مترو در بن‌بست اطلس‌مال پروژه اطلس‌مال : یکی از مصادیق عملکردهای غیرمجاز درشهرسازی است که هم اعتراض شهروندان را در پی داشته و هم مانع عبور خط ۳ مترو شده است
حامد فوقانی | خبر‌نگار
نه آسمان پیداست و نه کوه‌های البرز. جلوی زیبایی برفی که بر قله توچال نشسته است را گرفته‌اند. پنجره‌شان درست رو به ساختمان‌های بغلی باز می‌شود؛ مشرف هستند به حریم خصوصی همسایه. راه را هم بند آورده‌اند و روزبه‌روز بیشتر از پیش، نفس و گذر عبور را بر شهروندان تنگ می‌کنند.
اگر این روزها از محله نیاوران رد شوید، چنین حسی را به‌راحتی درک می‌کنید؛ به‌خصوص در تقاطع خیابان‌های موحد دانش و شهیدباهنر (سه‌راه اقدسیه). توده‌های سنگین تجاری آنقدر محورها را تنگ و ترش کرده‌اند که ترافیک امان همه را بریده است. پیاده‌ها هم دیگر علاقه‌ای ندارند قدم‌زنان مسیرهای خاطره‌انگیز صاحبقرانیه، اقدسیه، حصاربوعلی و نیاوران را طی کنند و البته که فشار بر پارک نیاوران از همه طرف زیادشده است و سؤال اینکه حالا مگر می‌شود با وجود میراث طبیعی، فرهنگی و تاریخی اطراف مگامالها و مال‌های این محدوده، عرصه را به نفع شهر و شهروندان باز کرد؟
مهرداد مال‌عزیزی، شهرساز و معمار به این سؤال چنین پاسخ می‌دهد: «دوره بازنگری طرح‌‌های تفصیلی دست‌کم ۱۵ساله است اما طی دهه‌های اخیر بدون توجه به ملاحظات شهروندی، آنچنان پروژه‌هایی با رویکرد سرمایه‌گذاری تجاری تعریف و اجرا شدند که اکنون بحث بازنگری طرح تفصیلی سؤال همگان است.» او اعتقاد دارد که چاره کار هدایت سرمایه‌گذاری در جهت استاندارد شهری و سرزمین است. مال‌عزیزی می‌گوید: «متأسفانه طی ۴دهه اخیر شهرداری تهران، همیشه در جهت سرمایه‌گذاری و تعریف پروژه بوده و هیچ‌گاه در هدایت سرمایه‌گذاری برنامه‌ای وجود نداشته؛ یعنی اینکه تامین منابع مالی از سوی اشخاص، صندوق‌ها، نهادها و بانک‌ها صرفا برای تعریف یک‌پروژه نباید باشد و اهداف شهر باید مدنظر قرار گیرد. بی‌توجهی به چنین مسئله‌ای باعث شده تا اکنون نیاوران در لابه‌لای توده‌های سنگین تجاری، با مشکلات عدیده‌ای روبه‌رو شود.» به گفته او، بازکردن محورهای مواصلاتی یکی از اقداماتی به‌حساب می‌آید که می‌تواند هم به سودآوری یک پروژه کمک کند و هم جایی برای توسعه شهری استاندارد باشد؛ به‌عبارتی لازم نیست منابع به سمتی برود که جایی توده‌گذاری شود.
صحبت‌های مال‌عزیزی دقیقا در راستای این است که سرمایه‌گذاران از یک‌سو فرصت ارائه ایده‌هایی در زمینه بازیافت، گردشگری و در مجموع کسب‌و‌کارهای نوین را پیدا نکرده‌اند و از سوی دیگر تنها راه برای تامین منافع خود را ساخت بناهای تجاری بزرگ‌مقیاس دیده‌اند.
