.به گزارش هنرآنلاین، در ابتدای مراسم بزرگداشت دهلوی که از صفحه اینستاگرام کمانچه بهصورت آنلاین پخش شد و شهرام صارمی و مسعود توکلی اجرای آن را به عهده داشتند، علی رهبری موسیقیدان و رهبر ارکستر اظهار کرد: استاد دهلوی فقط برایم معلم نبود؛ بلکه همهچیز بود. وقتی ایشان رئیس هنرستان شد، من آلوده به رادیو و تلویزیون بودم که در زبان عامیانه به آن خالتوری میگویند و پول خوبی درمیآوردم.
وی افزود: دهلوی اوایل ریاستش در هنرستان مرا خواست و گفت که شنیدهام آقای مفتاح چندین بار شما را جریمه کرده و اگر باز تو را در تلویزیون و رادیو ببیند، اخراجت میکند.
او ادامه داد: برنامههایی که میرفتیم بد نبودند ولی در هنرستان آنها را بد میدانستند. در ادامه آن دیدار، آقای دهلوی گفت تو کارهای بهتری میتوانی بکنی و آقای پایور نیاز دارد که کسی برای ارکسترشان، نتهای سنتور را برای کلارینت و آلتو بنویسد و تو میتوانی این کار را انجام بدهی. سپس مرا با آقای پایور آشنا کرد و من هم مرتب نتها را مینوشتم و حضورم تا به آنجا بود که حتی در کارهای ارکستر به پایور کمک میکردم. همه اینها در چهار ماه اتفاق افتاد.
رهبری در بخش دیگری از صحبتهایش گفت: بیست سال پیش، رئیسجمهوری وقت آقای خاتمی به استاد دهلوی قول داده بود «مانی و مانا» را روی صحنه ببرد و به وعدهاش عمل نکرده بود. تا اینکه سرانجام استاد دهلوی نزد من آمد و اثر مذکور را با فیلارمونیک اسلواکی ضبط کردیم. وقتی به ایران آمدم شاهد ناراحتی ایشان بودم.
این موسیقیدان تصریح کرد: خیلیها دهلوی را نفهمیدند. اگر شاگردان هنرستانیهایش، پس از او مسؤولیت میگرفتند، احتمال اینکه سبک ایشان ادامه پیدا کند وجود داشت. اما بعد از سی سال دیدم، عدهای آمدهاند و جای دهلوی را گرفتهاند درحالیکه هنرستانی هم نبودند.
وی درباره ویژگیهای هنری حسین دهلوی توضیح داد: یکی از قدمهای بزرگی که او برداشت، قضیه جدی گرفتن تلفیق شعر و موسیقی است. استاد دهلوی در ارکستر صبا وزنهای در شعر و موسیقی ایجاد کرد. البته ایشان کارهای دیگری هم کردهاست اما آنچه او را با دیگران متفاوت میکند، تلفیق شعر و موسیقی است و نظم. از ایشان نظم یاد گرفتهام و ارکستر به نظم نیاز دارد. دهلوی همچنین موسیقی سنتی و غربی را تلفیق کرد؛ درحالیکه تا پیش از آن برای موسیقی سنتی ارزشی قائل نمیشدند و هنرمندان را مطرب میپنداشتند، اما دهلوی این نگاه را تغییر داد. همه اینها را اگر کنار هم بگذاریم باید بگوییم دوران استاد دهلوی دوران درخشانی بود و درخشانی آن به خاطر درست بودن و نظم داشتن ایشان بود.
در ادامه ویدئوی صحبتهای سوسن اصلانی، همسر استاد دهلوی پخش شد.
