به بهانه ششم اسفند، زادروز هوشنگ ابتهاج؛ مردنِ عاشق، نمی‌میرانَدَش + صدای شاعر
تهران- ایرنا- به بهانه ششم اسفند، زادروز هوشنگ ابتهاج، در گزارشی به بررسی برخی از کتاب‌های او پرداختیم.
به گزارش خبرنگار کتاب ایرنا، امیرهوشنگ ابتهاج شاعر و پژوهشگر متخلص به سایه ششم اسفند ۱۳۰۶ در رشت متولد شد. او نخستین اثرش به نام نخستین نغمه‌ها را در سال ۱۳۲۵ منتشر کرد. از آثار دیگر او می‌توان به تصنیف سپیده (ایران ای سرای امید) اشاره کرد. سراب، سیاه مشق، شبگیر، زمین، چند برگ از یلدا، تا صبح شب یلدا و بانگ نی از دیگر آثار ابتهاج است. وی همچنین در رادیو (برنامه گل‌ها) کار می‌کرد و پایه‌گذار برنامه موسیقایی گلچین هفته بود.
منزل شخصی سایه که خود آن را ساخته است، سال ۱۳۸۷ با نام خانه ارغوان به ثبت سازمان میراث فرهنگی رسیده است. دلیل این نامگذاری وجود درخت ارغوان معروفی در حیاط این خانه است که سایه شعر معروف ارغوان خود را برای آن درخت گفته است، این شعر توسط علیرضا قربانی خوانده و در قالب آلبوم موسیقی حریق خزان منتشر شده است.
یلدا ابتهاج (دختر هوشنگ ابتهاج) بامداد ۱۹ مرداد ۱۴۰۱ در صفحه شخصی اینستاگرام خود با اعلام درگذشت پدرش نوشت: «سایه ما با هفت‌هزارسالگان سربه‌سر شد.» وی اواخر تیر به دلیل نارسایی کلیوی در بیمارستانی در شهر کلن آلمان بستری و تحت درمان بود.
به بهانه زادروز سایه، ایرنا نگاهی به برخی از آثار این شاعر فقید انداخت که در ادامه می‌خوانید.
از مهمترین آثار ابتهاج، تصحیح غزل‌های حافظ است که با عنوان حافظ به سعی سایه نخستین بار سال ۱۳۷۲ توسط نشر کارنامه به چاپ رسید و بار دیگر با تجدید نظر و تصحیحات تازه منتشر شد. سایه سال‌های زیادی را صرف پژوهش و حافظ‌شناسی کرده که این کتاب حاصل همه آن زحمت‌هاست و در مقدمه حافظ به سعی سایه، آن را به همسرش تقدیم کرده است. این کتاب توسط نشر کارنامه منتشر شده است.
ابتهاج در مسیر تصحیح این اثر از راهنمایی‌های استاد بزرگی چون محمدرضا شفیعی کدکنی برخوردار بوده است. اگرچه در سال‌های اخیر تصحیح‌های فراوانی چون قزوینی، جلالی نائینی، افشار و… انجام شده و حتی گاهی دست کاری‌ها و دخالت‌هایی در شعر حافظ را نیز در پی داشته است، اما با وجود این ویژگی‌های منحصر به فرد است که تصحیح سایه یکی از بهترین، بلکه پسندیده‌ترین و بایسته‌ترین شیوه‌ها در تصحیح دیوان حافظ است و توانسته در مواقعی نیز گره‌ای ناگشوده را از اشعار حافظ باز کند.
مجموعه شعر تاسیان در برگیرنده آثار هوشنگ ابتهاج، در اوزان نیمایی و قالب‌های غیرکلاسیک است. این کتاب شامل ۸۷ قطعه شعر کوتاه است که شاعر در فاصله بین سال‌های ۱۳۲۵ تا ۱۳۸۰ در قالب شعر نو سروده است که البته بسیاری از آن‌ها در مجموعه‌های ترکیبی قبل نیز منتشر شده‌اند. این کتاب توسط نشر کارنامه منتشر شده است.
تاسیان کلمه‌ای به گویش گیلکی است. مهدی یزدانی‌خرم نویسنده درباره این کلمه نوشته است: «گویا به حالتی می‌گویند بعد از مرگ، سکراتی که بعد از رها شدن جان، انسان به آن دچار می‌شود. شاید مترادف تولد باشد در جهان فانی. منتها با درکی همه جانبه و غیرقابل اغماض ».
