مدیریت آب در بخش کشاورزی وقتی چالش آب نیازمند تدبیر است بخش (۲)

آنچه در پی آمده گفتگویی با معاون آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی در موردچالش آب در بخش کشاورزی و تدابیر مدیریتی منابع آبی در این بخش است که قسمت اول آ» را دیروز ملاحظه کردید و اینک قسمت دوم این مطلب را می خوانید:
***
*گویا در این زمینه مذاکره ای هم با وزارت ارتباطات انجام داده اید؟
-بله، در این راستا مذاکراتی با وزارت ارتباطات داشته ایم و می خواهیم از ظرفیت ها و امکاناتی که در کشور در حوزه ارتباطات وجود دارد، در این زمینه بهره ببریم.
*بروز رسانی سند ملی آب به کجا رسید؟
-سند ملی آب حدود ۲۰سال قبل تدوین شده و هم اکنون باید با توجه به تغییرات اقلیمی و شرایط آب و هوایی بروزرسانی شود.بحث بروز کردن سند ملی آب هم اکنون تمام شده و بحث آب مجازی در برنامه ما است.
*یکی از مباحثی که بارها عنوان شده در دستور کار وزارت جهاد کشاورزی قرار دارد، بحث تحویل حجمی آب به کشاورزان است، این کار در چه مرحله ای است؟
-بله، یکی از موارد دیگری که روی آن کار می کنیم، بحث تحویل حجمی آب است. یعنی ما آب را به صورت حجمی از وزارت نیرو تحویل بگیریم و در اختیار کشاورزان قرار دهیم .در این زمینه هم اقداماتی انجام شده و با وزارت نیرو مذاکراتی داشته ایم، تعدادی پایلوت هم برای این کار تعریف شده است. اما باید فراگیر شود. حدود دو سال است که این اقدام در سطح وسیعی در حال انجام است و ما با وزارت نیرو در فاز نخست این کار برای ۱۰میلیارد متر مکعب آب برنامه ریزی کردیم و در حال عملیاتی کردن آن هستیم.
*بحث راه اندازی بازارهای محلی آب هم اخیرا مطرح شده است. این بازارها قرار است چه گره ای را باز کنند؟
-بحث مدیریت مشارکتی با مردم هم باید مورد توجه باشد، ما باید مدیریت آب را از دولت بگیریم و آن را به مردم بدهیم. همچنین یکی از اقداماتی که اخیرا با وزارت نیرو و اتاق بازرگانی روی آن کار می کنیم، راه اندازی بازارهای محلی آب مشروط بر عدم تغییر کاربری اراضی کشاورزی است. بدین ترتیب کسانی که حق آبه دارند می توانند آب خود را برای مصرف در بخش کشاورزی بفروشند اما نباید در جای دیگری مانند صنعت وارد شود، ضمن اینکه یکپارچه سازی و تجمیع اراضی از دیگر برنامه های ماست.
* بحث آب مجازی امروزه بسیار مورد توجه کارشناسان قرار گرفته و تاکید زیادی روی آن می شود، در کشور ما چقدر این بحث مورد توجه قرار می گیرد و مدیریت می شود؟
-در بحث آب مجازی هم باید گیاهان آب بر را در دستور کار واردات قرار دهیم و گیاهان با مصرف آب کمتر را در دستور صادرات قرار دهیم؛ ما حدود ۳۰میلیارد متر مکعب واردات آب مجازی داریم و خروجی ما حدود ۵میلیارد مترمکعب است؛ واردات ما شش برابر صادرات آب مجازی مان است.
*یکی از انتقادات وارد به وزارت جهاد کشاورزی، کشت گیاهان آب بر است، برای حل این مساله چه راهکاری را در دستور کار دارید؟
-یکی دیگر از برنامه های ما تغییر فصل است. به عنوان مثال چغندر گیاهی آب بر است و قبلا در بهار کشت می شد، اما الان کشت آن به پاییز منتقل شده است. متوسط کشت چغندر قند از ۵۰تن به ۷۰تن در هکتار رسیده که دلیل آن هم تغییر فصل کشت، عملیات به‌زراعی و گسترش سیستم های نوین آبیاری از دیگر اقدامات ماست. اگر در مناطقی مانند خوزستان، ایلام و کرمانشاه که مستعد کشت چغندرقندهستند، چند کارخانه قند احداث شود، طی یکی دوسال آینده در زمینه شکر خودکفا می شویم و حتی می توانیم با همین منابع آبی، صادرکننده این محصول هم باشیم.
*برخی بر این باور هستند با شرایطی که ما داریم خودکفایی در برخی محصولات چندان منطقی به نظر نمی رسد و این مساله به منابع آبی کشور آسیب های جبران ناپذیر وارد می کند؟
-اگر ما در محصولاتی مانند گندم خودکفا شدیم یا در محصولاتی مانند شکر و دانه های روغنی به سمت خودکفایی پیش می رویم، حتی یک هکتار هم به سطح زیرکشت آبی این محصولات افزوده نشده ؛ ضمن اینکه حدود ۵۰۰هزار هکتار سطح زیرکشت آبی کاهش یافته است. در واقع توسعه ما عمودی بوده است نه افقی.مجموع این اقدامات سبب شده طی ۵تا ۶سال گذشته، به میزان بهره وری آب حدود شش درصد افزوده شده و در این مدت راندمان آبیاری از حدود ۳۹درصد به حدود ۴۴ رسیده است.
با توجه به شرایط کشور، ما راهی جز رفتن به سوی بهره وری نداریم، عامل بهره وری هم تنها آب نیست، حدود ۱۵تا ۲۰پارامتر در این زمینه موثر است که البته آب و خاک نقش بسیار اساسی در آن ایفا می کند.زیرا این دو عنصر از عناصر اساسی تولید هستند.