اما راهی که مال‌عزیزی، فعال پرسابقه حوزه شهرسازی ارائه می‌کند، هدایت سرمایه‌گذاری در ابعاد مختلف است. او می‌گوید: «ارائه خدمات به بخش خصوصی در زمینه‌های درمانی، فرهنگی، ورزشی، آموزشی و… سبب خواهد شد تا سرمایه‌گذاران تنها بخش تجاری که سرانجامش ترافیک و نابودی عرصه‌های باز شهری است را نبینند و به سمت دیگری که به نفع همه خواهد بود، بروند.»
انقلاب و پیروزی در شهر
طی سالیان گذشته همواره شاخص قیمت‌گذاری به شکل سودآوری محض بوده؛ به‌عبارتی عوارض کاربری تجاری حدود ۶برابر عوارض کاربری ورزشی و فرهنگی بوده است. نتیجه چنین رویکردی بالا‌رفتن ارزش سرقفلی واحدهای تجاری شده است. حال مال‌عزیزی می‌گوید که دلیلی نداشته که طبقات همکف پهنه‌های عمومی به‌ویژه راسته خیابان‌های اصلی به کاربری تجاری اختصاص پیدا کند. او در این رابطه مثال می‌زند: «در خیابان انقلاب آرام‌آرام کاربری‌ها فرهنگی می‌شوند و در طبقه‌های همکف، بوتیک کمتر دیده می‌شود و کاربری‌ها به کافه‌تریا، کتابفروشی و پذیرایی- جهانگردی تبدیل می‌شوند؛ این یعنی پیروزی در شهر. بنابراین نگاه به طبقات اول باید تغییر کند و عوارضی که برای چنین طبقاتی دریافت می‌شود، بازنگری شود؛ درصورتی که مال‌ها و مگامالها اساسا با نگاه سرمایه‌گذاری تجاری احداث شده‌اند و مشکلات فراوانی را ایجاده کرده‌اند.» او می‌افزاید: «در ابن‌بطوطه دوبی دوسوم فضا به فضاهای باز شهری با اولویت کتابخانه‌ها، ورزشی و فرهنگی به‌ویژه در طبقات همکف اختصاص یافته. پس سرمایه‌گذار سعی می‌کند که منابعش را به سمت درست هدایت کند.» مال‌عزیزی تخلف از یک‌طرف و برنامه‌ریزی ناصحیح از طرف دیگر را عواملی می‌داند که اکنون باعث شده‌اند مال‌های تجاری بزرگ احداث شده و ماهیت طرح تفصیلی را زیر سؤال ببرند.
کور شدن مترو به خاطر یک پروژه تجاری
طرح ساخت اطلس‌مال در زمان مدیریت شهری گذشته مانع عبور خط ۳ مترو از زیر آن براساس نقشه‌های مصوب و سبب شده این خط در ایستگاه نوبنیاد توقف کند.
محسن‌پورسیدآقایی، معاون حمل‌ونقل و ترافیک شهرداری تهران با اشاره به این موضوع می‌گوید «اعطای مجوز به اطلس‌مال در پاسداران و فرو‌رفتن پایه‌های این ساختمان در عمق زمینی که باید در آن تونل مترو احداث می‌شد، امتداد این خط به سمت نیاوران را کور کرده و فعلا مسیر جایگزینی برای آن پیدا نشده است. منافع مالی ساختمانی دخیل در ماجرا موجب‌شده این ساختمان در مسیر نقشه‌های مصوب مترو ساخته شود و عمق آن به اندازه‌ای باشد که دیگر نتوان مترو را در این بخش توسعه داد.»
این در حالی است که قرار بود در این زمین پارکینگ نیاوران ساخته شود و کمبود جای پارک را در این منطقه جبران کند. ۱۷۰ متر تونل بعد از ایستگاه نوبنیاد پس از حفاری، مقاوم‌سازی هم نشده و همین موضوع به یکی از نقاط آسیب‌پذیر تهران در زمان زلزله تبدیل شده است.