وی گفت: دهلوی شخصیت خاص خود را داشت و به نظرم انسان والایی بود؛ هم در اخلاق و هم در هنر و مدیریتش. من از او درسهای بسیار آموختم. در کلاسهای آهنگسازی هنرستان از شاگردان خواست چهارمضرابی بسازند و من چهارمضرابی در دستگاه شور ساختم. استاد قطعات همه را دید و قطعه مرا ندید. پس از چند روز گفتند آقای دهلوی گفته بیا دفتر و قطعهات را بنواز٫ من سنتورم را بردم و شرایط و میز برای سنتور مهیا شده بود. برایم عجیب بود که دهلوی برای شاگردش مراتب را ترتیب داده. به دفتر رفتم و گفتند بنواز٫ خانمی هم بود که بهدقت مرا و اجرایم را نگاه میکرد. اجرا کردم و دهلوی دید و گفت خوب است و پاکنویس شود.
همسر زندهیاد حسین دهلوی ادامه داد: من از ابتدای هنرستان و پس از آن از وجود دهلوی بسیار بهره بردم و او همیشه به من کمک کرد و باعث شد بعدها کارم را گسترش دهم. من نزد استادان پایور و کریمی، ساز و ردیفهای آوازی را یاد گرفتم و او همیشه در این زمینه کمک میکرد و آثاری که میساختم را میدید و تأیید میکرد.
اصلانی گفت: دهلوی در کار تدریس و مدیریت بسیار جدی بود و به همین خاطر، ده سال مدیریتش در هنرستان را بهترین دوره هنرستان میدانند و ثمره آن را در میان هنرمندان میبینیم. در منزل مهربان و خیر بود و چون کارش، هنرش بود بیشتر وقتش را صرف این موضوع میکرد و من هم، ازآنجاییکه در خانوادهای هنرمند بزرگ شده بودم، خودم را با شرایط زندهیاد دهلوی تطبیق میدادم.
همچنین دهلوی خیلی دلش میخواست اپرای مانا و مانی اجرا شود و برای این کار خیلی تلاش کرد و از آنجا که این اثر را خوانندهای نوجوان بخواند و صدا شبیه صدای زنان است، این اپرا اجرا نشد.
احمد پژمان نیز درباره دوستی دیرینهاش با حسین دهلوی گفت: شب افتتاح ارکستر در تلویزیون، من هم حضور داشتم و ویولن دوم میزدم. اولین قطعه اثر «سبکبال» بود که یکی از بهترین آثار دهلوی است.
این نوازنده و آهنگساز افزود: زمانی که اولین اپرا را نوشتم دهلوی بسیار خوشش آمد، زیرا اثرم خیلی ایرانی بود و به آثار خودش شباهت داشت. همچنین «نغمه روستایی» اولین اثری من است که آهنگ آن را بدون اجازه او نوشتم و دهلوی چندین سال بعد آن را برای کر تنظیم کرد و روی آن شعر گذاشت.
وی افزود: نکته قابل توجه دیگر این است که ما برای پول نمینوشتیم، اما استاد دهلوی به ما بابت آثار دستمزد میداد؛ زیرا نظرش این بود که ارکستر خوراک میخواهد. حسادت در وجود او نبود و همه را تشویق میکرد.
پژمان تأکید کرد: زندهیاد دهلوی در آهنگسازی از موسیقی اصیل ایرانی بهره بسیار میبرد و فقط از تکنیکهای غربی استفاده میکرد و این یکی از ویژگیهای او بود. ایشان قطعهای برای تنبک نوشت که اتفاق مهمی بود. قطعه بسیار خوب و زیبایی هم با زندهیاد حسین تهرانی کار کرد که شاگردان هنرستان در اجرای آن حضور داشتند.
