واکاوی سرنوشت واقعی رادیو –۵۰ شهرداری که با «مراببوس» پیانو نواخت! : مشیر همایون شهردار، از نخستین کسانی بود که از بنیان گذاران موسیقی اصیل و نیز موسیقی غرب در رادیو ایران نخستین بود و رنگ و بو و جلوه‌هایی خاص به موسیقی رادیو ایران در سالهای اولیه حیاتش داد (حسن فرازمند)
درصفحه ۵۳۱ کتاب«پیر پرنیان اندیش»(در صحبت سایه)،هوشنگ ابتهاج نقل کرده است که:«از ادیب خراسانی پرسیدم آیا درست است که مشیر همایون شهردار پیانیست، وقتی مسئول رادیو شده، نوارهای شما رو پاک کرد؟! ادیب می‌گوید: بله؛ وقتی من هفده بودم و مشیرهمایون هجده ساله بود، در اصفهان هر دو عاشق یک دختر بودیم. سر همین رقابت، وقتی مسئول رادیو شد، دستور داد تمام نوارهای مرا پاک کنند.»
هوشنگ ابتهاج سالها در رادیو، همان مسئولیت مشیر همایون شهردار را به عهده داشت و دوره ای درخشان را در حوزه برنامه‌های گلها رقم زد و در واقع باید گفت که مشیر همایون شهردار، از نخستین کسانی بود که از بنیان گذاران موسیقی اصیل و نیز موسیقی غرب در رادیو ایران نخستین بود و رنگ و بو و جلوه‌هایی خاص به موسیقی رادیو ایران در سالهای اولیه حیاتش داد.
برای همین، اکنون که مرور بر برنامه‌های گلها را به پایان رساندم،مناسب دیدم تا از این بزرگوار هنرمند تقریباً فراموش شده در حوزه موسیقی رادیو، یادی کنیم. از کسی که به غیر از نوازندگی و آهنگسازی و شاعری، در خیلی از منصب‌ها و پست‌های اجرایی نیز ظاهر شد و حتی مدتی هم شهردار مشهد بود، اما تاریخ موسیقی جاز ایران، از او به عنوان کسی که پیانوی آهنگ مرا ببوس را نواخته، یاد می‌کند .
این شماره می‌خواهم از«مشیر همایون شهردار»یاد کنم،کسی که هرچه تلاش کرد، همه را به قلم خود یادداشت کرد تا مبادا روزگاران بعد او را فرموش کنند.
شهردار مراببوس
«حبیب الله شهردار»معروف به«مشیر همایون شهردار»،فرزند نصرالله خان سپه سالاری، در سال ۱۲۶۴متولد گردید. تحصیلات خود را در مدرسه آلیانس به پایان رسانید و سپس به خدمت دولت درآمد. پدرش دو پیانو به ایران آورد که یکی از آنها در خانه اش ماند و مشیر همایون شهردار از شش سالگی نواختن را آغاز کرد.
وی تار را نزد آقا حسین قلی و میرزا عبدالله و نی را نزد نایب اسدالله و پیانو را نزد سالار معزز و سنتور را نزد محمد صادق خان فرا گرفت. پدرش چون به استعداد فرزند پی برد، سرهنگ آقا بزرگ خان صاحب منصب موزیک قزاقخانه را به معلمی‌او برگزید و برای تحریک ذوق او از آقا حسینقلی و حسین کمانچه کش دعوت می‌کرد که نواهای ایرانی را بنوازند و مشیر همایون از آنها تقلید نماید. سپس محمد صادق خان،استاد سنتور را نیز به معلمی‌او انتخاب کرد که وی را در نواختن آوازها راهنمایی می‌کرد. سرورالملک که استاد پیانوی مشیر همایون بود، یکی از موسیقیدانان سرشناس دربار ناصری بود که تا زمان مظفرالدین شاه هم زنده بود.
شغل‌های جناب شهردار
مشیر همایون در باره مشاغلی که به عهده گرفته نوشته است:«مدتی قاضی شعبه اول دادگاه در وزارت دادگستری بودم. بعد از آن،معاون تفتیش وزارت دادگستری شدم و پس از آن دادستان دادگستری اصفهان، رئیس تأمینات شهربانی تهران و پس از آن هم به ترتیب معاون شهربانی تهران، رئیس شهربانی اصفهان، رئیس شهربانی شیراز و رئیس شهربانی کل استان‌های جنوب گشتم. چندی بعد نیز در وزارت کشور، فرماندار شیروان، تربت جام و تربت حیدریه، شهردار مشهد، اصفهان و بعد شیراز شدم. مدتی بعد هم به اداره آمار و ثبت احوال رفتم و بالاخره رئیس اداره ذوب آهن و مدتی هم فرماندار بابل و بابلسر بودم.»
مشیر همایون شهردار، ادامه داده است: «در سال ۱۹۰۹ میلادی، به دعوت کمپانی«هیز مستر ویس »به لندن رفتم و تعدادی از آهنگ‌های ایرانی را در صفحات ضبط کردم که متأسفانه هیچ‌کدام در دسترس نیست. در قرارداد به من اختیار دادند که تا ۱۰ نفر از موسیقیدان‌های آن زمان را با خودم به لندن ببرم. بعد از انجام تعهدات، آنها را روانه تهران کردم و خودم چند ماهی در پاریس ماندم. یک نوبت دیگر هم نمایندگان کمپانی کلمبیا با وسایل کار به تهران آمدند(سال۱۳۱۲)و مرا برای ضبط آهنگ‌های ایرانی دعوت کردند که آن را هم انجام دادم. ۲۲ سال است که با دستگاه رادیو ایران همکاری دارم که ۱۰ سال آن به‌طور مستقل، مسئول تمام برنامه‌های موسیقی ایرانی بودم و دو سال مشاور هنری و ۱۰ سال اول فقط نواختن پیانو بر عهده من بود.»
