در سالروز تولد علی تجویدی ـ نوازنده و آهنگساز هنرمندی که اولین قطعه «گلها» را ساخت
۱۵ آبان ماه تولد یکی از سرشناس‌ترین اساتید موسیقی، علی تجویدی است؛ هنرمندی که با خلق آثار ماندگار در برنامه «گلها» برای همیشه نام خود را در تاریخ موسیقی ایران ماندگار کرد.
به گزارش ایسنا، علی تجویدی همچون بسیاری دیگر از اساتید موسیقی ایران از شاگردان ابوالحسن خان صبا بود اما این هنرمند ماندگار موسیقی ایرانی نخستین مشق‌های موسیقی خود را از پدرش «هادی‌خان تجویدی» فرا گرفت؛ مردی که در نقاشی از شاگردان کمال‌الملک و در موسیقی از شاگردان درویش خان بود.
گفته می‌شود که خود علی تجویدی روایت کرده است که از ۱۲ سالگی دستگاه‌های موسیقی را می‌شناخته است و در ۱۸ سالگی پس از اینکه دو سال نزد حسین یاحقی نواختن ویولن را آموخت، به کلاس درس ابوالحسن صبا که دوست و همکار پدرش در زمینه نقاشی بود، رفت.
این هنرمند پس از اینکه در دوره‌هایی به فراگیری ویولن نوازی غربی پرداخت، به راهنمایی صبا به محفل هنری محمد ایرانی مجرد راه یافت و با بسیاری از هنرمندان سرشناس از جمله محمد ایرانی مجرد، اسماعیل قهرمانی، سیدحسین طاهرزاده و رکن‌الدین مختاری که به آن محفل رفت‌وآمد داشتند آشنا شد. تجویدی یکی از شاگردان سرشناس صبا بود و در غیبتش کلاس او را اداره می‌کرد.
تجویدی همچنین سابقه تدریس در هنرستان موسیقی را هم دارد.
علی تجویدی پس از آشنایی اش با داوود پیرنیا که کمتر از یک هفته بود که برنامه «گلها» را تأسیس کرده بود، به این برنامه پیوست.
در ادامه شنونده اجرای علی تجویدی با همراهی تنبک جهانگیر ملک در آواز مخالف سه گاه باشید:
در همین راستا، به انتشار مصاحبه‌ای از علی تجویدی با رادیو می‌پردازیم که توضیحاتی درباره برنامه گلها و همکاری با این برنامه ارائه داده است. این مصاحبه برای نخستین بار به صورت مکتوب منتشر می شود.
تجویدی در ابتدای این برنامه می‌گوید: «اگر بخواهم درباره برنامه «گلها» صحبت کنم، برمی‌گردم به ۱۷ ـ ۱۸ سال پیش. اغلب برنامه های موسیقایی که از رادیو پخش می‌شد، غیر از برنامه‌ای که انجمن ملی موسیقی داشت، به وضع فلاکت باری افتاده بودند. خوانندگانی که شایستگی خواندن نداشتند، غالبا در برنامه‌ها شرکت می‌کردند و ارکسترها حتی به نام این خوانندگان بود. البته خوانندگان خوبی هم آن زمان بودند. در این دوران توسط نصرت الله معینیان (رییس وقت رادیو) شورایی تشکیل شد. به خاطر دارم که اساتیدی نظیر مرحوم ابوالحسن خان صبا و مرتضی خان محجوبی، فوق العاده دلسرد شده بودند و تقریبا مثل اینکه اینها را کنار گذاشته بودند.»
او ادامه می‌دهد: «روزی در یکی از کوریدورهای رادیو به آقایی برخورد کردم. از وجناتش تشخیص دادم باید مرد محترم و جامعی باشد. ایشان ضمن ملاطفت با بنده گفتند آقا مگر نمی‌خواهی با این برنامه جدید ما همکاری کنی؟ گفتم کدام برنامه؟ ایشان گفتند برنامه «گلها». گفتم والا من هنوز نشنیدم، درستم می‌گفتم برای اینکه این برنامه تنها دو سه هفته بود شروع به کار کرده بود. خلاصه با این مرد بزرگوار، مرحوم داوود پیرنیا (بنیانگذار برنامه گلها) که خدا بیامرزتش، برای بار اول مواجه شدم و تحت تأثیر عواطف و احساسات ایشان قرار گرفتم. به خاطر دارم همان روز عصر برای ایشان قطعه‌ای نواختم.»
