نگاهی به آئینها و رسوم مردم تربت حیدریه در ماه مبارک رمضان

این که چرا امروزه بسیاری از آئینها و سنن قدیمی به دست کم توجهی، بی اعتنایی یا فراموشی سپرده شده اند دلایل زیادی می تواند داشته باشد اما شاید یکی از شاخص ترین این دلایل تغییر سبک زندگی به واسطه رشد فناوری و به تبع آن ایجاد روحیات و اخلاق جدید است.

* تشت زنی
یک پژوهشگر اجتماعی اهل تربت حیدریه گفت: یکی از سنتهای پسندیده در تربت حیدریه ‘تشت زنی بود’ یعنی مردم این خطه در ماه مبارک رمضان برای بیدار کردن یکدیگر در وقت سحر، از صدای تشت، بشکه و بعدها از طبل یا دهل استفاده می کردند.
محمدرضا سالار مقدم در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود: اجرای سنت به این شکل بود که در هر محله یک یا دو نفر تشت به دست به پشت بامی بلند می رفتند و با نواختن آن فرا رسیدن سحر را به دیگران اطلاع می دادند که البته امروزه تلفن جایگزین تشت و بشکه و طبل شده و برخی با زنگ تلفن دیگران را از خواب بیدار می کنند بدون اینکه مکالمه ای رد و بدل شود.

* آئین شَوخَنی یا شب خوانی
این پژوهشگر اجتماعی در ادامه به مراسم آواز خوش سحر خوانی یا شَو خَنی یا شب خوانی در ماه مبارک رمضان اشاره کرد و گفت: این آئین امروزه بیشتر در روستاهای تربت حیدریه به شکل های خاص و متنوع برگزار می شود و به این ترتیب است که فردی خوش صدا هنگام سحر به پشت بام رفته و با صدای بلند شروع به خواندن دعاهای متناسب با سحر می کند.
سالار مقدم افزود: از دیرباز و پس از افطار، مردم هر محله در مسجد یا خانه ای گرد هم می آمدند و قرآن قرائت می کردند و معمولا فردی که از همه به خواندن قرآن مسلط تر بود هدایت چنین مجالسی را بر عهده می گرفت.
وی ادامه داد: این فرد کار نوبت دهی به افراد و غلط گیری را انجام می داد و بچه ها از این دوره های قرآن به دو دلیل فراگیری قرائت قرآن و دیگری بازیگوشی و استفاده از پذیرایی آخر جلسه استقبال می کردند و در شب پایان ماه مبارک رمضان نیز بر دوره های قرآن شور و شعف خاصی حکمفرما می شد.
او اضافه کرد: این بدان خاطر بود که در شب پایانی ختم قرآن مشخص می شد که قرائت سوره توحید بر عهده چه کسی است که همو باید با شیرینی و میوه از دیگران پذیرایی می کرد و خوشبختانه این سنت هنوز نیز در بین مردم تربت حیدریه وجود دارد.

* سنت افطاری دادن
این پزوهشگر اجتماعی گفت: به طور معمول خانواده های متمول برای فیض بردن بیشتر از ماه رمضان در این ماه یک یا چند بار افطاری می دهند و تعداد زیادی از آشنایان را برای صرف افطار دعوت می کنند.
سالار مقدم افزود: همین که مردم صدای روح نواز قرائت قرآن یا تواشیح و ربنا را از رادیو یا تلویزیون می شنوند می دانند باید خود را آماده باز کردن روزه کنند که بسیاری ابتدا چای می نوشند و بعد از اقامه نماز شروع به خوردن غذا می کنند.
وی اظهار کرد: در قدیم قوت غالب مردم در وقت سحر، آبگوشت بود و هنوز نیز در بسیاری از روستاهای تربت حیدریه، آبگوشت غذای اصلی سحر مردم این منطقه را تشکیل می دهد.

* پخت نان جو
یک پژوهشگر محلی و کارشناس ارشد تاریخ فرهنگ و تمدن نیز در این خصوص به خبرنگار ایرنا گفت: یکی از سنتهای مرسوم در تربت حیدریه، پخت نان جو در آستانه ایام شهادت حضرت امیرالمؤمنین (ع) است.
آرزو علومی بایگی افزود: در شبهای قدر در بسیاری از خانه ها نان جو وجود دارد و مردم در سفره های افطار خود نان جو همراه با ماست می خورند و عده ای نیز میزان بیشتری نان جو تهیه و در بین نمازگزاران مساجد توزیع می کنند.

* جشن ۲۷ ماه رمضان
این پژوهشگر آداب و سنن محلی گفت: یکی دیگر از سنتهای مردم خطه تربت حیدریه جشن ۲۷ رمضان است که مردم در این شب که در واقع شب به هلاکت رسیدن و مجازات ابن ملجم مرادی ضارب و قاتل امیرالمومنین علی (ع) است تا سحر جشن و شادی می کنند.
علومی افزود: غذای خاص این شب در تربت حیدریه نیز کله ‌پاچه‌ یا به اصطلاح محلی ‘سر سقط’ است که وقت افطار و سحر میل می کنند.

* آوازهای محلی
وی به معرفی پاره ای از آوازهای محلی ویژه ماه رمضان که در قالب سحرخوانی، مناجات سحری و یا شو خنی در تربت حیدریه اجرا می شوند پرداخت و افزود برخی از این ابیات از این قرار است:
شب خیز که عاشقان به شب راز کنند/ گرد در و بام دوست پرواز کنند
هر جا که دری بود به شب می بندند/ الا در دوست را که شب باز کنند

طلوع صبح خندان است برخیز/ همه عالم گلستان است برخیز
تو در خواب و رفیقانت برفتند/ ره دور و بیابان است برخیز

صبح است خدایا به تو می گویم راز/ ای خالق ذوالجلال، ای بنده نواز
هر کس که به درگاه تو آید به نیاز/ نومید ز درگاه تو کی گردد باز

ای آن که به ملک خویش پاینده تویی/ درظلمت شب، صبح نماینده تویی
درهای امید بر رخ ما بسته شده/ بگشای خدایا که گشاینده تویی
مرکز شهرستان ۲۲۵ هزار نفری تربت حیدریه در ۱۵۰ کیلومتری جنوب مشهد واقع است