بانگ نی مجموعه شعری از هوشنگ ابتهاج است که در سال ۱۳۹۶ برای دومین بار منتشر شد چرا که بار اول در سال ۱۳۸۶ چندی بعد از انتشار توقیف شده بود. این کتاب توسط نشر کارنامه منتشر شده است. سرایش این مثنوی از سال ۱۳۴۰ شروع و تا سال ۱۳۶۰ تکمیل آن ادامه داشت. دگرگونی اساسی اندیشه، این اثر را از سایر مثنوی‌های بزرگ پارسی متمایز می‌کند. این مثنوی بر پایه دانش و آگاهی انسان امروز و با نگاهی به ارمان‌ها و رنج‌های انسان معاصر پدید آماده است.
بانگ نی در زمان انتشار عنوان دومین کتاب شعر پرفروش بازار کتاب تهران را به خود اختصاص داد. بخش‌هایی از این اثر پیشتر توسط محمدرضا شجریان و شهرام ناظری خوانده شده است.
در کتاب صوتی تا صبح شب یلدا ۱۵ اثر منتخب امیرهوشنگ ابتهاج با صدای او و موسیقی تعدادی از آهنگسازان مهم و تاثیرگذار موسیقی کلاسیک دنیا برای شنوندگان ارائه شده است. این آلبوم به مناسبت نود و چهارمین زادروز استاد ابتهاج منتشر شده است. ابتهاج کتاب صوتی دیگری با عنوان هنر گام زمان دارد که این آلبوم هم از ۱۵ آهنگ تشکیل شده است.
آینه در آینه مجموعه شعری است از هوشنگ ابتهاج(ه.الف.سایه) که توسط نشر چشمه منتشر شده است. نکته جالب توجه در این مجموعه این است که گزینش آن‌ها توسط استاد شفیعی کدکنی صورت گرفته است. شفیعی کدکنی درباره نحوه گزینش این اشعار چنین می‌گوید: «اگر می‌خواستم این انتخاب را بر محور اصلی شاهکاری او –که در آن اکثریت با غزل‌ها است- استوار کنم، شاید برای بعضی از گونه‌ها و نمونه‌های دیگر کمتر مجال تجلی حاصل می‌شد. اما در این گزینش، مقصود اصلی، ارائه نموداری از مراحل مختلف خلاقیت هنری او و نمونه هایی از تجارب گوناگون وی در عالم شعر و شاعری بوده است.»
راهی و آهی منتخب هفت دفتر شعر از هوشنگ ابتهاج(سایه) است که عبارت‌اند از سراب، شبگیر، زمین، چند برگ از یلدا، یادگار خون سرو، سیاه مشق و راهی و آهی. در ابتدای کتاب، مطلبی تحت عنوان سنگی به زیر آب که بررسی مختصات غزل‌های سایه است از چشمه روشن، نوشته دکتر غلامحسین یوسفی، انتخاب شده است. این کتاب توسط انتشارات سخن منتشر شده است.
کتاب ای عشق همه بهانه از توست: در ترازوی نقد ۲ اثر مجموعه نویسندگان، مجموعه‌ای از مقالات نقد و تحلیل و گزیده اشعار امیرهوشنگ ابتهاج است. نویسنده در گزینش مقالات تلاش کرده است که نموداری از نقد ادبی روزگار معاصر ارائه کند. البته به عمد خاطراتی از بعضی بزرگان نیز آورده شده تا هم تنوعی در کار باشد و هم گوشه‌هایی از زندگی شاعر را نشان دهد. ترتیب مقاله‌ها نیز بر اساس تاریخ تولد نویسندگان آن‌ها بوده است. این کتاب توسط انتشارات سخن منتشر شده است.
در ادامه این گزارش چند شعر با صدای امیرهوشنگ ابتهاج:
آفتابا چه خبر؟
این‌همه راه آمده‌ای که به این خاکِ غریبی برسی؟
ارغوانم را دیدی سرِ راه؟
مثلِ من پیر شده‌ست؟
چه به او گفتی؟
او با تو چه گفت؟
نه، چرا می‌پرسم،
ارغوان خاموش است
دیرگاهی‌ست که او
خاموش است.
آشنایانِ زبانش رفته‌اند.
ارغوان ویران است
هردومان ویرانیم…چون زندگی زاینده‌اند
عاشقان در عاشقان پاینده‌اند
عشق از جانی به جانی می‌رود
داستان از جاودانی می‌رود
جاودان است آن نو دیرینه سال
رفته از جامی به جامی این زلال
مردن عاشق نمی‌میراندش
در چراغی تازه می‌گیراندش
سرنوشت اوست این خود سوختن
شعله گرداندن چراغ افروختن
چه غریبانه تو با یاد وطن می نالی
من چه گویم که غریب است دلم در وطنم
همه مرغان هم آواز پراکنده شدند
آه ازین باد بلاخیز که زد در چمنم
شعر من با مدد ساز تو آوازی داشت
کی بود باز که شوری به جهان درفکنم