این هنرمند درباره آغاز همکاری اش با برنامه «گلها» بیان می‌کند: «چند روزی از این موضوع گذشت و ایشان را ندیدم ولی دیدم برنامه‌ای که پخش شد ساز من است توأم با اشعار بسیار دلچسب که فوق‌العاده تحت تأثیر قرار گرفتم. تصمیم گرفتم با این برنامه بیشتر همکاری داشته باشم که آقای پیرنیا مجددا مرا دید. پیشنهاد کردم که بهتر است ارکستری داشته باشیم که مرحوم پیرنیا ارکستری درست کرد با شرکت بنده، استاد بزرگوارم استاد ابوالحسن صبا و شادروان محجوبی و شادروان حسینعلی وزیری تبار (نوازنده قره نی)، لطف الله مجد (نوازنده تار)، حسین تهرانی (نوازنده تمبک).»
تجویدی که نخستین اثر برنامه «گلها» را ساخته است، درباره آن می‌گوید: به خاطر دارم قطعه ضربی ساختم که در این ارکستر اجرا شد ولی تصمیم گرفتم برای این برنامه آهنگی تهیه کنم. اولین آهنگی که تهیه کردم روی یکی از اشعار وحشی بافقی بود و فوق العاده مورد توجه قرار گرفت و مرحوم صبا هم مرا تشویق کرد که آهنگ بسیار خوبی ساختم.»
او ادامه می‌دهد: «در هر حال پیرنیا هم واقعا تشویق بی‌اندازه‌ای کرد که همین تشویق بود که کار به جایی رسید که بعد از دو ماه شب تا ساعت دو بعد از نصف شب در همین استودیوی شماره دو که در ساختمان قدیمی هست کار می‌کردیم، مرحوم صبا و مرتضی خان که سنی هم از آنها گذشته بود چون می‌دیدند کار مثبتی انجام می‌دهیم، با علاقه دنبال می‌کردند.»
او درباره اولین برنامه گلهای رنگارنگ شماره ۱۰۰ هم بیان می‌کند: «آهنگی در ماهور از شیداست که البته در روایتی در چهارگاه هم هست. ولی آن که در رادیو اجرا شد در ماهور بود به نام «صورتگر نقاش چین». اصل این آهنگ در چهارگاه است ولی در ماهور هم منتسب است به مرحوم شیدا. بنده وقتی این آهنگ را آوردم مقدمه‌ای برای آن ساختم و به نت درآوردم. به یاد دارم این آهنگ را با دو سه تا ساز که مثل اینکه تار آقای حاتمی بود و ضرب آقای مجیدی، اجرا کردیم.»
او در پایان این مصاحبه عنوان می‌کند: «امیدوارم جوان‌های ایرانی دنبال کار موسیقی اصیل ایرانی را بگیرند و به دنبال موسیقی که می‌شنوم و اصالتی هم ندارد و زود هم فراموش می‌شود، نروند. »
علی تجویدی (زادهٔ ۱۵ آبان ۱۲۹۸ در تهران – درگذشتهٔ ۲۴ اسفند ۱۳۸۴ در تهران) نوازندهٔ ویلن و سه‌تار، آهنگساز، پژوهشگر و نویسندهٔ اهل ایران بود.
زندگی‌نامه[ویرایش]
علی تجویدی در ۱۵ آبان ۱۲۹۸ در کوچه ظهیرالاسلام تهران زاده شد. او اصالتاً اهل اصفهان بود. پدرش هادی تجویدی برادران وی محمد تجویدی و علی‌اکبر تجویدی از نقاشان سرشناس بودند.
