محمد حقوقی : شیفته و کوشندۀ شعر نو ،او شاعر و منتقد ادبی معاصر و از جمله نویسندگان گروه ادبی جنگ اصفهان بود
توسط کاظم خطیبی · خرداد 13, 1401
محمد حقوقی در ۱۳ اردیبهشت ۱۳۱۶ در اصفهان زاده شد. او شاعر و منتقد ادبی معاصر و از جمله نویسندگان گروه ادبی جنگ اصفهان بود. عمده آثار حقوقی در نقد و معرفی شاعرانی نظیر نیما یوشیج، سهراب سپهری، احمد شاملو، مهدی اخوان ثالث و فروغ فرخزاد بودهاست.
حقوقی سالهای دبستان و دبیرستان خود را در زادگاهش اصفهان گذراند. با توجه زمینه خانوادگی از همان سالهای دبیرستان به ادبیات علاقهمند شد. در سال ۱۳۳۷ وارد دانشسرای عالی شده و از استادانی چون جلال الدین همایی، محمد معین، پرویز ناتل خانلری محمد مقدم و حسین عریضی بهرهمند میشود. نخستین شعرهایش در سال ۳۸ و ۳۹ منتشر میشود و در همین سال هاست که با نادر نادرپور، سیمین بهبهانی، سیاوش کسرایی، منوچهر آتشی و بهرام صادقی آشنا میشود. پس از فارغالتحصیلی به اصفهان بازمیگردد و مشغول به تدریس در دبیرستان میشود.
حقوقی فعالیت ادبی خود را از سال ۱۳۳۸ با انتشار نخستین اشعارش آغاز کرد و پنج دهه از شاعران شناخته شده و منتقدان معاصر بود که شعرهایش در مجلات معتبر به چاپ می رسید. در سال ۱۳۴۸ مجموعههای «زوایا و مدارات» و «فصلهای زمستانی» را منتشر میکند. در سال ۱۳۵۱ مجموعه دیگری از سرودههایش با عنوان «شرقیها» منتشر میشود.
محمد حقوقی به همراه هوشنگ گلشیری، محمد کلباسی، فریدون مختاریان و جلیل دوستخواه اولین هیئت تحریریه جنگ اصفهان را تشکیل میدهند و در تابستان ۱۳۴۴ نخستین شماره جنگ اصفهان را منتشر میکند. با پیوستن احمد گلشیری، ابوالحسن نجفی و احمد میرعلایی به جنگ اصفهان حوزه فعالیت این گروه گسترش مییابد. محمد حقوقی در ادامه فعالیتهای ادبی، مقاله «کی مرده کی بجاست» را در سال ۱۳۴۵ و دو سال بعد مقاله دیگری با عنوان «از سرچشمه تا مصب» را مینویسد و به آسیبشناسی شعر معاصر ایران میپردازد. وی در مقاله ” کی مرده کی بجاست” در شماره سوم جنگ در سال ۱۳۴۵ نوشت از تمام شاعرانی که به عنوان شاعر نوپرداز شهرت یافته اند و خود را متأثر از نیما می دانند، تنها شاملو،اخوان،آتشی،فروغ، آزاد، رویایی و سپهری را می توان موفق خواند و شعرهایشان ماندگار است.
کتاب ” شعر نو از آغاز تا امروز″ یکی از شناخته شده ترین کتاب های حقوقی است. تا آن زمان یکی از بهترین مجموعه ها در معرفی رهروان شعر نو بود، به ویژه آنکه بحث مفصل و دقیقی در باره شعر نو و نحوه انتخاب و ملاک های شعر در این کتاب آمده است .
وی به عنوان یکی از پیروان نوگرای نیما و منتقدی پیگیر شعر نو شناخته شد . عمده آثار وی در نقد و معرفی نیما، سپهری، شاملو، اخوان و فروغ است .
حقوقی به فرم دلبستگی خاصی داشت و بطور افراط پایبند فرم بود. جاذبه فرم ، مضامین و محتوای شعری او را تحت تأثیر قرار داده و آن را دچار نوعی ابهام و پیچیدگی خاصی ساخته که ادراکش را کمی دشوار کرده است .
