یزد سرزمین درختان کهنسال

یزد سرزمین درختان کهنسال و دیرزیست­‌ترین موجودات زنده دنیاست اما تداوم حیات این درختان کهنسال به عنوان باشکوه­‌ترین یادواره‌های هزاره‌های پیشین در این خطه کویری به توجه جدی مسئولان و مردم نیازمند است. یزد از قدیمی‌‌ترین استان های ایران به‌ شمار می رود به‌ طوری که به نقل از برخی منابع، تاریخ سکونت انسان در این سرزمین از هزاره سوم پیش از میلاد نیز فراتر رفته است.سرو پنج هزار ساله ابرکوه، کشف آثار تمدن­ های ماقبل تاریخ در منطقه چشمه غربال‌بیز مهریز و کشف سکه‌‌هایی مربوط به زمان پوراندخت ساسانی که در میبد ضرب شده‌اند، از دیگر نشانه‌‌های گویا و مبین تاریخ کهن یزد به‌ شمار می‌روند.
به گزارش مهر، وجود درختان کهنسال فراوان در یزد که عمر برخی از آنها به چند هزار سال می‌رسد خود گویای تمدن غنی این شهر است.در حالیکه اهمیت حفظ و نگهداری از درختان به عنوان یکی از اصلی­‌ترین منابع زیستی بر کسی پوشیده نیست، انسان امروزی چنان از طبیعت فاصله گرفته که نسبت به منابع گیاهی از جمله درختان بی ‌توجه شده و غالبا از یاد برده که در روزگاری نه چندان دور، درختان نه فقط نقشی زیست محیطی بلکه اعتقادی در زندگی آدمی‌داشته ‌اند.درختان علاوه بر اینکه از منابع زیستی به‌­شمار می‌روند، برای بسیاری از مردم در مناطق مختلف نیز دارای تقدس هستند.درختان مقدس، که در ایران غالباً درختان چنار و سرو هستند، در اعتقادات مردمی قادرند باران بیاورند، خورشید را به درخشش وا دارند، گله‌‌ها را افزایش بخشند، زنان را در زمینه بارداری و زایش یاری دهند و نذر را برآورده سازند.نکته قابل تامل این که بر اساس نتایج بررسی‌‌های صورت گرفته توسط موسسه تحقیقات جنگل و مرتع سازمان جنگل­‌ها، مراتع و آبخیزداری کشورمان، همین اعتقادات و باورهای مردمی‌از دلایل عمده حفظ درختان دیرزیست عنوان شده است.
این اعتقادات در استان کویری یزد با شناسایی و ثبت بیش از ۵۰ اصله درخت کهنسال که عمدتاً از گونه‌‌هایی نظیر سرو، چنار، گردو و زبان گنجشک هستند، مورد توجه بیشتری واقع شده است.درختان دیرزیست یزد که غالباً بین ۸۰۰ تا ۱۵۰۰ سال عمر دارند، نمادی از مقاومت و پایداری مردم کویر‌نشین در برابر شرایط نامساعد آب و هوایی به­‌شمار می‌­روند و عموماً آنها را میراث جاودان پایداری در کویر می‌‌دانند. اما متأسفانه پژوهشگران کشورمان تأکید دارند که اجرای پروژه‌‌های عمرانی نظیر محوطه‌­سازی، آسفالت و خانه­‌سازی در مجاورت درختان بقای آن­ها را تهدید می‌کند.
درختان کهنسال یزد
سرو ۴۵۰۰ ساله‌ ابرکوه(ابرقو) پس از درخت مسوسلاه با عمر ۴۸۰۰ سال، نخستین درخت کهنسال و ارگانیسم زنده بر روی زمین شناخته شده است.عمر این درخت که در سال ۱۳۱۲به عنوان میراث ملی و طبیعی کشور به ثبت رسیده، تا ۸۰۰۰ سال برآورد شده است.این درخت با ۲۸ متر ارتفاع و ۱۲ متر محیط دور تنه همچنان به زندگی ادامه می‌‌دهد.
ابرکوه دارای سرو کهنسال دیگری نیز هست که سن آن را بیش از هزار سال تخمین زده‌­اند. این درخت در باغچه یکی از خانه‌های قدیمی این شهر قرار گرفته و دارای پلاک میراث فرهنگی است.