*با این تفاسیر برای بهبود خاک هم باید اقدامات مناسبی انجام شود.
-دقیقا، در همین راستا، اقداماتی برای بهبود وضعیت خاک انجام شده و اخیرا یک متخصص جهانی از فائو آوردیم که در تهیه نقشه های کربن آلی خاک به ما کمک کند. باید بدانیم در کشور، کجا و چقدر کربن آلی یا مواد آلی خاک داریم. چون مواد آلی خاک کشور ما خیلی کم و در ۶۰ درصد خاک های کشور زیر نیم درصد است و این در بهره وری موثر است. حداقل باید آن را به یک تا دو درصد برسانیم.
*وضعیت سرمایه گذاری و اختصاص اعتبارات به بخش آب در دولت به چه صورت است؟ آیا اعتبارات به اندازه کافی در اختیار بخش قرار می گیرد؟
-هیچ دولتی به اندازه دولت فعلی در بخش آب سرمایه گذاری نکرده است، سال گذشته۳هزار و ۲۸۰میلیارد تومان اعتبار برای آبیاری تحت فشار در نظر گرفته شد که تاکنون حدود ۲۰۰۰میلیارد تومان آن تخصیص داده شده است. سال ۹۶رکورد آبیاری تحت فشار در کشور برای اولین بار شکسته شد و ما حدود ۱۷۵هزار هکتار عملیات آبیاری تحت فشار انجام و تحویل دادیم و حدود ۱۳۵هزار هکتار هم در دست اجرا داریم. به طور کلی بیش از ۳۰۰هزار هکتار عملیات اجرایی شده و در حال اجراست. بجز این ۱۰۰هزارهکتار در سال ۹۶، در پایاب شبکه های فرعی آبیاری و زهکشی هم غیر از اراضی سنتی، آبیاری تحت فشار انجام شده است. از حدود یک میلیون و ۸۰۰هزار هکتار توسعه روش ها و سامانه های مدرن آبیاری در کشور، حدود ۷۰۰هزار هکتار آن در دولت های یازدهم و دوازدهم انجام شده و در حال انجام است. که این به معنای ۳میلیارد متر مکعب صرفه جویی در مصرف آب است.
*اعتقاد دارید اقدامات انجام شده تا حدود زیادی با ایجاد وضعیت بحرانی در کشور، مقابله کرده است؟
-اگر اقداماتی که در بحث مدیریت آب و مدیریت منابع و مصرف آب شده، صورت نمی گرفت، با توجه به خشکسالی ۱۰تا ۱۵سال گذشته باید یکی از بزرگترین واردکنندگان مواد غذایی دنیا به خصوص در زمینه کالاهای اساسی می شدیم؛ خودکفایی ما در بسیاری از محصولات نشان دهنده افزایش بهره وری است.
* لطفا به بحث تجهیز و نوسازی شالیزارها در کشور هم اشاره کنید و بفرمایید این کار چه میزان در صرفه جویی آب موثر بوده است؟
-در کشور حدود ۹۰هزار هکتار تجهیز و نوسازی در شالیزارها انجام گرفته که۳۰هزار هکتار آن در این دولت بوده است وحدود ۳۰درصد کل تاریخ کشور است. ضریب تولید را بالا بردیم، دراراضی که تجهیز و نوسازی انجام شده است، دو کشت و گاها سه کشت صورت می گیرد، هزینه تولید کاهش یافته، میزان تولید افزایش یافته و در مصرف آب صرفه جویی شده است.
*یکی از اقداماتی که کارشناسان معتقدند باید انجام شود، ممنوعیت کشت برنج در استان های غیرشمالی است، گویا ایجاد محدودیت از سوی وزارت جهاد بدون ممنوعیت قانونی چندان نتوانسته موثر واقع شود و کشاورزان همچنان به کشت برنج در این مناطق ادامه می دهند.
-وزارت جهادکشاورزی تولید برنج را جز در گیلان و مازندران حمایت نمی کند؛ ما نمی توانیم این کار را ممنوع کنیم. برای ممنوع کردن، مجلس باید مصوبه ای تهیه کند تا مانع آنها شود. ما زیرساخت های کشت برنج را جز در گیلان و مازندران در جای دیگری انجام نمی دهیم. ضمن اینکه زمانی در اصفهان ۲۵هزار هکتار شالیزار داشتیم که الان ۱۰۰۰هکتار هم نداریم، در فارس هم چنین اتفاقی رخ داده است.
* همواره گفته می شود بخش کشاورزی بیش از ۹۰درصد آب کشور را مصرف می کند و این موضوع به یک باور عمومی در جامعه تبدیل شده است؛این عدد صحت دارد؟
-خیر؛ بخش کشاورزی حدود ۶۵درصد آب کشور را مصرف می کند. وزارت نیرو اعلام کرده میزان آب های تجدید پذیر کشور حدود ۸۸میلیارد متر مکعب است که از این رقم ۱۱میلیارد مترمکعب از شمال کشور خارج می شود، ۴میلیارد مترمکعب از خوزستان، ۲میلیارد مترمکعب در حوزه بوشهر و هرمزگان، ضمن اینکه ۶ میلیارد مترمکعب آب شرب و ۲میلیارد مترمکعب مصرف صنعت است، ۵میلیارد مترمکعب تبخیر و بیش از ۵میلیارد مترمکعب برای تولید برق خارج ازفصل و درپایاب قنوات استفاده می شود که جمع این موارد حدود ۳۰میلیارد مترمکعب است؛ بنابراین حدود ۶۵درصد آب در بخش کشاورزی مصرف می شود.