ریواس که نام اصلی آن ریواچ است، گیاهی از تیره هفت‌بندان است که از سده شانزدهم در اروپا کشت می‌شد و پیش از میلاد مسیح نیز در چین به عنوان دارو مصرف می‌شد. ساقه ریواس ترش مزه و مفید است و از آن در تهیه غذاهای گوناگون استفاده می‌شود و البته خام‌خواری آن نیز رایج است، اما برگ‌های آن مسموم کننده میباشد.
با اینکه از ساقه ریواس شربت تهیه می‌شود، اما استفاه از ریواس محدود به شربت نیست و با آن می‌توان خورشت، آبگوشت، اشکنه، سالاد، کوکو و حتی لواشک هم تهیه کرد.
در خصوص محل رشد آن نیز باید گفت: به صورت طبیعی و دیمی و در مناطق کوهپایه و سردسیر رشد می‌کند و به آبیاری نیاز ندارد.
در خراسان رضوی شهرستان‌های تربت‌حیدریه، نیشابور، گناباد و خواف چهار محل اصلی تولید ریواس هستند.
ریواس در شهرستان تربت‌حیدریه از جایگاه خاصی برخوردار است، هر چند عمر تولید و عرضه آن بسیار کوتاه و حدود چهار هفته است اما در این خطه از دیرباز در فصل بهار ریواس را شسته، برش زده و در فریزر نگهداری می‌کنند تا در طول سال به عنوان ادویه در آبگوشت یا خورشت‌های مختلف از آن استفاده کنند.
صنوبر زادگاه ریواس تربت‌حیدریه
روستای صنوبر که به نگین سرسبز تربت‌حیدریه مشهور است با جمعیتی بالغ بر ۲ هزار نفر در ۱۲ کیلومتری شمال‌غربی بخش مرکزی این شهرستان واقع است.
این روستا از جنوب به اراضی بهارستان، از شمال به کوه‌های شصت دره با فاصله هشت کیلومتری از روستای کامه علیا، از شرق به فاصله حدود ۲ کیلومتری به روستای سنجدبور و از غرب به فاصله حدود هشت کیلومتری بخش بایگ تربت‌حیدریه محدود است.
یکی از هالی و مدیر یک واحد اقامتگاه بومگردی روستای صنوبر در خصوص ریواس و جایگاه اقتصاد این خطه به خبرنگار ایرنا گفت: ریواس گیاهی است خودرو که در مناطق کوهپایه و سردسیر به صورت طبیعی و دیمی رشد می‌کند.
غلامرضا رستمی افزود: همه ساله و در خرداد ماه کشاورزان این خطه با گذاشتن سنگ بر روی گیاه ریواس مانع چرای احشام و پراکنده شدن برگ‌های این گیاه شده و به عبارت بهتر آن را نشانه‌گذاری می‌کنند و در نیمه اسفندماه با خاک دهی (در اصطلاح محلی گویچه زنی)، زمینه رشد عمودی ریواس و ساقه‌دهی آن را فراهم می‌کنند.
وی با بیان اینکه این اقدام در پهنه‌های کهنه تلخ، شغالو، شوردر، عنبربور و کوه شصت دره انجام می‌شود اظهار داشت: محصول ریواس از ۱۵ فروردین ماه قابل برداشت است و کشاورزان و افراد بومی روستای صنوبر از این زمان به مدت ۲۵ روز نسبت به برداشت آن اقدام می‌کنند که امسال به خاطر سرما فصل برداشت به اردیبهشت کشیده شده است.
وی گفت: تاکنون ریواس در منطقه تربت‌حیدریه به صورت خام فروشی و توسط دلالان به بازار عرضه شده و در دهه‌های اخیر به دلیل فعالیت افراد بیشتری در این روستا و تاثیر مثبت اقلیمی، زمینه افزایش تولید ریواس فراهم آمده به شکلی که ریواس صنوبر از بازارهای مشهد و تهران سردرآورده است.
رستمی در خصوص خواص دارویی ریواس نیز افزود: ریواس علاوه بر آنکه مقوی قلب و اعصاب است، با تحریک ترشح نمک‌های صفراوی از کبد، باعث تنظیم جذب چربی از روده می‌شود و اسید معده را متعادل می‌کند.
وی ادامه داد: ریواس همچنین باعث کاهش خونریزی معده و روده شده و به به ترمیم جراحات، زخم‌های چرکی سطحی و سوختگی‌های پوستی کمک می‌کند، ضمن اینکه مسرت‌بخش است و علاوه بر رفع افسردگی، مصرف مداوم آن باعث تصفیه خون و رفع جوش و دمل می‌شود.
ریواس از دریچه گردشگری
رییس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی تربت‌حیدریه نیز در بیان معرفی روستای صنوبر از منظر تاریخی به خبرنگار ایرنا گفت: قدمت این روستا به هزاره قبل از میلاد بازمی‌گردد و تاکنون نخستین زیستگاه و سکونتگاه بشری منطقه تربت‌حیدریه در این منطقه شناسایی شده است.