منطقه دربید واقع در ۳۰ کیلومتری شمال­شرقی یزد نیز میزبان چند درخت کهنسال سرو است؛یکی سرو ۲۵۰۰ ساله‌­ای به ارتفاع ۲۱ متر که اهالی منطقه برای برآورده شدن حاجات خود پارچه‌‌های رنگی بدان می‌­آویزند. دیگری سروی ۱۲ متری که سن آن را نزدیک به هزارسال تخمین زده­‌اند و به گفته اهالی به­‌دلیل انشعابات بسیار زیاد درخت در گذشته مردم از ترس اشرار از آن به عنوان پناهگاه استفاده می‌کرده­‌اند و نهایتاً دو سرو دیرزیست ۱۵۰ تا ۲۰۰ سال‌ه­ای که ارتفاع آن­ها ۱۹ و ۱۱متر است.
سرو منگ آباد نیز از درختان کهنسال شهرستان مهریز است که سن آن را بیش از دو هزار سال تخمین زده­‌اند.
چنار تنگ چنار نیز یکی دیگر از درختان کهنسال مهریز است که در ۴۲ کیلومتری جنوب این شهر واقع شده و سن آن را ۱۱۰۰ تا ۱۲۰۰ سال تخمین زده‌­اند.اهالی منطقه تنگ چنار معتقدند که درخت چنار ۱۲۰۰ ساله این منطقه هر هزار سال یک بار خود به خود آتش گرفته و خاموش می‌شود و آخرین آتش سوزی آن نیز ۲۰ سال پیش رخ داده است.
چنار ۱۵۰۰ ساله روستای نصرآباد نیز از دیگر درختان کهنسال استان یزد است که در ۳۷ کیلومتری شمال‌­غرب تفت روییده است.تنه این درخت به‌­دلیل آتش­سوزی توخالی شده و هم ‌اکنون شاخه‌‌های جوان آن با سیم­ مهار شده است.
چنار ۱۵۰۰ ساله اسلامیه نیز در ۱۰ کیلومتری جنوب­‌ غرب تفت و در روستای اسلامیه قرار دارد. این درخت دارای پلاک میراث فرهنگی است. اهالی روستا می‌گویند که شاخه‌‌های این درخت یک­بار توسط کدخدای محل برای ساخت در و پنجره مدرسه بریده شده است.
سرو ۱۱۰۰ ساله روستای چم نیز در پنج کیلومتری شمال­‌ شرق شهر تفت و در نزدیکی زین آباد و مبارکه واقع شده است.این درخت با ارتفاع ۱۸ متر در حیاط آتشکده زرتشتیان قرار گرفته و در کنار تنه آن جایگاهی برای روشن کردن شمع ساخته شده است.
سرو ۹۰۰ ساله زین آباد تفت نیز با ۹ متر ارتفاع از دیگر درختان کهنسال یزد است.
سروهای دوقلوی روستای مبارکه تفت نیز در حدود ۱۵۰۰ سال عمر دارند و هر دو درخت به ثبت میراث فرهنگی درآمده‌­اند.
چنار ۹۰۰ ساله‌ طزرجان نیز از دیگر درختان کهنسالی است که در ۲۷ کیلومتری جنوب تفت قرار دارد.
چنار ۱۴۰۰ ساله چک­چک و سرو ۲۰۰ ساله‌ این منطقه نیز با ارتفاع ۲۷ متر و در ۴۸ کیلومتری شمال­‌ شرق اردکان واقع شده­‌اند.چنار چک­چک از زیارتگاه‌های مهم زرتشتیان محسوب می‌شود.
درخت زبان گنجشک ۸۰۰ ساله میبد نیز از دیگر درختان کهنسال یزد است. گفته می­‌شود که این درخت سه مرتبه برای ساختن نخل قطع شده اما دوباره جوانه زده و روییده است. اهالی معتقدند که به‌­دلیل قرابت احساسی نخل‌های ساخته شده از این درخت با خود درخت، هیچ­گاه نمی‌توان نخل را از زیر درخت عبور داد زیرا در زمان عبور، نخل به درخت می‌چسبد. از این رو این درخت را درخت مقدس نیز می‌نامند.
