تله‌کابین؛ خوشبختی یا زخمی بر «طاق‌بستان»؟حریم طاق‌بستان که با ساخت‌وسازهای بی‌رویه به طور کامل مورد تعرض قرار گرفته
به نظر می‌رسد احداث تله‌کابین در بناهای تاریخی به وحی منزلی تبدیل شده که قرار است در هر بنای تاریخی با یک معجزه، زیرساخت‌های گردشگری را در استان‌هایی که تا امروز طعم محرومیت از حضور گردشگران را چشیده‌اند، تامین کرده و آن‌ها را از فرش به عرش برساند.
به گزارش ایسنا، کم نیستند محوطه‌های تاریخی که در طول چند سال گذشته به دست متولیان شهری‌شان به دامِ تله‌کابینی افتاده‌اند که انگار اگر نباشد، نه گردشگری می‌ماند، نه محل درآمدزایی و نه جذبِ سرمایه‌ای که آینده را با آن ببینند. از «کوه صفه» در اصفهان گرفته تا «شیوشگان» کرمان و این‌روزها هم «طاق‌بستان» کرمانشاه که تنها موردی که از آن چشم‌پوشی نمی‌کنند، همین تله‌کابین است و گویا حتی حاضرند به قیمت از دست دادن امتیاز ثبت جهانی این محوطه، آن را با زخم‌های تله‌کابین آشنا کنند!
هرچند طرحِ اولیه نصبِ تله‌کابین بر فراز طاق‌بستان در طول سال‌های گذشته به تصویب رسیده و حتی امضای برخی از اعضای شورای فنی سازمان وقت میراث فرهنگی نیز روی صورت‌جلسه آن حک شده، اما با باز شدن تدریجیِ داستانِ آن‌چه قرار است به مرور این وسیله درآمدزای سرگرم‌کننده برای طاق‌بستان به ارمغان ببرد، در نخستین قدم به اما و اگرهای ثبت جهانی‌اش طعنه می‌زند و به مرور این محوطه تاریخی را با آسیب‌های زیادی روبه‌رو می‌کند.
حالا از یک سو متولیان شهری استان در حال پینه‌دوزی تکه‌های ناهمخوان در این محوطه تاریخی‌اند تا تکه آخر طاق‌بستان را زشت‌تر بر تن آن بدوزند و از سوی دیگر گویا مسئولان شهری کرمانشاه قصد دارند طاق بستان را با وصله پینه‌های جدیدش به یونسکو بفرستند!
امید قادری – مدیر کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان کرمانشاه – هرچند از ۲۰ سال گذشته تا امروز در این پست نبوده که بتواند نظر موافق یا مخالف خود را به صورت دقیق و با استنادات کاملی مطرح کند، چه زمانی که محمد حسن محب‌علی – کارشناس پیشکسوت میراث فرهنگی و معاون سابق میراث فرهنگی سازمان وقت و عضو شورای فنی میراث فرهنگی – صورت‌جلسه جانمایی سابق تله‌کابین را در نخستین طرح‌ها امضا کرد و چه امضایی که نام محمدحسن طالبیان – معاون کنونی وزارتخانه میراث فرهنگی – را با خود همراه دارد؛ اما صحبت‌های امروز او در قامت مدیر کلی میراث فرهنگی استان کرمانشاه که زیرمجموعه یک وزارتخانه است، نشان می‌دهد او بیشتر در میانه راهی مانده که از یک سو امضای مدیران قبلی‌اش جایی برای مخالفتش نمی‌گذارد و از سوی دیگر دلش به این اجرایی شدن این پروژه رضا نمی‌دهد.
وضعیت گنجنامه همدان و طاق‌بستان یکی است!
مدیرکل میراث فرهنگی استان کرمانشاه در گفت‌وگو با ایسنا نخست از مطالباتی حرف می‌زند که از سال‌های خیلی دور در کرمانشاه و برای ایجاد زیرساخت‌های مناسب گردشگری مطرح می‌شدند و می‌گوید: با وجود جاذبه‌های تاریخی زیادی که در این استان وجود دارد، اما این منطقه زیرساخت‌های لازم گردشگری را ندارد و گردشگرانی که به استان می‌آیند، عموما از نبود بسیاری از امکانات تفریحی شاکی‌اند و در همین راستا بحث‌هایی مانند شهربازی، تله‌کابین، تفریحات آبی و جذاب برای کودکان و جوانان مطرح می‌شدند که همیشه جای خالی‌شان در استان احساس می‌شد.
او با اشاره به تامین برخی زیرساخت‌ها در استان‌هایی مانند همدان از جمله احداثِ تله‌کابین در محدوده تاریخی گنجنامه از حدود ۲۰ سال گذشته، بیان می‌کند: همیشه این بحث مطرح می‌شد که گردشگری در همدان رونق بیشتری از کرمانشاه دارد، چون چنین زیرساخت‌هایی در اطراف مکان‌های تاریخی دارند، همدان نیز از وضعیت طبیعی و اکوتوریسم و تاریخی کرمانشاه برخودار است و از همه جنبه‌ها با طاق بستان قابل مقایسه است، بنابراین این کار می‌تواند رونق اقتصادی به وجود آورد.
قادری اضافه می‌کند: در این شرایط همه مطالبات نشان می‌داد که با وجود پتانسیل‌های فراوان کرمانشاه، زیرساختی وجود ندارد، به همین دلیل در همان حدود ۲۰ سال قبل تصمیم گرفته شد تا این طرح که مهمترین آن تله‌کابین بود، اجرا شود و مسئولان آن زمانِ میراث فرهنگی با ان موافقت کرده بودند.
او در توضیحِ اقدامات انجام‌شده تا امروز برای این طرح، بیان می‌کند: بحث را از حدود ۲۰ سال قبل مطرح می‌کنند، اما سال ۹۲ تصمیم به شروع کار می‌کنند، بار دیگر از میراث فرهنگی استعلام می‌گیرند و آن‌ها مجوز بلامانع می‌دهند. قدری کارها شروع می‌شود و بار دیگر وقفه‌ای کوتاه رخ می‌دهد تا سال ۹۵ که فکر می‌کنند ممکن است عملیات نقشه اجرایی از نظر فنی تغییر کند (نقطه انتخاب‌شده برای ایستگاه شماره یک از نظر فنی کار را با مشکل روبه‌رو می‌کرد)، بنابراین بار دیگر از میراث فرهنگی مجوز گرفتند و مسئولان وقت نیز آن را بدون مانع اعلام کردند.
قادری با بیان این‌که سال گذشته این مجوز بار دیگر به میراث فرهنگی فرستاده شد و دغدغه این بود که ممکن است به محوطه آسیب بزند، ادامه می‌دهد: سرمایه‌گذار پیرو مجوزهایی که قبلا داده شده بود، کار را شروع کرده و پیشرفت زیادی داشت، از سوی دیگر نگرانی‌هایی وجود داشت که در محل ستون‌ها لایه‌هایی از آثار تاریخی با ارزش‌های فرهنگی باشد، بنابراین مجددا جلسه‌ای تشکیل شد و ما مجوز احداث را دادیم.
او با اشاره به پیشرفت ۶۰ درصدی پروژه اظهار می‌کند: براساس مجوزهای صادرشده در سال‌های گذشته، اکنون خرید تجهیزات انجام شده و یک‌سری کارهای اجرایی شروع شده‌اند، حتی نهایتا مقرر شد پژوهشگاه میراث فرهنگی کشور این بخش (دشت کاهو) را کاوش کند و در ادامه جای پایه‌ها در بخش‌های بالایی به خصوص در دشت کاهو مشخص شود، شهرداری نیز تعهد داد که اگر این‌جا لایه فرهنگی باشد مسیر پایه‌های بالایی را به سمت شمال‌تر منطقه تغییر دهد تا از دشت دور شود.
قادری تاکید می‌کند: ما منتظریم کارشناسِ پژوهشگاه جواب دهد تا بعد از اعلام نتیجه، تعهدها را عملیاتی کنیم.
او همچنین به بررسی تغییر کاربری زمین‌ها در جلسه سوم خرداد اشاره می‌کند که پیش‌تر راه و شهرسازی مجوز کاربری آن‌جا را فضای سبز داده بود و حالا به مجوز گردشگری تبدیل می‌شود.
مدیرکل میراث فرهنگی استان کرمانشاه ادامه می‌دهد: اصلا مجوز جدید برای احداث تله‌کابین از سوی میراث فرهنگی انجام نشده است، چیری‌که درباره تله‌کابین است به مجوزهای قبلی برمی‌گردد، صورت‌جلسه تدوین شده و بند اول موافقت اصولی در حوزه گردشگری و نه میراث فرهنگی داده می‌شود. ما نیز در نامه‌ای اعلام کرده‌ایم که این موضوعیت ندارد چون اصولا برای دستگاه‌ها موافقت اصولی صادر نمی‌کنیم، اصلا نمی‌توانیم از نظر سرمایه‌گذاری به کسی موافقت اصولی بدهیم. بنابراین در بند اول صورت‌جلسه آن روز بحث «کان لم یکن» اعلام شد، همچنین در بند دوم اعلام کردیم که بحث ثبت جهانی طاق‌بستان چه موانعی دارد، تله‌کابین، روستا، حریم، قبرستان، طبیعت و غرفه‌ها را مطرح کردیم.
اگر من می‌خواستم مجوز بدهم، آن را برای طاق‌بستان نمی‌دادم
قادری درباره‌ی بند سوم مصوبه سوم خرداد که حاضران در جلسه بررسی احداث تله‌کابین ان را تایید کرده‌اند تا «در صورتی که احداث تله‌کابین در آینده مانعی در ثبت جهانی طاق‌بستان ایجاد کند، شهرداری نسبت به جمع‌آوری تله‌کابین اقدام کند» می‌گوید: این را گفته‌ایم و مصر هستیم تا اگر اتفاقی بیفتد و یونسکو با جهانی شدن محوطه مخالفت کند، دستگاه اقدام‌کننده یعنی شهرداری باید آن را حذف کند.
او ادامه می‌دهد: اظهارنظرهای ما باید بر اساس جایگاه‌مان باید مطابق قانون باشد، ما مطابق این ضوابط جدید، ممنوعیتی برای زدن تله‌کابین در حریم طاق‌بستان نداریم، نقشه مشخص است، محدوده را خط کشیده و مشخص کرده‌ایم، ممنوعیت قطعی نداریم، ممکن است در تفسیر و در استناد به چیزی بخواهیم ممنوعیت بگذاریم، اما باید بگویم که اگر من می‌خواستم به عنوان متولی گردشگری، اجازه ساخت به تله کابین بدهم، به هیچ وجه مجوز را در طاق‌بستان نمی‌دادم. این توجیهی ندارد.
او با بیان این‌که این منطقه از شهر که طاق‌بستان قرار گرفته، از نظر ترافیکی و این‌که قصد توسعه این منطقه از شهر را دارند، محدودیت‌هایی دارد، می‌گوید: ما به دوستان هم گفته بودیم که استقبال می‌کنیم تا طرح‌های گردشگری ایجاد شود، مثلا در جای دیگری تله‌کابین را احداث کنند تا به مانعی برخورد نکنند، اما بحث این است که ما برای گردشگری وارد و پیگیر این پروژه نشدیم که به سرانجام برسد.
قادری تاکید می‌کند: میراث فرهنگی حتی موافقت اصولی هم نمی‌دهد، چون توجیه را مناسب نمی‌دانستیم. از نظر فنی و سرمایه‌گذاری و مسائل اطراف طاق‌بستان نخست باید بتوانیم مشاغل اطراف را سامان دهیم و تاسیسات دیگر گردشگری تامین شوند، در واقع ما می‌دانیم که این محدودیت وجود دارد، پس چرا سراغ چنین چیزی برویم؟
نوشدارو برای طاق‌بستان، بعد از مرگ سهراب!
مدیکل میراث فرهنگی استان کرمانشاه با اشاره به نامه تعدادی از فعالان استانی برای جلوگیری از احداث تله‌کابین در طاق‌بستان، بیان می‌کند: شاید این کار مانع ثبت جهانی شود، شاید هم خیر، بنابراین برای این‌که بخواهیم درباره آن یک خروجی بگیریم، باید آن را در جایی علمی و از همه ابعاد از نقطه نظر علمی بررسی کنیم.
این اقدام را با توجه به قدم‌های سریعی که سرمایه‌گذار با پشتگرمی استانداری و شهرداری برمی‌دارد، می‌توان نوشدارو بعد از مرگ سهراب تلقی کرد.
قادری می‌گوید: برای انجام این کار در نامه‌ای به دانشگاه رازی به عنوان دانشگاه مادر استان درخواست کرده‌ایم تا فعالان عرصه‌های گردشگری، اقتصادی، شهرسازی و باستان‌شناسی و تاریخ از همه زوایا به این قضیه نگاه کنند، کار سبک سنگین شود و نظر خود را اعلام کنند و اگر این موضوع مخالف داشت، شهرداری باید احترام بگذارد، اگر مشورتی دارند که عوارض کمتر شود و مسیری تغییر کند، شهرداری به آن توجه کند، ما نیز استقبال می‌کنیم.
او تاکید می‌کند: میراث‌فرهنگی دست روی دست نگذاشته است، ما نیز در چهارچوب قوانین خود می‌توانیم در دستگاه اجرایی کار را پیش ببریم، لازم است مطمئن شویم که خروجی کار آسیبی به محوطه نمی‌زند.
قادری با این وجود با بیان این‌که از نظر اجرایی تابع ضوابط هر کدام از آثار تاریخی هستند، بیان می‌کند: حفاظت هر کدام از آثار تاریخی قوانین و چرخه خود را دارد و نمی‌توان سلیقه‌ای یک ضابطه گذاشت. از سوی دیگر، مباحث حقوقی نیز در این مساله مطرح است. گاهی دستگاه نظارتی با مشکل برخورد کرده که فلان دستگاه اجازه یک کار را داده، چرا کارشناس میراث فرهنگی با آن اقدام مخالف است، در حالی که میراث فرهنگی تابع فرامین اجرایی است و به جز آن نمی‌تواند نظریه علمی و تخصصی بدهد.
او با تاکید بر این‌که نظر کارشناسی‌شان مطابق قانون است و ضوابط عرصه و حریم برای طاق‌بستان و دیگر آثار تاریخی مشخص است، بیان می‌کند: نمی‌توان خارج از آن ضوابط چیزی را مصوب کرد، چون نهادهای نظارتی نیز این مساله را از ما نمی‌پذیرند. هر اتفاقی در میراث فرهنگی پشتوانه کارشناسی دارد، گاهی اوقات این کارشناسی‌ها یکی دوسال طول می‌کشد، حتی درباره طاق‌بستان ۱۰ سال برای بررسی همه ضوابط زمان گذاشته‌اند.
مدیرکل میراث فرهنگی استان کرمانشاه می‌گوید اگر شهرداری کرمانشاه بتواند دغدغه‌های مالی را برطرف کند، قطعا میراث فرهنگی نیز به ایجاد تله‌کابین در طاق‌بستان تمایل ندارد و تلاش می‌کند این پروژه در منطقه دیگری اجرایی شود.
مهم‌تر از تله‌کابین، ساخت‌وسازهای اطراف محور طاق‌بستان است
قادری تله‌کابین برای طاق‌بستان را مشکلی کم‌اهمیت‌تر نسبت به ساخت‌وسازهای انجام‌شده در اطراف این محوطه تاریخی می‌داند و می‌گوید: این اتفاق مشکلِ اصلی طاق‌بستان است که بیشتر از تله‌کابین به این محوطه آسیب وارد کرده است، این ساخت‌وسازها در عرصه انجام شده‌اند، نقطه به نقطه آن یک سازه بالا رفته است؛ از رستوران‌های ایجادشده تا شهربازی و پارکینگ و دیگر فضاها.
آن‌طور که او می‌گوید، پهنه‌ی زرد مشخص‌شده برای عرصه و حریم طاق‌بستان تاریخی در معرض تهدید است، پهنه‌ای که امروز بیشتر آن را رستوران‌ها، هتلِ ساخته‌شده در عرصه اثر، مکان‌های عمومی مذهبی در حال ساخت و حتی فضاهای تبدیل‌شده به پارکینگی پر کرده‌اند که مالکانش برای درآمدزایی درختان سرسبزش را سوزانده‌اند!
مدیر کل میراث فرهنگی استان کرمانشاه با اشاره به محوطه‌ی ارزشمند و تاریخی طاق‌بستان که با یک کاوش معمولی منجر به کشفِ آثاری از شهر ساسانی و دوران مختلف تاریخی می‌شود، ادامه می‌دهد: مهمترین دغدغه ما آزادکردن عرصه است، به‌خصوص عرصه‌های روبه‌روی طاق‌بستان که رستوران‌ها و هتل هستند. از سوی دیگر تبدیل محوطه به محل سکونت با تراکم جمعیت بالا نیز آسیب‌هایی را وارد می‌کند، که متاسفانه مهمترین مشکل در این راه برای آزادسازی عرصه و حریم، کمبود اعتبار است.
او با اشاره به وجود ۴۲۰۰ اثر تاریخی شناسایی‌شده در کرمانشاه و ثبت ملی حدود ۲۳۰۰ اثر تا کنون بیان می‌کند: اگر کل بودجه استان را صرف هیچ کاری نکنیم، نمی‌تواند جوابگو باشد، شاید پول تملک یک رستوران در طول یک سال هم نشود.
کمبود اعتبار، آزادسازی حریم طاق‌بستان را لاک‌پشتی کرده
او یکی از جدی‌ترین چالش‌ها برای کرمانشاه و طاق‌بستان را بحث بودجه می‌داند و می‌گوید: برای آزادسازی طاق‌بستان، تاکنون مکاتبات زیادی از سوی وزارتخانه و خطاب به استانداری و نمایندگان مردم در سال‌های گذشته انجام داده‌ایم، هرچند مدیران قبلی در طول سال‌های گذشته اقداماتی انجام داده‌اند، مانند تملک چند رستوران، اما باز هم به دلیل کمبود اعتبار لاک‌پشتی جلو می‌رویم.
قادری با بیان این‌که اگر اراده‌ای در مدیریت شهری استان و استانداری باشد، با فرمول‌هایی می‌توان این موضوع را حل کرد، ادامه می‌دهد: مانند دادن زمین معوض بر اساس قوانینی که وزارت راه و شهرسازی تصویب کرده و به‌خصوص شهرداری کرمانشاه می‌تواند در این زمینه نقشی محوری ایفا کند، هر چند آن دوستان هم قطعا مشکلاتی دارند، اما شهردار انسان دلسوزی است.
او با اشاره به این واقعیت که طاق‌بستان در تاریخ تکرارنشدنی است و از نظر اهمیت و استراتژیک در آثار ساسانی در دنیا تک است، اضافه می‌کند: یک نقطه تفاوت بینِ طاق‌بستان و دیگر آثار ساسانی قرار گرفتن آن در دل شهر است، شاید آثار بهتری هم در دوره‌های مختلف وجود داشته باشند، اما دور از شهرند، بنابراین این اثر همه فاکتورهای موثر را دارد و اگر این عرصه‌ها آزاد شود و طاق‌بستان به آن شکل طبیعی خود باشد، اصلی‌ترین گام برای ثبت جهانی طاق‌بستان است.
می‌خواهیم همه کرمانشاه را جهانی کنیم
مدیرکل میراث فرهنگی استان کرمانشاه اما طرح دیگری برای جهانی کردن طاق‌بستان دارد؛ او می‌گوید: یک طرحِ دیگر برای جهانی شدنِ طاق‌بستان این است که روی محورِ مناطق بزرگ کار کنیم تا یک تک‌اثر برای ثبت جهانی شدن. مانند محور ساسانی در فارس یا جنگل‌های هیرکانی یا ثبت جهانی اورامان در کرمانشاه.
او ادامه می‌دهد: ما نیز یک محور ساسانی غنی در استان داریم که آثار و بناهای تاریخی مانند طاق‌بستان، قلعه یزدگرد، طاق‌گرا، زیج منیژه، قلعه گبری در سرپل ذهاب و عمارت خسرو و چهارقاپی در قصرشیرین را می‌تواند در بربگیرد که هر کدام ابهت و ارزش خود را دارند.
او حتی این مسیر را ادامه‌دار تا کشور عراق می‌داند و می‌گوید: در ردیابی‌های انجام‌شده که به پایتخت ساسانیان می‌رسد، در نزدیکی ۱۰۰ کیلومتری مرز ایران در عراق، ایوان مدائن و طاق کسری قرار دارند.
قادری تاکید می‌کند: اگر روزی خواستیم طاق‌بستان را جهانی کنیم، سیاست ما این است که محوری ثبت کنیم که بتوایم کل استان را ثبت جهانی کنیم، اما باز هم این دلیل نمی‌شود که ما بی‌خیال این شویم که عرصه طاق‌بستان آزاد نشود.