حسین علیزاده نیز در این مراسم آنلاین اظهار کرد: درباره دهلوی باید کتابها نوشته شود. زیرا او جانشین خالقی بود. سال اول هنرستان که بودم تمامی استادان، حتی استادان درسهای دیگر، زمانی که اسم خالقی میآمد بغض میکردند؛ اما با حضور مؤثر حسین دهلوی در هنرستان، فعالیتهای آنجا پربارتر شد. افتخارم این است در گزینش هنرستان ایشان از من امتحان گرفت. دهلوی را با جذبه میدیدم. او ظاهراً انسان مهربانی نبود، اما اگر به مشکل میخوردیم، میدیدیم مهری پدرانه دارد. واقعیت این است که فردی که در هنر تحصیل میکند باید هنرمند بار بیاید نه تکنسین. استاد دهلوی اینگونه بود و به همین دلیل روی رفت و آمد بچهها هم حساس بود. ایشان مدیر خوبی بود و استادان خوبی را به کار گرفته بود.
وی ادامه داد: استاد دهلوی، ارکستر را بسیار منظم مدیریت میکرد. او راههای نرفته را تجربه کرده بود و آثار ایشان جوهره ایرانی بسیار قوی دارد. همچنین دهلوی در زمینه تدریس بسیار موفق بود. او برای هنرستان غنیمت بود و امیدوارم هنرستان باز هم به آن روزها برسد
علیزاده در پایان تصریح کرد:. روح دهلوی در هنرستان موسیقی جاری خواهد بود. برای دهلوی درود کافی نیست او عشق را به ما یاد داد. زمانی که میگویم دهلوی، قلبم میلرزد و هر زمان اسمش در ذهنم تداعی میشود احساس میکنم باید منظم باشم و به خصوصیات یک هنرمند نزدیکتر شوم.
سپس کامبیز روشنروان درباره زندهیاد دهلوی گفت: او را از اوایل دهه چهل میشناسم. دهلوی در انتخاب معلمان هنرستان و وضعیت هنرجویان بسیار وسواس بود. ایشان را هم مدیری مدبر در تدریس و کارهای مدیریتی، هم یکی از بزرگان موسیقی و تأثیرگذاران معاصر میدانم؛ زیرا همزمان با مدیریت هنرستان، ارکستر صبا را رهبری میکرد.
او افزود: دهلوی ده سال مدیر هنرستان موسیقی ملی بود و طی آن مدت هنرستان را دگرگون کرد. محصلان آن دوره جزو بزرگان موسیقی هستند. آثار ایشان به لحاظ ساختار موسیقی ایرانی میتوانند ادامه منطقی آثار خالقی باشند درحالیکه شاگرد او نبوده است. دهلوی مسیری را طی کرد که روندی نوینی در موسیقی معاصر ایران به شمار میآید.
در پایان، هومن دهلوی فرزند زندهیاد حسین دهلوی ضمن تشکر از هنرمندان حاضر در برنامه، دقایقی درباره پدرش صحبت کرد.
حسین دهلوی، در سال ۱۳۰۶ در تهران متولد شد. او آموزش موسیقی را از پنج سالگی نزد پدرش، معزالدین دهلوی که از شاگردان علی اکبر شهنازی بود، آغاز کرد و در ۹ سالگی با تشویق مادرش به ساز ویولن علاقهمند شد.[۱] فراگیری ویلن را نزد ابوالحسن صبا پی گرفت. او همچنین در هنرستان عالی موسیقی نزد حسین ناصحی و هایمو تویبر آهنگسازی را فرا گرفت. او به شکل خصوصی در این زمینه از آموزشهای توماس کریستین داوید نیز بهرهمند شد.[۳] «باله بیژن و منیژه» و «سبکبال» از پرآوازهترین آثار او میباشند. وی در سال ۱۳۴۵، با سوسن اصلانی که در آن زمان از شاگردانش در هنرستان موسیقی ملی بود، ازدواج کرد.[۴][۵]