نواختن پیانوی مراببوس
کسانی که ترانه«مراببوس» را گوش داده اند،به خاطر دارند که این ترانه به همراهی یک ویلن وپیانو اجراشده است و یکی از معروف ترین آثار نوازندگی وی، ترانه معروف مرا ببوس است. بله، پیانوی این ترانه را مشیر همایون شهردار نواخته است. شعر این ترانه از«حیدر رقابی» و خواننده آن «حسن گلنراقی» است. در همین زمینه، در سالهای قبل، حدود ۱۵ شماره درباره این ترانه و خالق این اثر و خواننده اش نوشتم و در اطلاعات آنلاین موجود است .
از دیگر آثار مشیر همایون می‌توان به صفحه‌های گرامافون زیر اشاره کرد:
۱ـ آوازی در چهارگاه با شعر:عیب رندان مکن ای زاهد پاکیزه سرشت.
۲ـ آوازی در بیات اصفهان با شعر:دیدن روی تو دادن جان مطلب ماست.
۳ـ آوازی در بیات ترک با شعر:سر تسلیم نهادیم به حکم و رایت.
۴ـ آوازی در همایون با شعر:منم که شهره شهرم به عشق ورزیدن.
۵ـ آوازی در افشاری با شعر:لاابالی چه کند دفتر دانایی را؟
مشیر همایون، علاوه بر نوازندگی پیانو، در آهنگسازی نیز دست داشت. خود او تعداد آهنگ‌هایش را ۵۰ قطعه نوشته و می‌گوید که اشعار آن را نیز تماماً خود سروده است. او همچنین تعدادی اپرت نیز تصنیف کرده که شعر و آهنگش از خود اوست.وی در اپرت روش خاصی داشت. از اپرت‌های معروف او می‌توان به اپرت یوسف و زلیخا، وخسرو و پروانه اشاره کرد.
«دوستان شرح پریشانی من گوش کنید»،یکی از ترانه‌های اپرت یوسف و زلیخاست که سالهای سال مردم آن را زمزمه می‌کردند و به یاد می‌آوردند. اپرت خسرو پروانه را مشیر همایون از افسانه «مادام و کاملیا» گرفته بود. زیرا در مدت اقامت خود در فرانسه، تحت تأثیر آن قرار گرفته بود. نتهای این اپرت را ابراهیم منصوری نوشته‌است. پس از مدتی، مشیر همایون، دست به کار آفرینش اپرت رستم و سهراب شد. ملودی‌های این اپرت در دست است، اما این اپرت متأسفانه اجرا نشد.
مشیر همایون به وسیله استادان زبردست زمان خود به انجمن اخوت راه یافت و در کنسرت‌های آن انجمن پیانو می‌زد. صفحه گرامافون دشتی و راست پنجگاه که سولو نواخته شده‌است، از نظر اجرا و فضای ایرانی‌شان جزو آثار شاخص او به‌شمار می‌آیند. اولین قطعه‌ای که نوشت و به شکل پانتومیم روی صحنه رفت،«باغ شاه»نام داشت که بعد از دوره استبداد صغیر در انجمن اخوت بازی شده‌است. در سال ۱۲۹۶ نمایشنامه‌ای به نام«بیچاره ارومی» نوشت که توأم با کنسرت، با شرکت دوستان خود درویش خان و رکن‌الدین خان به منفعت خیریه نمایش داده شد.
قطعه دیگر، نمایشی است به نام «دمپخت فری» که بعد از سال قحطی ۱۲۹۶ در تالار گراند هتل اجرا شده‌است. وجه تسمیه نمایشنامه برای این است که در آن موقع، به واسطه کم بارانی سالهای قبلی، قحطی سختی در تهران شد و برای کمک به بینوایان، به جای نان، به مردم دمپخت می‌دادند. این نمایشنامه با کنسرتی توأم بود که خواننده آن، دایی او رضا قلی خان بود.
وی در سال ۱۲۹۸ برای پر کردن صفحه به همراه جمعی از هنرمندان به لندن رفت و صفحه‌هایی ضبط کرد که مقداری از آنها به تهران رسید و باقی آن در اثر بمباران هوایی در لندن از بین رفت. کنسرتی به منفعت حریق زدگان آمل و کنسرت دیگری برای ترمیم خرابی‌های حریق بازار در سال ۱۲۸۸ در خانه ظهیرالدوله تشکیل گردید که رئیس ارکستر غلامحسین درویش بود و مشیر همایون و سالار معزز نوازندگان پیانوی آن بودند.
پس از درویش خان، مشیر همایون شهردار، جزو کسانی بود که ذوق آهنگسازی داشت، اما چون نت نمی‌دانست و شاگرد و کلاسی هم نداشت، این آهنگ‌ها انتشار نیافت.
وسرانجام، مشیر همایون شهردار در یازدهم بهمن ۱۳۴۸ در ۸۵ سالگی به علت عارضه پارکینسون درگذشت و در گورستان ظهیرالدوله، به خاک سپرده شد.
ادامه دارد
