رضا حیدری شکیب: میدان مشق با شماره ثبت در فهرست آثار ملی ۲۱۳۰ در مورخ ۱۲ر۰۷ر۱۳۷۷ از ابنیه های تاریخی و فاخر بلدیه تهران است که اساس پی افکنی آن را به دودمان قاجار (فتحعلیشاه و نوه اش ناصر الدین شاه) که مرکب قلمشان برای بستن پیمان نامه و عهد نامه های ننگین ته کشیده بود و جوهرِ شمشیرشان برای دَک کردن اجانب کُند شده بود و تازه به فکر و صرافت ساخت بنایی برای مشق و نظم سپاهیان افتادند، نسبت می دهند. این میدان نظامی و فرهنگی شاهد وقایع تلخ و شیرین در ادوار و اعصار بوده بطوریکه اعدام میرزا رضای کرمانی قاتل و ضارب آقای صاحبقران و اعدام شیخ اسلام، شیخ فضل اله نوری و دیگر امورجاریه ایالات و والایات در این مکان صورت پذیرفته است. مساحت تقریبی این میدان ۱۶ هکتار بوده و زمانی مشق جنگ و نظام در آن انجام می گرفته و هم اکنون محل آمد و شد توریست ها و مهمانان ممالک شرق و غرب فرنگی می باشد. این باغ ملی از شمال به خیابان سرهنگ سخایی (سوم اسفند سابق)، از شرق به خیابان فردوسی (علاء الدوله سابق)، و از غرب به خیابان سی تیر (قوام السلطنه سابق) ختم می‌شود. به طور کلی از ابتدای شمالی خیابان سپه (باغ شاه یا سپه سابق) در محدوده میدان مشق قرار داشت که بناهای کنونی اداره پست (شامل موزه وزارت پست و تلگراف و تلفن)، شهربانی کل کشور (نیروی انتظامی فعلی)، وزارت امور خارجه، موزه ملی ایران (موزه ایران باستان سابق)، موزه و کتاب خانه ملی ملک، اداره کل ثبت اسناد و املاک کشور، و بنای اولیه شرکت ملی نفت (ساختمان شماره ۳ وزارت امور خارجه فعلی) را در بر می‌گرفت، به طوری که سردر فعلی بین ساختمان پست خانه (در محل حاضر موزه وزارت پست و تلگراف و تلفن) و بنای قدیمی شرکت ملی نفت (ساختمان شماره ۳ وزارت امور خارجه فعلی) قرار دارد و به عبارتی در محل تلاقی خیابان ملل متحد و خیابان امام خمینی (سپه سابق) قرار دارد.
با قدرت گرفتن بریگاد قزاق و برتری یافتن این قشون، این مکان به مرکز مشق این نظامیان قرارگرفت و رئیس آنها رضا خان دستور داد که سر دری شبیه به سر در نقاره خانه قدیم باب همایون بر روی آن ایجاد شود.
سر در باغ ملی
– استحکام بخشی این عمارت با شکوه توسط استاد اسماعیلی، ساخت ستونها به وسیله استاد کریم منیژه، ساخت کاشیها به دست استاد خاکنگار مقدم و کاشیکاریها به هنرمندی استاد حسین کاشی پز انجام شده است. جدا از کتیبه های متعددی که روی دروازه قرار دارند، کاشی‌کاری‌هایی نیز در دو طرف دروازه وجود دارند که روی آنها توضیحاتی در مورد وسایل جنگی از قبیل توپ و تفنگ‌ها و سربازان، پرچم سه رنگ ایران، پلنگ، سرودهها و آیه های قرآنی و نامهای امامان به صورت کتیبه زیر کلاه فرنگی نوشته شده است. بر روی کتیبه نمای بیرونی، سروده هایی از ندیم‌الملک دیده می شود. سردر باغ ملی دارای یک دروازه برای سواره رو و دو در برای عبور و مرور افراد پیاده دارد. این درها از جنس چدن می باشند که شبیه درِ قورخانه تهران می باشد.( قورخانه به شماره ثبت در فهرست آثار ملی به شماره۱۹۱۲ مورخ ۱۱ر۰۵ر۷۶) با زَرّادخانه، تخشایی، اسلحه خانه، جبه خانه، جیبه خانه و جباخانه خوانده می‌شود، در زمان ناصرالدین‌شاه به عنوان اولین کارخانه صنعتی ایران بنا و در دوران پهلوی اول و به دست مهندس آلمانی به نام «گرهارد هارتمن» احیاء شد و در سال ۱۳۵۹ از وزارت دفاع به شهرداری واگذار و در نهایت امر در سال ۱۳۸۳ به عنوان ورودی ایستگاه مترو مورد استفاده قرار گرفته است) در بخش بالایی این بنا، جایگاه دیده بانی، نقاره زنی و گذر نیروهای نظامی طراحی شده است. در معماری داخلی سردرِ باغ ملی، از تصاویر ایران باستان استفاده شده است.