در نوزدهمین دورهٔ انتخاب کتاب سال در سال ۱۳۷۹، کتاب پیوند شعر و موسیقی آوازی نوشتهٔ حسین دهلوی، برندهٔ جایزه کتاب سال شد.[۶] او در سومین همایش چهرههای ماندگار در سال ۱۳۸۲ به عنوان «چهره ماندگار» معرفی شد.[۷]
آخرین اجرای رسمی آثار او در تالار وحدت و در افتتاحیه جشنواره موسیقی فجر سال ۱۳۹۷ بود که پویان آزاده به عنوان تکنواز پیانو اثر چهارگاه برای پیانو و ارکستر از ساختههای حسین دهلوی را با همراهی ارکستر ملی ایران به رهبری فریدون شهبازیان، برای نخستینبار اجرا کرد.[۸]
فعالیت حرفهای
پیش از انقلاب
دهلوی در سال ۱۳۳۹ از هنرستان عالی موسیقی در رشته آهنگسازی دانشآموخته شد. پس از درگذشت ابوالحسن صبا در سال ۱۳۳۶ رهبری ارکستر شماره یک اداره هنرهای زیبا که بعداً «ارکستر صبا» نامیده شد به دهلوی واگذار شد. این ارکستر از زمان گشایش تلویزیون ایران در سال ۱۳۳۷ به صورت هفتگی در تلویزیون به اجرای برنامه پرداخت.[۱]
حسین دهلوی، در سال ۱۳۴۱ به ریاست هنرستان موسیقی ملی برگزیده شد و تا فروردین ۱۳۵۰ این سمت را عهدهدار بود. او خود در دوره دوم هنرستان رشتههای تئوری موسیقی ایران، تلفیق شعر و موسیقی، فرم موسیقی ایران، هارمونی و ارکستر را شخصاً آموزش میداد. در این سال، وی برای سفر دو ساله مطالعاتی به آلمان و اتریش رفت.[۱]
پس از انقلاب
دهلوی از سال ۱۳۵۶ تصنیف اپرای مانا و مانی را به مناسبت سال جهانی کودک (۱۹۷۹) آغاز کرد. ساخت این اثر دو سال به طول انجامید که پس از انقلاب ۱۳۵۷ ایران به خاطر محدودیتهای استفاده از صدای خواننده زن تا به حال به اجرا درنیامده (در بخشی از اپرا، یک دزد بره یک دختر کوچک را میرباید و دخترک که صاحب بره بوده به جنگل میرود و آواز میخواند) و تنها موسیقیِ سازیِ آن در خرداد ۱۳۷۹ با تلاش و رهبری علی رهبری با ارکستر فیلارمونیک اسلواکی در براتیسلاوا اجرا و ضبط شدهاست.[۱]
نوآوری در موسیقی
دهلوی در زمینه نوآوری در موسیقی ایرانی تلاشهای زیادی داشتهاست. تدوین متد تمبک در کتاب آموزش تمبک، به وسیله او و جمعی دیگر از جمله: حسین تهرانی، مصطفی پورتراب، فرهاد فخرالدینی و هوشنگ ظریف برای بهبود جایگاه تمبک در موسیقی ایرانی و آسانسازی آموزش این ساز، توجه به ساخت سنتور کروماتیک برای جبران مشکل کوک این ساز برای استفاده در ارکستر، از جمله این مواردند.[۱]
موسیقی فیلم
حسین دهلوی، در زمینه موسیقی فیلم هم فعالیت داشتهاست که البته بیشتر برای فیلمهای مستند، نقش مشاور و انتخابکننده موسیقی را بر عهده داشته و در تیتراژ فیلمها، از او به نام مستعار «فریبا» یاد شدهاست. دهلوی برای چند فیلم مستند از ابراهیم گلستان مانند یک آتش (چشماندازها)، موج و مرجان و خارا، و گنجینههای گوهر و همچنین فیلم هفده روز به اعدام اثر هوشنگ کاووسی موسیقی نوشتهاست.[۹]