این در حالی است که رئیس کمیسیون معماری و شهرسازی شورای شهر تهران از بررسی این موضوع در شورای شهر می‌گوید و معتقد است تخلفاتی در زمان مدیریت شهری وقت صورت گرفته و پهنه‌ای که اطلس‌مال نیاوران در آن در حال ساخت است، با تخلف، از پهنه M به پهنه S تغییر یافته است. در عین حال محمد سالاری از بررسی این موضوع خبر می‌دهد و معتقد است که اطلس‌مال نیاوران یکی از مصادیق و چالش‌های عینی عملکردهای غیرمجاز استقرار است که اعتراضات زیادی را در پی داشته است.
بررسی مجدد طرح الزام شهرداری برای ساماندهی مال‌ها
محمد سالاری، عضو شورای شهر تهران: کمیسیون شهرسازی و معماری شورای شهر تهران طرحی را درخصوص الزام شهرداری تهران به تعیین عملکردهای مجاز به استقرار در مجتمع‌های چند‌منظوره و مال‌ها و مگامالها در صحن مطرح کرد که با اختلاف یک رأی به تصویب نرسید. اما این طرح بار دیگر پس از تامین نظرات همه اعضای شورا بار دیگر مطرح خواهد شد.
ساماندهی مال‌ها، مگامالها و مجتمع‌های چند‌منظوره تبعات زیادی را برای بسیاری از سکونتگاه‌های مسکونی داشته است. از ابتدای ابلاغ طرح جامع یعنی از سال ۱۳۸۶تا‌به‌حال از بین ۹۰۰هزار پارسلی(پلاک) که در شهر وجود دارد، حدود ۴۸هزار پارسل آن پهنه S است و می‌تواند مجموعه‌های چند‌منظوره در آن مستقر شود و اجازه ساخت بگیرد. در واقع کمتر از ۷درصد از این میزان در شهر شکل گرفته و بیش از ۹۳درصدی که می‌تواند در آنجا مجتمع‌های چند‌منظوره شکل بگیرد، هنوز ساخته نشده است. این میزان اخذ مجوز و ساخت‌وساز پاساژها و مجموعه‌های اداری، خدماتی و تجاری مانند مال‌ها و مگامالها در کیفیت زندگی شهروندان تاثیر داشته است، به‌ویژه در مناطق شمالی و شمال غربی و شرقی که ساخت‌وساز در آنجا اقبال بیشتری دارد. به موجب مفاد طرح تفصیلی که شهرداری تهران را مکلف کرده پس از ابلاغ طرح تفصیلی ظرف یک سال، مطالعات مربوط به نحوه استقرار عملکردهای مجاز را با همکاری اصناف و وزارت صنعت، معدن و تجارت احصا کند، این اقدامات از سوی شهرداری در مدیریت جدید انجام می‌شود. ۷سال است افرادی که مجوز ساخت مال می‌گیرند، عملکردهای احصا‌شده مجاز که به پیوست‌های مطالعاتی هم در آمده را رعایت نکرده‌اند.
مال‌ها و مگا‌مال‌هایی که قبلا بدون مطالعه شکل گرفته‌اند، باید پس از عارضه‌سنجی، مشکلاتشان برطرف شود. اطلس‌مال نیاوران یکی از مصادیق و چالش‌های عینی عملکردهای غیرمجاز استقرار است که در فرایند صدور پروانه، شهرداری منطقه برای این سازه پروانه تجاری و خدماتی از شورای معماری منطقه گرفته است و پس از آن برای اینکه در پایش طرح تفصیلی، تخلف شورای معماری پوشش داده شود، به کمیسیون ماده۵ پیشنهاد شده این پهنه از M به S تبدیل شود. مطالبه ما به‌عنوان کمیسیون معماری و شهرسازی از شهرداری این است که درخصوص پهنه‌ها با لحاظ‌کردن پیوست‌های مطالعاتی تصمیم‌گیری و پروانه صادر شود.