در آبان ۱۳۹۸ مراسم نکوداشت یکصدمین سالروز تولد علی تجویدی در تالار وحدت تهران برگزار شد.[۱][۲]
یادگیری موسیقی[ویرایش]
علی تجویدی آموختن موسیقی را از کودکی نزد پدرش «هادی‌خان تجویدی» که در نقاشی از شاگردان کمال‌الملک و در موسیقی از شاگردان درویش‌خان بود آغاز کرد. پس از مدتی نزد «ظهیرالدینی» به فراگیری فلوت پرداخت.[۳] خود او نقل کرده که از دوازده سالگی دستگاه‌های موسیقی ایرانی را می‌شناخته‌است.[۴]
از شانزده‌سالگی نزد حسین یاحقی نواختن ویولن را آموخت و پس از دو سال به کلاس درس ابوالحسن صبا (که دوست و همکار پدر تجویدی در زمینه نقاشی بود) راه یافت. به مدت هشت سال در مکتب او به فراگیری ویولن و سه‌تار پرداخت.[۳] او مدتی نیز در کلاس درس چند نوازندهٔ ویولن کلاسیک با شیوه نوازندگی غربی آشنایی یافت. پس از آن با راهنمایی صبا، به محفل هنری محمد ایرانی مجرد راه یافت و با بسیاری از هنرمندان سرشناس آشنا شد و از هنرمندانی نظیر: محمد ایرانی مجرد، اسماعیل قهرمانی، سید حسین طاهرزاده و رکن‌الدین مختاری که به آن محفل رفت‌وآمد داشتند، بهره برد. تجویدی یکی از شاگردان سرشناس صبا بود و در غیبت وی کلاس او را اداره می‌کرد. او از نوازندگان نامدار ویلن بود و سال‌ها در هنرستان موسیقی تدریس می‌کرد.
همکاری با خوانندگان[ویرایش]
علاوه بر مهارت در نوازندگی، تجویدی در خلق قطعات موسیقی ایرانی، صدها ترانه را با صدای هنرمندان نامدار به اجرا درآورد.
دوران اوج شکوفایی، خلاقیت و شهرت وی به سال‌های همکاری‌اش با دلکش برمی‌گردد. مثلث تجویدی، دلکش و رحیم معینی کرمانشاهی در سال‌های ۱۳۳۵ تا ۱۳۴۰ را می‌توان خالق به‌یادماندنی‌ترین قطعات در موسیقی معاصر ایران دانست. جدای از قابلیت‌های حرفه‌ای و تکنیکی هریک از این سه تن در کار خودشان، رابطه عمیق عاطفی که در سال‌های دور میان این سه نفر شکل می‌گیرد را می‌توان عامل اصلی خلق چنین آثاری به‌شمار آورد.
همسر تجویدی در مصاحبه‌ای می‌گوید:
«درست همان روزی که دلکش فوت کرد، کسی از لندن با او تماس گرفت و چون من در خانه نبودم، با خودش صحبت کرده و خبر درگذشت او را به تجویدی داده بود. از آن روز به بعد تا سه هفته با هیچ کس حرف نزد، حتی یک کلام. تازگی‌ها حالش کمی بهتر شده‌است.»[۵]
علاوه بر اینها تجویدی ده‌ها ترانه برای مرضیه ساخته که از آن جمله، ترانهٔ سنگ خارا است که شعر آن از رحیم معینی کرمانشاهی و تنظیم و ارکستراسیون آن از روح‌الله خالقی و با ارکستر گلها اجرا شده‌است. علیرضا افتخاری هم دو آلبوم با آثار علی تجویدی خوانده است
پرورش هنرمندان[ویرایش]
او استاد هنرمندانی چون هایده و حمیرا بوده‌است.[۴]
پس از انقلاب[ویرایش]
علی تجویدی پس از انقلاب ۱۳۵۷ ایران فعالیت کمتری داشتند.[۳] او در سال‌های پایانی عمر، بسیار کم کارشده بود و تنها کاری مشترک با علی‌اصغر شاه‌زیدی بنام چرخ گردون با تنظیم فریدون شهبازیان و دو تصنیف با صدای محمدرضا شجریان و کلام بیژن ترقی به مناسبت آغاز به کار ارکستر ملی ایران اجرابه رهبری فرهاد فخرالدینی کرداجراشد.[۴] آلبوم «یاد استاد» در بهار سال ۱۳۷۷ با صدای علیرضا افتخاری و آثاری از علی تجویدی منتشر شد. او همچنین، منتخب چهارمین همایش چهره‌های ماندگار در سال ۱۳۸۳ بود.همچنین از تجویدی بعد از انقلاب سه کتاب بنامهای موسیقی ایران یک و دو توسط انتشارات سروش و کتاب سوم یا ماهور توسط نشر ماهور منتشر شد. [۶]