نودمین زادروز
در گفتگویی که سوسن اصلانی همسر حسین دهلوی در اردیبهشت ۱۳۹۵ با روزنامه شرق داشت از نامساعد بودن حال خالق مانا و مانی و عدم توجه مسئولان فرهنگی و هنری به وی خبر داد.[۱۰]
هومن دهلوی، فرزند حسین دهلوی در نودمین زادروز او در گفتگویی با بیبیسی گفت که حسین دهلوی به دلیل بیماری فراموشی دیگر چیزی از گذشته به یاد نمیآورد. برای نودمین زادروز دهلوی هیچ برنامه خاصی در ایران سازماندهی نشد و تلاشهای هومن دهلوی که او نیز در خارج از ایران به فعالیت در زمینه آهنگسازی مشغول است برای اجرای دوباره بخشی از آثار پدرش به جایی نرسید.[۳]
آثار
نخستین اثر ارکستری دهلوی به نام «سبک بال» در سال ۱۳۳۲ و در دستگاه شور ساخته شد. کنسرتینو برای سنتور و ارکستر، یکی از بخشهای این آلبوم، نتیجه همکاری مشترک دهلوی با فرامرز پایور است. آثار بعدی دهلوی مانند «گفتگوی دل در شور» (۱۳۳۶) و «فروغ عشق» در آواز اصفهان از تجربیات ارزشمند وی در تلفیق شعر و موسیقی ایرانی بهشمار میروند.[۱]
دهلوی همچنین قطعاتی از ابوالحسن صبا را نیز برای ارکستر تنظیم کردهاست. «به یاد صبا» (۱۳۳۷)، برگرفته از قطعه به یاد گذشته در آواز دشتی، شوشتری (۱۳۳۸)، چهارمضراب برای ویولن و ارکستر و نغمه ترک (براساس قطعه دوضربی بیات ترک) از آن جملهاند.[۱]
برخی از آثار چاپشده دهلوی شامل پارتیتور آهنگهای او به نامهای دوئو سنتور در سهگاه، شورآفرین در شور برای ارکستر، چهارنوازی مضرابی در آواز اصفهان، سوئیت بیژن و منیژه (بر اساس اشعار حکیم ابوالقاسم فردوسی) برای ارکستر زهی، بیژن و منیژه برای ارکستر سمفونیک (۸ بخش) و سرباز برای آواز گروهی و ارکستر میشود.[۱]
یکی از مهمترین آثار حسین دهلوی کتاب پیوند شعر و موسیقی آوازی است که حاصل بیش از ۴۰ سال تجربه وی در تلفیق موسیقی با شعر است و جایزه کتاب سال را بدست آورد.[۱] آخرین کوشش او در زمینه کارهای جمعی موسیقی ملی، پایهگذاری ارکستر مضرابی است که با همکاری ۶۶ نفر از نوازندگان سازهای مضرابی ایرانی تشکیل شد و در سال ۱۳۷۲ به روی صحنه رفت.[۱۱] حسین دهلوی در سال ۱۳۸۲ به عنوان چهره ماندگار مورد تقدیر قرار گرفت.[۱] از دیگر کارهای حسین دهلوی میتوان شورآفرین در ابوعطا برای ارکستر، چهارنوازی مضرابی آواز اصفهان، فانتزی برای تار و ارکستر و فانتزی برای گروه تمبک و ارکستر را نام برد.
درگذشت
حسین دهلوی در ۲۳ مهر ۱۳۹۸ پس از چند سال ابتلا به بیماری آلزایمر و بیماری تنفسی در سن ۹۲ سالگی در بیمارستان دکتر شریعتی تهران درگذشت.[۱۲][۱۳]
مراسم تشییع پیکر حسین دهلوی صبح روز یکشنبه ۲۸ مهر ۱۳۹۸ با حضور جمعی از هنرمندان و هنردوستان در تالار وحدت تهران برگزار و در قطعهٔ هنرمندان بهشت زهرا به خاک سپرده شد.[۱۴][۱۵][۱۶]
روزشمار زندگی هنری
-
۱۳۳۲: آغاز ساخت قطعات ویژه موسیقی ارکسترال ایرانی: سبکبال؛ در شور.
