در محیط انتخابات ریاست‌جمهوری که روز جمعه ۲۸ خردادماه جاری برگزار خواهد شد، ارزیابی مطبوعات و تحلیلگران سیاسی چندان مؤثر نیست و نامزدهای این دوره از انتخابات، در شرایطی وارد صحنه مدیریت اجرایی کشور خواهند شد که خاورمیانه و جهان اسلام و کشور ما در مسیر چند گذرگاه تاریخی مهم قرار دارد.
در صحنه بین‌المللی تقابل آمریکا و متحدان با چین و روسیه، گویی سرآغاز یک جنگ سرد تازه است که با بیانیه پایانی اجلاس گروه هفت و گفتگوها و خطابه‌های سران هفت کشور صنعتی متحد ایالات متحده، آغاز شده است. تردیدی نیست که مواضع متقابل چین و عملکردهای آتی روسیه در این زمینه بیانگر شروع فصل تازه‌ای از برخورد و رقابت قدرت‌های بزرگ در شرق و غرب خواهد بود.
در منطقه خاورمیانه، پس از یک دوران طولانی و طوفانی از تنش‌‌ها و منازعات مستقیم یا نیابتی، به ویژه در سوریه و یمن و فلسطین، دولت تازه‌ای در بیت‌المقدس به جای دولت نتانیاهو بر سر کار آمده و به رغم ائتلاف شکننده‌ای که به نظر می‌رسد نفتالی نیت در کابینه رژیم صهیونیستی ایجاد کرده و چینش نوین مجلس موسوم به کنیست، بحران و تنازع به درون ساختارهای رژیم صهیونیستی و نهادهای بی‌انعطاف آن نفوذ کرده و باید تغییرات تازه و تحولات ناگزیری را از سر بگذرانند. دگرگونی در مرزهای فلسطین و حاشیه‌های ترک خورده‌ای که هر لحظه می‌تواند منشاء بحران جدیدی باشد، واقعیات جدیدی را به جانشینان نتانیاهو و دیگر قدرت‌های بازیگر منطقه گوشزد می‌نماید. این امر در دولت دموکرات آمریکا نیز، سرآغاز دیپلماسی پیچیده‌ای خواهد بود که با دوران بزن و بکوب و شعارهای تند و تحریک‌آمیز عصر ترامپ و نتانیاهو هیچ نسبتی نخواهد داشت.
جهان اسلام، به ویژه قدرت‌های چهارگانه ایران، ترکیه، عربستان و مصر در شرایط تازه باید وضع خود را نسبت به این تحولات دقیقاً روشن کنند. به طور خاص، عربستان با دست خالی از جنگ ویرانگر یمن به دیپلماسی گرویده و پس از آنکه در سوریه و عراق طرفی نبسته است، اینک به سوی مذاکره و ترک تدریجی منازعات گرایش نشان می‌دهد. قبلاً نخست‌وزیر پاکستان با سعه صدر و نگرش خوش‌بینانه، سعی کرده بود بیهودگی جنگ سعودی و متحدان را در یمن و دیگر مناطق گوشزد کند، اما محمد بن سلمان و برخی مقامات کم تدبیر نظامی و شاهزادگان متحد شاه سلمان و فرزندش، همچنان در رویای جنگ فراگیر و پیروزی سریع به سر می‌بردند و با پتروپول انباشته از بازارهای نفتی و انحصارهای توریسم مذهبی، به دولت‌های عربی و غربی باج می‌دادند. بحرین و امارات متحده و برخی کشورهای آفریقای شمالی در این مسیر، اتحادیه‌ای شکننده و از پیش باخته را تشکیل دادند. اما اینک مصطفی الکاظمی و عراق، فرصت مناسبی برای بازگرداندن عربستان سعودی به محیط واقعیات ایجاد کرده و افق مبهم جنگ یمن و دیگر منازعات، کار را برای سعودی‌ها و متحدان بسیار دشوار ساخته است؛ به ویژه آن که هنوز ماجرای رسوایی قتل فجیع خاشقچی و حملات مؤثر حوثی‌های مبارز علیه تأسیسات و مراکز و شهرهای سعودی، هیچ توجیهی نمی‌تواند بیابد و فقط موجب سردرگمی بیشتر جراید و مرتبطین با دولت عربستان شده است. ترکیه همچنان در پناه منازعات و جنگ‌های منطقه به فرصت جویی اقتصادی و گاهی مداخله در لیبی و سوریه و حتی عراق و مرزهای ارمنستان ادامه می‌دهد و از برگ نزدیک شدن به مسکو برای فشار به اتحادیه اروپا، ناتو و آمریکا استفاده می‌کند. متأسفانه بهره اقتصادی ترک‌ها از وضع آشفته اقتصاد ایران سبب شده تا مقدار قابل توجهی از سرمایه‌ها با مصارف و خریدهای ایرانیان به جیب ترک‌ها سرازیر شود مشکل مبادلات بانکی و تحریم نیز پوششی برای همین فرارهای مبهم و غیرقابل ره‌گیری سرمایه از وطن است. در این میان مصر با رهبری نظامی سیسی در جایگاه منجی و واسطه قدیمی، ردای گفتگوهای منطقه‌ای پوشیده و تا حدی هم در حل مشکلات اقتصادی در دوران کرونا توانسته است انسجام خود را حفظ کند. باری، در چنین شرایطی، ایران در آستانه انتخابات و تغییر دولت قرار دارد. منطقه و جهان در حال پوست انداختن است و ما نیازمند دولتی هوشیار، سیاستمدارانی زیرک و تحرک اقتصادی و دیپلماتیک فراتر از انتظارها هستیم، یعنی باید چنین باشد. این در حالی است که هنوز گره کور مذاکرات برجام باز نشده و آینده مناسبات بانکی و روابط تجاری عمده کشور در هاله ابهام قرار دارد. عدم پیوستن به اف ای تی اف و حدود انعطاف ما در مذاکرات پیش رو، چه تا انتهای دولت روحانی فرجام یابد یا برای دولت بعد میراث نهاده شود،در سرنوشت ما تأثیر زیادی برجای خواهد نهاد. ایران در شرایط بسیار خاص و حادی است و این پرسش باتوجه به معضلات مرتبط با اپیدمی کرونا و قروض مربوط به بورس و بانک مرکزی، همراه با نیازهای روزافزون کشور به منابع و سرمایه‌گذاری‌های سودآور و اشتغال‌زا به یک معمای گزاف بدل شده است. که امیدواریم دولت بعد، با به کار‌گیری حداکثری نخبگان برای این چالش‌های بزرگ چاره‌های بزرگ بیندیشد.