علی محمدی در باره ریواس و دیگر جذابیت‌های مرتبط با آن در این روستا، افزود: “کوه شصت‌دره” که از کوه‌های مرتفع رشته کوه مرکزی شهرستان تربت‌حیدریه است، غار ماه‌پری، مناطق سرسبز کهنه تلخ، تنگر و معماری منحصر به فرد خانه‌های پلکانی آن از دیگر جاذبه‌های گردشگری روستای صنوبر هستند.
وی ادامه داد: حصر این روستا در میان کوه‌ها و جریان رودخانه شصت‌دره آنچنان منطقه خوش آب و هوا و به نسبت سرد و سرسبزی پدید آورده که به نگین سرسبز این خطه معروف شده است.
محمدی گفت: علاوه بر وجود جاذبه‌های طبیعی، امتیازات زیرساختی از جمله نزدیکی به شهر تربت‌حیدریه، وجود جاده آسفالت تا روستا، وجود اقامتگاه بومگردی و مهمان‌نوازی خوب اهالی سبب شده در سال‌های اخیر و به خصوص در ایام فصل برداشت ریواس، توجه گردشگران به این منطقه جلب شود.
وی افزود: ریواس صنوبر و روستاهای اطراف از جمله بکاول، کامه، رزگ، رودمعجن و حصار از کیفیت بسیار مطلوبی برخوردار است و این محصول به عنوان یک ظرفیت برای منطقه شناخته شده و در سال‌های اخیر تورها و جشنواره‌هایی در این خصوص برگزار شده است.
وی ادامه داد: به جز امسال به خاطر شیوع کرونا، همه ساله گردشگران بسیار در فصل برداشت ریواس با حضور در روستای صنوبر، اقدام به جمع آوری گیاهان دارویی نظیر کُما، پیازکوهی و آویشن می‌کنند.
برداشت بدون مجوز ریواس ممنوع
با این حال رییس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری تربت‌حیدریه از ضابطه‌مند کردن اصولی برداشت محصولات فرعی، مرتعی و گیاهان دارویی این شهرستان خبر داد و گفت: این طرح با هدف مدیریت صحیح منابع طبیعی اجرا می‌شود.
سعیدرضا فلاح افزود: با توجه به افزایش بارندگی طی ۲ سال اخیر، به منظور زادآوری عرصه‌های طبیعی در قالب قراردادهای بهره‌برداری سعی در کنترل و ضابطه‌مند کردن اصولی محصولات یاد شده داریم.
وی ادامه داد: در این راستا متقاضیان بهره‌بردار باید نسبت به ایجاد تشکل‌ها و تعاونی‌ها بر اساس آیین نامه اجرایی بند (ب) ماده (۲۹) قانون احکام دایمی برنامه‌های توسعه کشور، اقدامات اولیه را انجام دهند تا بتوانیم با کمک جوامع محلی ضمن صدور پروانه چرای دام با اولویت بهره‌برداران بومی و محلی، فرصت‌های شغلی پایدار در زمینه اقتصادی، اجتماعی و صنعت گردشگری طبیعی ایجاد کنیم.
وی گفت: بر این اساس حمل هرگونه گیاهان مرتعی و دارویی باید دارای مجوز از اداره منابع طبیعی و آبخیزداری باشد و در غیر این صورت این اقدام در زمره قاچاق تلقی شده و برخورد قانونی در پی خواهد داشت.
فلاح افزود: بارندگی‌های بسیار خوب ۲ سال اخیر موجب افزایش راندمان محصول ریواس شده به شکلی که اکنون میزان آن به بیش از ۵۰۰ هکتار رسیده است.
وی ادامه داد: هر چند بهترین ریواس در روستای صنوبر به عمل می‌آید اما ارتفاعات روستای بکاول و کامه بخش مرکزی، روستاهای نسر و سربالا در بخش رخ، روستاهای بورس، دافی و اسفیوز در بخش کدکن و روستاهای رزگ، حصار و دربی رودمعجن بخش بایگ این شهرستان نیز محل رویش ریواس هستند.
شهرستان تربت حیدریه دارای چهار بخش مرکزی، جلگه رخ، کدکن و بایگ، چهار شهر، هشت دهستان و ۱۳۶ آبادی با جمعیت ۶۹ هزار و ۹۷۴ نفر است که از این تعداد ۱۲۱ روستا بیش از ۲۰ خانوار دارد و حدود ۷۰ هزار نفر جمعیت این شهرستان ساکن روستاها هستند.
مرکز شهرستان ۲۲۵ هزار نفری تربت‌حیدریه در ۱۵۰ کیلومتری جنوب غربی مشهد قرار دارد.