-
۱۳۳۳: آفرینش نخستین دونوازی برای سنتور به نام «دوئو سنتور» در سه گاه (با اجرای فرامرز پایور و داریوش صفوت). «شور آفرین» در ابوعطا برای ارکستر.
-
۱۳۳۶: رهبری «ارکستر شماره ۱ اداره کل هنرهای زیبای کشور» و تعویض نام ارکستر به صبا، انتشار دوئو سنتور در سه گاه.
-
۱۳۳۷: «کنسرتینو برای سنتور و ارکستر» درچهار بخش؛ با همکاری و تکنوازی فرامرز پایور.
-
۱۳۴۳: چهار نوازی مضرابی در اصفهان.
-
۱۳۴۴: بندباز: فانتزی برای تار و ارکستر، براساس قطعه «بندباز» اثر علینقی وزیری.
-
۱۳۴۵: ساخت قطعه «سرباز» برای آواز و گروهی و ارکستر با شعری از ابراهیم صفایی.
-
۱۳۴۷: پایهگذاری «ارکستر ایرانی تالار رودکی».
|
|
آیا مشکلی با شنیدن این پرونده دارید؟ راهنمای رسانه را ببینید. |
-
۱۳۴۹: ساخت اپرای خسرو و شیرین روی سرودههای نظامی.
-
۱۳۵۰: کنارهگیری از مدیریت هنرستان عالی موسیقی ملی. انتشار کتاب «آموزش تمبک» با همکاری و راهنمایی حسین تهرانی و تعدادی دیگر از استادان هنرستان موسیقی ملی.
-
۱۳۵۴:اجرای باله «بیژن و منیژه» در تالار بزرگ رودکی.
-
۱۳۵۴:انتشار. پارتیتور «سبکبال» در شور، برای ارکستر.
-
۱۳۵۵: انتشار مجموعه دوم نغمههای کودک.
-
۱۳۵۶: تنظیم بخشهایی از باله بیژن و منیژه برای ارکستر زهی، انتشار شور آفرین (در ابوعطا) برای ارکستر، انتشار چهار نوازی مضرابی در اصفهان.
-
۱۳۵۸: بازنشستگی حسین دهلوی از وزارت فرهنگ وهنر.
-
۱۳۵۸: برگزاری مجلس بزرگداشت علینقی وزیری، به مناسبت درگذشت وی با اجرای موسیقی در تالار رودکی.
-
۱۳۶۰: انتشار پارتیتور «کنسرتینو برای سنتور و ارکستر» (حسین دهلوی و فرامرز پایور).
-
۱۳۶۳: انتشار پارتیتور فانتزی برای تار و ارکستر براساس قطعه بند باز، اثر علینقی وزیری.
-
۱۳۶۳: انتشار پارتیتور بیژن و منیژه: سوئیت برای ارکستر زهی.
-
۱۳۶۴: انتشار پارتیتور فانتزی برای گروه تمبک و ارکستر.
-
۱۳۶۵: انتشار پارتیتور «شوشتری برای ویولون و ارکستر»، براساس اثری از ابوالحسن صبا.
-
۱۳۶۸: تجدید چاپ متن ویراسته شده آموزش تمبک (به کوشش حسین دهلوی، همکاری حسین تهرانی و جمعی دیگر).
-
۱۳۷۰: انتشار پارتیتور «بیژن و منیژه» برای ارکستر سمفونیک.
-
۱۳۷۱: انتشار گفتگو با حسین دهلوی – گفتگو با علی تجویدی (ناصر حریری). انتشار گفتگوی دل: برای آواز و ارکستر.
-
۱۳۷۲: نخستین اجرای «ارکستر مضرابی» به رهبری حسین دهلوی در تهران.
-
۱۳۷۳: انتشار فروغ عشق: برای آواز و ارکستر، انتشار نخست گلبانگ مضرابی: برای ارکستر مضرابی.[۱۷]