چنار ۷۰۰ ساله باجگان بافق نیز با سه شاخه قطور که هر کدام محیطی بالغ بر ۲ متر دارند، از دیگر درختان کهنسال یزد است و ۳۴ متر ارتفاع دارد.
سرو شادکام بافق با ۳۵ متر ارتفاع نیز در زمره همین درختان کهنسال و مورد احترام است.
چنار تلکین آباد نیز از دیگر درختان کهنسال یزد است که به گفته اهالی حدود ۹۵۰ سال پیش آتش گرفته و اما دوباره رشد کرده است. نزدیک به پنج سال پیش نیز یکی از شاخه‌‌های قطور درخت برای ساخت نخل بریده شد.
درخت توت ۴۰۰ ساله نیر نیز از دیگر درختان دیرزیست منطقه نیر واقع در ۶۰ کیلومتری جنوب تفت است.همچنین سن درخت گردوی نیر را نیز که اخیراً دچار آتش‌­سوزی شد ۸۰۰ تا ۱۲۰۰ سال تخمین زده‌­اند.
سرو فیروزآباد اشکذر دیگر درخت کهنسال یزد بود. این درخت ۱۷۰۰ ساله در تاریخ هشتم خردادماه سال ۱۳۸۲ بر اثر طوفان شدیدی که در استان یزد رخ داد از تنه دچار شکستگی شد.
سرو باغ خواجه تفت، سرو قندی اشکذر، سروهای مقدس روستای خرو طبس، سرو نصرت آباد شاهدیه، پده‌هارونی ابرکوه، بنه بداف بخش بهمن ابرکوه، بنه دشت شیطور بافق، چنار و بنه آسویج و درخت بنه کمکوئیه بهاباد، درختان چنار کرخنگان خاتم، چنار جرمق علیای کرخنگان با قطر تنه بیش از شش متر و درخت گردوی کرخنگان که به گفته صاحب آن سالانه به­ طور متوسط حدود ۳۰ هزار گردو می‌‌دهد، از دیگر درختان کهنسال استان یزد هستند که به نوعی گنج سربسته مطالعات مدل­گیری اهل فن در امر مدیریت احیای منابع طبیعی تجدید شونده نیز به‌شمار می‌روند.
در حال حاضر عواملی همچون پایین رفتن سطح آب سفره‌های زیرزمینی و افزایش EC(درجه شوری) آب، فقدان نگرش و دستورالعمل علمی نسبت به حفاظت از این درختان، استفاده تفرجگاهی و استراحتگاهی از درختان، پارک­سازی و
محوطه‌­سازی در اطراف درختان، از بین رفتن باغات اطراف، قطع شاخه‌ها، آبیاری نادرست، وجود آفات و امراض احتمالی، آتش‌­سوزی، وقوع طوفان‌‌های سهمگین، آلودگی هوا و… از مهم‌ترین آسیب‌­هایی است که درختان کهنسال استان یزد را در معرض تهدید جدی قرار داده اند.
در همین راستا علاوه بر تلاش‌های مختلفی که تاکنون برای شناسایی و محافظت از این درختان به­‌عمل آمده، راهکارهای اجرایی همچون ایجاد مدیریت یکپارچه و وجود هماهنگی لازم میان دستگاه‌‌ها و ارگان‌های ذی­ربط، مستندسازی، شناسایی و ثبت ملی و جهانی درختان کهنسال استان،
بهره‌ ­مندی از دستورالعمل‌های علمی و کارشناسی، تشکیل شورای حفاظت از درختان کهنسال استان، اختصاص اعتبارات لازم، اطلاع‌­رسانی ،
آگاهی­‌بخشی و معرفی این آثار طبیعی از طریق تولید فیلم، پوستر، برگزاری جشنواره و همایش‌­ها در سطح استانی، ملی و جهانی و…، نیز پیشنهاد می‌شود.
امید است که استانداری، سازمان‌ها و ادارات جنگل‌‌ها، مراتع و آبخیزداری، حفاظت محیط ‌زیست و میراث فرهنگی و گردشگری که از متولیان اصلی حفظ و حراست از این درختان محسوب می‌شوند، برای صیانت از این گنجینه‌­های تاریخی با جدیت بیشتری گام بردارند.