– از مهمترین وقایع تاریخی در این میدان به دار آویختن میرزا رضا عقدایی، معروف به میرزا رضا کرمانی، قاتل ناصرالدین شاه و همچنین نقل است که شیخ فضل‌الله نوری نیز در همین میدان (یا در میدان اعدام و به گفته و روایت دیگر در میدان توپخانه سابق) به دار آویخته شد..
همانگونه که پیش تر ذکر گردید، از ساختمانهای مهم و تاریخ این مجموعه می توان، کاخ شهربانی، موزه ملی ملک، وزارت امور خارجه، ساختمان پست (موزه پست کنونی) و عمارت قزاقخانه (دانشگاه هنر فعلی) را می توان نام برد که مختصر تعریفی در این مجال آورده شده است.
کاخ شهربانی
از بناهای نئو کلاسیک تهران که در سال ۱۳۱۱- ۱۳۱۵ این ساختمان با معماری هخامنشی و تزئینات و گچ بری ایرانی و مصالحی چون آجر و سنک و چوب و فلز ساخته شده است. این ساختمان نزدیک به ۲۱ هزار متر مربع زیربنا دارد که در سه طبقه بنا نهاده شده است.. وزارت امور خارجه ایران در سال ۱۳۸۱ کاخ شهربانی را از نیروی انتظامی جمهوری اسلامی خریداری نمود و پس از بازسازی آن در دهه گذشته، مورد بهره‌برداری اداری خود قرار داد. معمار این کاخ قلیچ باقلیان و طراح آن معمار برجسته ارمنی گابریل گورکیان است.
موزه ملک:
کتابخانه و موزه ملی ملک یکی از کتابخانه‌های شهر تهران است. در سال ۱۳۱۶ توسط حسین آقا ملک تأسیس شد و به همراه املاک و مستغلات وقف آستان قدس رضوی شد. در تیر ماه ۱۳۲۳ قطعه زمین بزرگی را در باغ ملی تهران برای ساختمان جدید کتابخانه و موزه وقف کرد. احداث ساختمان جدید کتابخانه و موزه ملی ملک در سال ۱۳۶۴ آغاز شد و در ۱۳۷۵ به پایان رسید. معماری این ساختمان الهام گرفته از طرح مسجد ایرانی – اسلامی می باشد.
پست جمهوری اسلامی ایران
از ابنیه دوره پهلوی اول و بناهای مهم منطقه باغ ملی به شمار می‌آید و بین سال‌های ۱۳۰۷ تا ۱۳۱۳ با هزینه پانصد هزار تومان با سبک ملی ساخته شده است. ساختمان اداره پست ایران در سال ۲۵ر۱۲ر۱۳۷۹ با شماره ۳۵۰۰ در فهرست آثار ملی ایران ثبت گردید.
قزاقخانه:
مجموعه بناهای قزاقخانه به جز ساختمان جنوبی که مربوط به عهد مظفری می باشد ( ۱۲۸۰ ه . ش )، بقیه در دوره پهلوی اول ساخته شده اند. که بنا به شواهد عینی موجود ابتدا ساختمانهای شرقی و شمالی به مجموعه افزوده شده اند و سپس دو ساختمان مرکزی در داخل محوطه بنا گشته اند. در سال ۱۳۸۰ خرید بخش عمده ای از عمارت قزاقخانه توسط دانشگاه هنر انجام شد. این اثر ارزشمند با شماره ۱۸۶۷۴ در تاریخ ۲۸ر۱۲ر۱۳۸۵ در فهرست آثار ملی ایران ثبت گردید.
منابع:
- فضای باز شهری، تجربه میدان مشق، پارسی، فرامرز، آذر۹۲، شرکت عمران و بهسازی شهری ایران.
- «دانشنامه»
- تاریخ معماری ایران‌شهر، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری ایران
-وبگاه کتابخانه موزه ملک
-«نقش برجسته های معماری هخامنشی بر نمای کاخ شهربانی رنگ می‌گیرد» خبرگزاری میراث فرهنگی، ۴ مهر ۱۳۸۳. بازبینی‌شده در ۳۰ دی ۱۳۹۲.
