انتشار کتاب جدید همشهری عزیزمان آقای دکترمحمد حسن ابریشمی بنام رستیها وپدیده های نباتی در تاریخ طبری
به یاد و نام شادروان استاد ایرج افشار که چیزها از ایشان آموختم، این کتاب را به تمامی دوستان و دوستداران و فرزندان وخوانندگان آثار آن دانشمند گرانقدر در سراسر ایران و جهان تقدیم می‌دارم.
اظهارنظرها به جای مقدمه
این هیچمدان در پیشگفتار به دلایل و چگونگی پژوهش در باب «رستنی‌ها» و «پدیده‌های نباتی» مندرج در تاریخ طبری پرداخته، و از جمله، با ذکر پاره‌ای ملاحظات پژوهشی و درخواست خود، نوشته است (ص ۲۹، ۳۰):
سادساً، بدان لحاظ که این پژوهش کاری نو بوده است نمیتواند خالی از نقص و اشکال باشد. به منظور رفع این گونه موارد و اطمینان خاطر، ده نسخه تکثیر شده از متن و نمایه‌های کتاب را به ده نفر از استادان و متخصصان رشته‌های مربوط تقدیم داشته و درخواست کرده است چنانچه پیشنهاد اصلاحی یا نظری درباره موضوعات و مطالب کتاب دارند بنویسند تا مقدم بر پیشگفتار به چاپ برسد، که حاصل آن در صفحات بیست و نه به بعد آمده است.
هشت نفر از ده نفر، با مطالعه کتاب، لطف کرده طی نامه‌های خود مطالبی درباره آن نوشته‌اند. با تشکر از این بزرگواران، اظهار نظرهای آنان در صفحات پسین، برحسب تقدم تاریخ تولد، با این ترتیب آمده است: ۱. استاد سیدعبدالله انوار؛ ۲. دکتر درّه میرحیدر؛ ۳. دکتر حسن ابراهیم‌زاده؛ ۴. استاد علی‌محمد بخشوده؛ ۵. دکتر محمدتقی راشد محصل؛ ۶. دکتر علیرضا طلایی؛ ۷. دکتر محمدحسن راشد محصل؛ ۸. دکتر سیداحمد امامی. در پی نقل مطالب هر نامه، شرحی مختصر از احوال و آثار و رشته تخصصی نویسنده آن در پانوشت آمده ا
-
استاد سیدعبدالله انوار
دست تقدیر در این روزها کتابی در دسترس اینجانب قرار داد که سال‌ها به خواندن این نوع کتاب‌ها آرزو داشتم و کتاب رستنی‌ها و پدیده‌های نباتی در تاریخ طبری به قلم جناب آقای محمدحسن ابریشمی یک مصداق از مصادیق این نوع کتاب‌ها است، چه در روزهای جوانی هم متن تاریخ طبری را خوانده و هم ترجمه این تاریخ از طریق «بلعمی» به زمان سامانیان را، و انصاف را مرحوم ملک الشعرای بهار در تصحیح و به چاپ رسانیدن آن زحمات بسیار کشیده و با مقدمه ممتع خود نشان داده‌اند که دست بی‌رحم نسّاخ در نسخه‌برداری‌های خود چه آسیبی به این متن رسانده‌اند. با این مراتب، همواره به این تاریخ یعنی تاریخ طبری که مطالب خود را از لون دیگر و غیر تاریخ‌نگاران فراوان اسلامی عرضه می‌دارد علاقه داشتم که قلم اهل فضلی به وجهی با بحث‌های مستند و مستدل خود رفع ابهام از مبهمات آن بنماید و به قول فرنگان با تحلیل توصیفی analytical description) ) دست‌درازی‌های نسخه‌پردازان خطی به وقت انتساخ این تاریخ و به‌خصوص ترجمه بلعمی آن را به وجهی عالمانه نشان دهد.
خوشبختانه چنانکه در فوق اشاره شد آقای ابریشمی در ارائه مطالب خود چنین دقتی را نموده‌اند، و از آنجا که ایشان طبق مدارکی که تاکنون عرضه داشته‌اند واجد اطلاعاتی ذی‌قیمت در مطالب کشاورزی و گیاهی، و نیز ذوق وضع واژه و به اصطلاح فقه اللغهphilology) ) می‌باشند و کتاب‌های ایشان درباره زعفران و پسته از بهترین کتاب‌ها در این موضوعات‌اند، با این توانایی‌های اطلاعاتی، گیاهان و رستنی‌ها و پدیده‌های نباتی و اغذیه و توابل (چاشنی‌های) مندرج در این تاریخ را انتخاب کرده و با آوردن متن تاریخ طبری درباره آنها مجموعه‌ای بس دل‌انگیز فراهم آورده‌اند که به ظاهر قلم اینجانب نمیتواند دل‌انگیزی این مجموعه را نشان دهد، باید آن را خواند و به این تألیف ایشان احسنت گفت، به‌خصوص کارِ سترگ نمایه‌های این مجموعه است که خود به وجهی دایرهالمعارف گونه‌ای است و چنین نمایه‌نویسی در کتاب‌های پارسی بی‌سابقه و نظیر است.
مضافاً بحث مستوفای ایشان درباره حیات طبری، و سفرها و سختی‌ها و فرصت‌های علمی طبری، خواننده را به زندگی این دانشمند ایرانی به حدود هزار و صد سال قبل آشنا می‌کند. ای کاش این نوع تاریخ‌پژوهی در ایران رسم شود، چه تبیین حقایق تاریخی نقش بزرگی در پیشرفت جامعه‌شناسی و مردم‌شناسی و حتی علم سیاست دارد. معروف است ناپلئون به وقت اسارت در جزیره سن هلن می‌گفت اگر تاریخ خوانده بودم کارم به حبس سن هلن نمی‌کشید، در حالی که می‌دانیم ناپلئون یکی از مردان برجسته تاریخ است که از اطلاعات علمی بهره فراوان داشت و آنها که با مسائل ریاضی آشنایی دارند خوب می‌دانند ترسیم معادلات درجه دوم هندسی با پرگار فقط به نام «مسئله ناپلئون» در تاریخ هندسه مضبوط است.
عجیب است در اسلام با وجودی که یک بخش از علم اصول فقه آن در مبحث تعادل و تراجیح است و در این مبحث قواعد دقیقی آمده است که بر اثر کاربرد آن مسلمان‌ها می‌توانند به خبر ثقه اصابت کنند و از خبر کذب گریز یابند، معلوم نیست چرا تاریخ‌دان‌های اسلامی از این قواعد برای مستندات تاریخی استفادت نکرده‌اند تا اینکه مورد نقد کنت دوگوبینو، کارمند اهل قلم سفارت فرانسه در ایران به زمان ناصرالدین شاه، واقع نشوند که گفته است: به منزل یک تاریخ‌نویس مشهورر و معاصر خود در ایران رفتم که به قول خود تاریخ جهان از بدو خلقت تا زمان خود بدون دغدغه صحت و سقم مطلب می‌نوشت، در حالی که یک تاریخ‌نویس غربی برای بیان یک جمله تاریخی چه زحمات در نقض یا ابرام سندهای آن جمله باید بکشد. لطفاً کتاب جناب آقای ابریشمی را بخوانید تا ببینید تاریخ‌پژوهی نو از چه مقوله است و دست ایشان چقدر آشنا با این نوع تاریخ‌پژوهی است.
سیدعبدالله انوار*
عبداله انوار
