تاریخی که زیر خاک در امان است ایجاد شبکه آب‌رسانیِ کهن یکی از پدیده‌هایی است که در آثار تاریخیِ گوشه و کنار ایران به‌چشم می‌خورد. جالب اینجاست که انواع پیشرفته‌تر و پیچیده‌تر آن در آثار تاریخی کهن‌تر همچون معبد چغازنبیل و آثار تاریخی کرمانشاه، لرستان، شهر سوخته و … دیده می‌شود
هرازگاهی اخباری منتشر می‌شود که شنیدن آنها، بیش از گذشته، قدمت و تاریخ ایران را به‌رخ جهانیان می‌کشد. شاید بتوان گفت زیر خاک این سرزمین دنیایی کهن است که هنوز ناشناخته مانده و گاهی اتفاقی سربر می‌آورد و همگان را مسحور خود می‌کند. گذشته از ارزش باستانی آثار کهنی که هرکدام بخشی از تاریخ را در قلب خود به‌یادگار حفظ کرده‌اند، شیوه و رسوم زندگی ایرانیان باستان نیز دنیایی است که این آثار کهن به‌روی کاشفان می‌گشایند.
به‌گزارش ایسنا، ایجاد شبکه آب‌رسانیِ کهن یکی از پدیده‌هایی است که در آثار تاریخیِ گوشه و کنار ایران به‌چشم می‌خورد. جالب اینجاست که انواع پیشرفته‌تر و پیچیده‌تر آن در آثار تاریخی کهن‌تر همچون معبد چغازنبیل و آثار تاریخی کرمانشاه، لرستان، شهر سوخته و … دیده می‌شود. این آثار در استان مرکزی نیز قابل مشاهده است و کشف شبکه آب‌رسانیِ کهنِ محلات که اخیراً اتفاق افتاد، گواهی بر این مدعاست.
انجدان یکی از روستاهای تاریخی استان مرکزی است که به‌عنوان روستای نمونه گردشگری معرفی شده است و اخیراً تن‌بوشه و لوله‌های سفالی آب‌رسانی کهن به‌طور اتفاقی و در جریان بهسازی و ایجاد شبکه آب‌رسانی ازطریق لوله پلی‌اتیلن در این روستا از دل خاک بیرون زد که متأسفانه به‌گفته اهالی، بخشی از این شبکه آسیب دیده است.
رضا روستایی، باستان‌شناس، جزو اولین کسانی است که از ماجرا باخبر شده و موضوع را به سازمان میراث فرهنگی اطلاع داده است. او با اشاره به اینکه نمونه‌های مشابه این تن‌بوشه‌ها در بروجرد وجود دارد می‌گوید: وجود چنین شبکه‌ای در یک روستا ارزشمندی و قدمت انجدان را نشان می‌دهد.
روستایی با تأکید بر اینکه بررسی قدمت این تن‌بوشه‌ها نیازمند کاوش و اقدام کارشناسی است، می‌افزاید: براساس برخی شواهد تاریخی، شاید قدمت این تن‌بوشه‌ها را بتوان به دوره صفویه یا قاجاریه نسبت داد.
وی تصریح می‌کند: در بررسی‌های میدانی که در این روستا انجام شد، سفال‌هایی مربوط به صدر اسلام نیز یافت شد، اما هنوز نمی‌توان تاریخی دقیق برای تن‌بوشه‌ها بیان کرد. البته با توجه به اینکه لوله‌های سفالی یافته‌شده در حمام تاریخی انجدان مربوط به دوره صفویه است، می‌توان احتمال داد که این شبکه آب‌رسانی نیز مربوط به همان دوره باشد.
این باستان‌شناس با بیان اینکه در بررسی‌های انجام‌شده در این روستا با سفال‌های شاخصی مواجه شدیم که از نظر شکل، لبه و … خاص به‌شمار می‌روند، می‌افزاید: لوله‌های سفالی شبکه آب‌رسانی روستا نیز با ساروج آب‌بندی شده بود و در حالتی جالب سه لوله روی هم در دل خاک خودنمایی می‌کرد که محل پیوستن آنها به یکدیگر را باید در عملیات کاوش بررسی کرد.
وی با تأکید بر اینکه برای انجام کاوش روی تن‌بوشه‌های روستای انجدان باید مجوز از پژوهشکده باستان‌شناسی صادر شود که البته به‌نظر می‌رسد چنین سیاستی در حال حاضر وجود نداشته باشد، عنوان می‌کند: ارزش وجودی این تن‌بوشه‌ها بسیار بالاست و بررسی آنها باعث می‌شود که به شناخت دقیقی از منطقه برسیم و استراتژیک بودن این روستا و منطقه بیش از گذشته خود را نشان دهد.
روستایی تصریح می‌کند: مسلماً وجود چنین تن‌بوشه‌هایی در روستا نشان از تمدن و خاص‌بودن روستا دارد، چراکه تاکنون تنها در شهرها شاهد چنین مهندسی بوده‌ایم.
وی با بیان اینکه متأسفانه شورا و دهیاری روستای انجدان و همچنین پیمانکار پروژه احداث شبکه آب‌رسانی در این روستا پس از برخورد با این تن‌بوشه‌های کهن کار را متوقف نکردند، ادامه می‌دهد: خوشبختانه میراث فرهنگی بلافاصله پس از مطلع‌شدن از این ماجرا کار را متوقف کرد و در حال حاضر کار با نظارت کامل میراث فرهنگی در حال پیگیری است.
به‌گفته حسینی، رئیس شورای روستای انجدان، در گذشته شخصی آب چشمه روستا را می‌خریده و ازطریق لوله‌های سفالی به‌طول حدود یک کیلومتر آب را به باغ خود منتقل می‌کرده است که امروز این باغ وقف شده است و در اختیار اوقاف قرار دارد.
وی با بیان اینکه این تن‌بوشه‌ها در سه نقطه از روستا قابلیت انتقال آب شرب داشته‌اند و امروز نیز در حوضچه‌ای در پایین‌دست روستا همچنان آبدهی دارند، می‌گوید: در مناطق دیگر روستا نیز لوله‌کشی صورت گرفته بود که آب دیگر اهالی روستا را تأمین می‌کرد و همچنان مورد استفاده قرار می‌گیرد. از این شبکه تحت عنوان گُنگ یاد می‌شود. البته آبدهی این شبکه‌ها ازطریق لوله‌های فلزی اصلاح شده است!
حسینی اضافه می‌کند: اسناد وقف این چشمه و باغ کاملاً موجود است که به‌نام حاج عبدالله وقف شده است، اما قدمت این لوله‌های سفالی که برخی عنوان می‌کنند ۴۰۰ ساله است هنوز مشخص نیست، البته برخی از قسمت‌های این شبکه آسیب دیده و ازبین رفته است، اما در برخی نقاط هنوز این تن‌بوشه‌ها سالم باقی مانده و در زیر خاک پنهان است.
وی مسیر لوله‌های سفالی روستا را که وظیفه آب‌رسانی را برعهده داشته است، از سمت شمال به جنوب روستا عنوان می‌کند و می‌گوید: در گذشته با توجه به اینکه این تن‌بوشه‌ها ریشه درخت را به‌خود می‌گرفت و باعث ورود ریشه به داخل لوله‌های سفالی و گرفتگی می‌شد، اهالی شبکه آب‌رسانی روستا را فلزی کردند. به‌همین دلیل تقریباً کارایی تن‌بوشه‌ها ازبین رفت، اما همچنان در زیرخاک مدفون باقی مانده و در برخی نقاط از دست رفته‌اند.
به گفته رئیس شورای روستای انجدان، مسیر تن‌بوشه‌ها مستقیم نبوده است. به‌همین دلیل هرجا که در مسیر اصلاح شبکه آب‌رسانی روستا قرار داشته‌اند، تخریب شده‌اند.
حسینی به یافتن کاشی خاصی در حین کندوکاوهایی که منجر به نمایان‌شدن تن بوشه‌ها شد اشاره می‌کند و می‌گوید: در حین حفاری‌ها یک تکه کاشی پیدا شد که از نظر زیبایی و طراحی تاکنون مانند آن در روستا دیده نشده است، اما با توجه به اینکه به‌منظور جلوگیری از تخریب تن‌بوشه‌ها محل حفاری به‌سرعت تحت کنترل درآمد و حفاری‌ها پوشانده شد، کاوشی برای یافتن کاشی‌های دیگر انجام نشد.
آذر اسفندیاری
