت سپاسگزارم

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *