ایسنا/خراسان رضوی عضو هیأت علمی دانشگاه فردوسی مشهد گفت: در برنامه‌ریزی‌های توسعه گردشگری روستایی باید به اثرات مثبت بلندمدت در این زمینه توجه کرد.
دکتر حمدالله سجاسی قیداری در گفت‌وگو با ایسنا پیرامون الزامات توسعه گردشگری روستایی و اثرات آن، اظهار کرد: امروزه در کل دنیا از گردشگری به عنوان یکی از صنایع و فعالیت‌های محرک اقتصادی و به ویژه اقتصاد خرد محلی که روستائیان نیز شامل آن می‌شوند، یاد می‌شود. زیرا جاذبه‌های گردشگری به صورت گسترده و با تنوع بسیار بالایی در عرصه‌های مختلف زمین مانند روستاها، شهرها و مناطق خالی از سکنه، پراکنده شده و ظرفیت‌های بسیار خوبی دارند. از طرفی دیگر با توجه به تنوع جمعیت و سلایقی که در میان مردم جهان وجود دارد، علاقه به بازدید از جاذبه‌های متعددی که در هر گوشه از دنیا و از جمله در روستاها وجود دارد، در حال افزایش است و مشاهده می‌شود که گردشگران بسیار زیاد داخلی و خارجی به مناطق مختلفی از جهان از جمله روستا می‌روند و از جاذبه‌های آنها دیدن کرده و لذت می‌برند.
وی ادامه داد: به همین دلیل روستاها نیز از این چرخه خارج نیستند، به ویژه روستاهایی که از جاذبه‌های گردشگری بهره‌مند بوده و به عنوان مقصد گردشگری شناخته می‌شوند. به این ترتیب، چنانچه ورود گردشگران به این مناطق مدیریت شود و مسئولان و برنامه‌ریزان محلی، منطقه‌ای و ملی به عواقب آن اندیشیده باشند، این امر می‌تواند اثرات بسیار مثبتی بر جامعه روستایی، به ویژه بر اقتصاد روستا و ایجاد تنوع شغلی و فعالیتی در روستاها از طریق راه‌اندازی کسب‌وکارهای جدید ایجاد کند. بنابراین گردشگری با وارد شدن در محیط روستا، فرصت‌های جدیدی از شغل و اشتغال در این محیط‌ها ایجاد خواهد کرد و همچنین بسترهای جدیدی برای بازاریابی کالاها و ورود پول و سرمایه به جامعه روستایی و سرمایه‌گذاری در حوزه گردشگری را فراهم می‌کند؛ به این ترتیب گردشگری روستایی اثرات بسیار مثبتی برای جامعه روستایی ایجاد خواهدکرد.
لزوم برنامه‌ریزی اصولی برای توسعه گردشگری در محیط‌های روستایی
عضو پژوهشکده گردشگری و زیارت دانشگاه فردوسی مشهد، بیان کرد: اما باید به این نکته نیز توجه شود که اگر بدون برنامه‌ریزی به توسعه گردشگری روستایی بپردازیم و به اثرات و عواقب آنها توجه نکنیم و همچنین ظرفیت پذیرش و ظرفیت مکانی گردشگری روستا را در نظر نگیریم، این اثرات مثبت مسلماً در بلندمدت می‌تواند به اثرات بسیار منفی برای روستا تبدیل شود. بنابراین زمانی ورود گردشگر در چرخه فعالیت روستائیان اثر مثبت خواهد داشت که مدیریت‌شده و متناسب با ظرفیت‌های موجود در روستاها انجام شود.
عضو هیأت علمی دانشگاه فردوسی مشهد در خصوص شیوه‌های بهره‌گیری کشورهای پیشرو در صنعت گردشگری از پتانسیل‌های روستایی برای ایجاد اثرات مثبت در این صنعت افزود: این موضوع در چند بعد مورد بررسی و بحث قرار می‌گیرد. اولین مورد در این خصوص این است که کشورهای پیشرو در این زمینه در ابتدا با تدوین برنامه‌های مدون و استاندارد در حوزه گردشگری روستایی، تلاش می‌کنند بسترهای اصولی و توسعه پایدار گردشگری روستایی را فراهم کنند. به شکلی که از گردشگری لجام گسیخته با اثرات منفی در محیط‌های روستایی جلوگیری کنند. بنابراین تدوین چنین برناه‌هایی و برنامه‌ریزی اصولی برای توسعه گردشگری در محیط‌های روستایی می‌تواند یکی از راهکارهایی باشد که ما نیز در کشور خود از آنها استفاده کنیم.
اهمیت آموزش نحوه مهمان‌پذیری و جذب مسافر در روستاهای برخوردار از ظرفیت گردشگری
سجاسی افزود: آموزش به روستائیان دومین مورد و از جمله مواردی است که در کشورهای خارجی یا همان کشورهای پیشرو در این صنعت، مورد استفاده قرار می‌گیرد تا از این طریق برخورداری از ظرفیت‌های گردشگری روستا، ارزش این ظرفیت‌ها و چگونگی استفاده از آنها و یا به تعبیری چگونگی تبدیل این فرصت‌ها به ثروت به مردم روستا آموزش داده شود. این آموزش‌ها ممکن است از طریق الگوهای مشابهی که وجود دارد و یا از طریق نمونه‌های آموزشی و عینی موجود ارائه و علاوه بر این مهارت‌های لازم نیز آموزش داده می‌شود.
وی اضافه کرد: حتی گاهی لازم است نحوه مهمان‌پذیری، اسکان، جذب مسافر و… نیز در روستاهای دارای ظرفیت گردشگری آموزش داده شود. هر میزان که این آموزش با کیفیت بیشتری انجام شود، بهره‌گیری از پتانسیل گردشگری روستاها به خوبی اتفاق خواهد افتاد. در کشور ما نیز ضروری است که به آموزش روستائیان علاقه‌مند به حوزه گردشگری بپردازیم تا آنها نیز به صورت حرفه‌ای در زمینه گردشگری روستایی فعالیت کنند.
توسعه گردشگری روستایی از طریق مشارکت‌طلبی مردم محلی
عضو پژوهشکده گردشگری و زیارت دانشگاه فردوسی مشهد، تصریح کرد: مورد سوم در این خصوص، مشارکت‌طلبی از روستائیان است. نمونه‌های مطالعات و تحقیقات مختلف نشان می‌دهد که کشورهای پیشرو تلاش می‌کنند توسعه گردشگری روستایی از طریق مشارکت‌طلبی و مداخله مردم محلی و روستایی به عنوان بومیان و ذی‌نفعان اصلی انجام شود. زمانی که مردم وارد بحث‌های گردشگری می‌شوند، به دلیل منافعی که در این زمینه دارند حتما تلاش می‌کنند که آن فعالیت را به نحو احسن انجام دهند. زیرا اگر خللی به آن وارد شود آنها نیز دچار ضرر و زیان خواهند شد. بنابراین دولت باید به عنوان حامی باشد، به طوری که اصل فعالیت‌ها و خدمات گردشگری که در روستاها ارائه می‌شود، توسط مردم و به ویژه مردم آموزش‌دیده و حرفه‌ای صورت گیرد.
لزوم حمایت از کسب‌وکارهای کوچک‌مقیاس روستایی و توجه به زیرساخت‌ها
سجاسی عنوان کرد: چهارمین مورد، تقویت حمایت از کسب‌وکارها است. کشورهای پیشرو در زمینه گردشگری تلاش می‌کنند در روستاهایی که دارای جاذبه گردشگری هستند از ایده‌های خلاقانه در حوزه گردشگری استقبال شود و راه‌اندازی کسب‌وکارهای کوچک‌مقیاس در حوزه گردشگری را تسهیل کنند، زیرا این فعالیت‌ها، بستر و زمینه ارائه خدمات بهتر و متنوع‌تر برای گردشگران را ایجاد می‌کند. بنابراین حمایت از کسب‌وکارهای کوچک‌مقیاسی که با ساختار جمعی روستایی هستند، تسهیل راه‌اندازی قانونی آنها و حتی ارائه تسهیلات اولیه از جمله مواردی است که به باید مد نظر قرار گیرد.
وی با اشاره به آخرین مورد در این زمینه که ایجاد زیرساخت‌های اولیه گردشگری در محیط‌های روستایی است، تشریح کرد: بسیاری از روستا دارای پتانسیل‌های گردشگری تاریخی، فرهنگی، طبیعی و… متعددی هستند، اما باید به این موضوع توجه شود که توسعه گردشگری صرفاً از طریق وجود جاذبه‌ها امکان‌پذیر نیست. به گونه‌ای که وجود جاذبه‌ها باید در کنار وجود زیرساخت‌های مناسب برای ورود گردشگر باشد. این زیرساخت‌ها اعم از زیرساخت‌های حمل‌ونقل، پذیرایی، فرهنگی، ارتباطی و الکترونیکی که امرزه گردشگران به آن مجهز هستند، از جمله اینترنت پرسرعت است. به طوری که اسکان چندروزه گردشگران در این منطقه خللی در فعالیت‌های روزمره آنها ایجاد نکند. بنابراین ما باید زیرساخت‌های اولیه استاندارد برای پذیرش و پذیرایی از گردشگران را داشته باشیم.
عضو هیأت علمی دانشگاه فردوسی مشهد گفت: در دهه‌های اخیر، برنامه‌ریزان ایرانی توجه بسیار زیادی به ظرفیت‌های گردشگری در محیط‌های روستایی داشته‌اند و تلاش بر این بوده است که گردشگران داخلی را عمدتاً به سمت روستاها هدایت کنند تا از این طریق توزیع ثروت در فضای جغرافیایی امکان‌پذیر شود و نوعی تعادل اقتصادی ایجاد کنند. به این معنی که سرریزهای درآمدی از طریق گردشگران از شهرها به محیط‌های روستایی وارد شود. این اقدام اثرات مثبتی برای روستاها داشته و باعث دیده شدن روستاها و سرمایه‌گذاری در محیط‌های روستایی شده است به طوری که مردم مناطق روستایی اعتماد به نفس بیشتری پیدا کرده‌اند.
سجاسی ادامه داد: به علاوه از لحاظ نظری نیز در دانشگاه‌ها، پایان‌نامه‌ها، رساله‌های دکتری و مقالات مشاهده می‌کنیم که توجه بسیار زیادی به موضوع توسعه پایدار و اهمیت توسعه پایدار گردشگری در محیط‌های روستایی می‌شود که در بلندمدت اثرات خوبی در گردشگری به دنبال خواهد داشت. نکته قابل توجه دیگر در این زمینه این است که متأسفانه ما در عمل چندان به اندازه کافی نتوانسته‌ایم مواردی که مربوط به توسعه پایدار گردشگری هستند را پیاده‌سازی و رعایت کنیم. یعنی اصول و استانداردها نه‌تنها به حد متوسط نرسیده، بلکه کمی ضعیف‌تر هم بوده است.
چگونه به توسعه پایدار گردشگری روستایی برسیم؟
وی بیان کرد: بنابراین برای آن که به توسعه پایدار گردشگری برسیم و از ظرفیت‌های روستایی به درستی و در جهت منافع پایدار روستایی استفاده کنیم، لازم است به صورت عملی بسیاری از اصول توسعه پایدار گردشگری را در مرحله اول برای روستاها به صورت استاندارد تدوین کنیم و پس از آن از طریق نهادهای مردمی و نهادهای محلی دولتی و منطقه‌ای اجرای این اصول و استانداردها را در محیط‌های روستایی آغاز کنیم تا از اثرات منفی گردشگری در بلندمدت جلوگیری شود. به عنوان مثال در مناطق شمالی کشور مشاهده می‌کنیم که گردشگری توسعه یافته است و گردشگران زیادی به روستاها سفر می‌کنند و اقامتگاه‌های بوم‌گردی در این مناطق ایجاد شده است.
عضو پژوهشکده گردشگری و زیارت دانشگاه فردوسی مشهد، اظهار کرد: اما متأسفانه زباله به عنوان یک معضل اساسی در محیط‌های روستایی وجود دارد و روز به روز نیز در حال گسترش است. در چنین شرایطی گرچه ما توانسته‌ایم گردشگران را به محیط‌های روستایی سوق دهیم، ولی نتوانسته‌ایم معضل زباله را در این مناطق حل کنیم و یا در برخی روستاها مشکل ترافیک و پوشش گیاهی رفع نشده است و برطرف شدن این معضلات نیاز به فرهنگ‌سازی در میان جامعه میزبان و جامعه مهمان دارد.
رویدادسازی چه کمکی به گردشگری روستایی خواهد کرد؟
سجاسی افزود: رویدادها یکی از شیوه‌های جذب گردشگر در دنیا هستند و امروزه در بسیاری از مقصدهای معروف سعی می‌کنند رویدادهای مختلف گردشگری هفتگی، سالانه و فصلی برگزار کنند تا در گردشگران انگیزه‌های بیشتری برای سفر به این مقاصد ایحاد کنند. در همین راستا در هر مقصدی می‌توانند با توجه به پتانسیل‌ها و ظرفیت‌های موجود، تعدادی از رویدادها را تعریف کنند و با برگزاری این رویدادها و تبلیغ آنها، زمینه و بستر جذب گردشگر فراهم شود. البته در رویدادسازی باید به این نکته توجه شود که در این رویدادها به یک مساله خاص پرداخته شود و در یک زمینه خاص بوده تا برای گردشگر جذاب باشد و آنها را به این مقصد جذب کند.
وی اضافه کرد: متأسفانه تاکنون در حوزه روستایی نیز ما کمتر رویدادهای خوب و جذاب تعریف و تدوین کرده‌ایم. هرچند که رویدادهای متعددی در خصوص محصولات مختلفی که تولید می‌شوند مانند جشن خربزه، جشن زعفران، جشن گل محمدی و… برگزار شده، اما نیاز است که تعداد و تنوع این رویدادها بیشتر شود تا به این ترتیب جذابیت آنها برای گردشگران نیز افزایش یابد. در رویدادسازی توجه به ظرفیت‌های بومی و محلی که خود جاذبه گردشگری برای روستاها هستند، اصلی اساسی است که باید مورد توجه قرار گیرد. هر چند که توسعه گردشگری روستایی تنها با رویدادسازی امکان‌پذیر نیست و باید ظرفیت‌های اولیه‌ای که قبل‌تر نیز به آنها اشاره شد، وجود داشته باشد و وجود این ظرفیت‌ها کمک می‌کند تا فرصت گردشگری بالقوه به فرصت گردشگری بالفعل و یا عملی تبدیل شود.
سهم گردشگری کشاورزی در ماندگاری گردشگر
عضو هیأت علمی دانشگاه فردوسی مشهد، خاطرنشان کرد: گردشگری کشاورزی از جمله گردشگری‌های روستایی جدید در ادبیات علمی دنیا است و تنها در کشور ما مطرح نشده است، اما چون در چند سال گذشته این گردشگری به صورت ویژه مورد توجه قرار گرفته، بر اساس ادبیاتی که تولید شده است استانداردها، اصول و موارد مختلف را پیاده‌سازی کرده و براساس آن الگوهای مختلفی از گردشگری کشاورزی را در کشورهای مختلفی مانند ایتالیا، لهستان، فرانسه، اسپانیا، آلمان و… صورت داده‌اند، گردشگران علاقه‌مند به حوزه کشاورزی را جذب کرده و منجر به استفاده آنها از این نوع جاذبه‌ها و گردشگری شده‌اند.
سجاسی عنوان کرد: در حال حاضر در ایران به دلیل جدید و نوظهور بودن در ادبیات علمی به موضوع گردشگری کشاورزی پرداخته می‌شود، به طوری که پایان‌نامه‌ها و مقالات متعددی در این خصوص وجود دارد، اما هنوز آنگونه که باید این نوع گردشگری اتفاق نیفتاده و بیشتر در حوزه محصولات معروفی مانند زعفران و یا گل سرخ در قمصر کاشان بدان توجه شده است. در حالی که لازم است این شیوه بیشتر مورد توجه قرار گیرد تا به ماندگاری گردشگر در محیط‌های روستایی کمک کند.
وی ادامه داد: در گردشگری کشاورزی، گردشگر باید در حوزه فعالیت‌های کشاورزی ورود پیدا کند و همراه با مردم محلی به فعالیت بپردازد که در ایران متأسفانه هنوز چنین ظرفیت‌هایی فعال نشده است و اگر این ظرفیت‌ها شکل گرفته باشد هم در مراحل اولیه قرار دارند؛ به طوری که اغلب به صورت بازدید انجام می‌شود و نه به صورت گردشگری به مفهوم عامی که در آن خدماتی ارائه شود. با توجه به تنوع کشاورزی و محصولاتی که در سراسر ایران و به ویژه در مناطق روستایی وجود دارد، گردشگری روستایی می‌تواند یکی از شیوه‌های خوب و مناسب برای توسعه گردشگری باشد. بنابراین این ظرفیت‌ها می‌تواند به عنوان ظرفیت‌های بکر و بومی مورد توجه قرار گیرند و زمینه مناسب توسعه گردشگری روستایی را فراهم آورند.