او از شاعران با اطلاع از شعر کلاسیک و شعر معاصر بود. اولین کتاب هایش ” زوایا و مدارات” و ” فصل های زمستانی” در سال ۱۳۴۸ به چاپ رسید و سایر کتابهایش: شرقی ها، با شب با زخم با گرگ، شعر زمان، گریز های ناگزیر، خروس هزار یال، شب مانا شب، دالان های بلند عصر، گنجشگ ها و گیلاس ها، از صدا تا سکوت.
در تجلیل از او ” شب محمد حقوقی” عصر یکشنبه ۱۲ خردادماه ۱۳۸۷ برگزار شد که دولت آبادی در آن شب چنین گفت”کمتر شاعری را دیده ام یا خوانده ام که عشق خودش را به شعر خودش بیان کرده باشد .خوشبختانه محمد حقوقی این کار را کرده است.”
حقوقی هم در بخشی از,سخنانش در آن شب گفت”این مسایل ادبی را هم اگر خدا خواست حل می کنم .از جمله پست مدرن که از هر کی می پرسید چه می گویی ، می گوید پست مدرن . می گویم ، پست مدرن چیست؟ می گوید، بالاتر از مدرن. من جایی رفتم که دست مدرن به آن نمی رسد . بنابراین پست مدرن را بگذار کنار، پست مدرن جدید بگو. یک چیزی بگو که عقلمان به آن برسد.”
کتابهایش پرتعداد و مقاله هایش بسیارند. در اینجا فهرستی از کتابها را می آوریم:
کتابشناسی شعر: زوایا و مدارات، (۱۳۴۸)ر فصلهای زمستانی، منتخبی از شعرهای سالهای ۴۳ تا ۴۷ انتشارات زمان (۱۳۴۸)ر شرقیها، (۱۳۵۱)ر با شب، با زخم، با گرگ، مجموعه شعر انتشارات زمان (۱۳۵۷)ر گریزهای ناگریز، (۱۳۵۷)ر خروس هزار یال، (۱۳۶۸)ر شب، مانا، شب، (۱۳۷۰)ر شعر نو از آغاز تا امروز (۱۳۵۰–۱۳۰۱) – (۱۳۵۱–۱۳۶۴)ر دالانهای بلند عصر (شعرهای برنی) (۱۳۷۳)ر گنجشکها و گیلاسها (۱۳۸۱)ر از صدا تا سکوت (لاکپشتها)
نقد ادبی: احمد شاملو: شعر شاملو از آغاز تا امروز، شعرهای برگزیده، تفسیر و تحلیل موفقترین شعرها (۱۳۶۱)ر مهدی اخوان ثالث: شعر مهدی اخوان ثالث از آغاز تا امروز، شعرهای برگزیده، تفسیر و تحلیل موفقترین شعرها انتشارات نگاه (۱۳۷۰)ر شعر نو از آغاز تا امروز ۱۳۷۰–۱۳۰۱ر سهراب سپهری: شعر سپهری از آغاز تا امروز، شعرهای برگزیده…انتشارات نگاه (۱۳۷۱)ر فروغ فرخزاد، شعر فروغ فرخزاد از آغاز تا امروز شعرهای برگزیده، تفسیر و تحلیل موفقترین شعرها انتشارات نگاه (۱۳۷۲)ر نیما یوشیج: شعر نیما یوشیج از آغاز تا امروز، شعرهای برگزیده تفسیر و تحلیل موفقترین شعرها – انتشارات نگاه (۱۳۷۹).
محمد حقوقی در ۱۳۸۸ر۴ر۸ در زادگاهش اصفهان در گذشت،
روحش شاد و یادش گرامی باد.
یک نمونه از شعرهای او را به نام ” زمینی هفتم” ( از کتاب شرقیها)، که بیانگر سلیقه و گرایش شاعرانه اوست در اینجا می آوریم:
و آسمان نگاه
و آفتاب سکوت
و ابر خاطره در خواب های ناب
– که ما
به اصل بر می گردیم
نگاه توست که از آب های سبز
گذر می کند
نگاه تو بود
تو در سکوت من ای بادبان
مستی من
و آفتاب
که از فراز نیستان گذشت
بر می گشت
تو ای که آمده یی
تو از میانه نی
تا من از کرانه خواب
کنار هستی من
– من
و نور خاطره
در خوابهای ناب
بر آب.
روزنامه اطلاعات چهارشنبه ۱۱ خرداد ۱۴۰۱