تاریخچه مجلات کشاورزی ایران فلاحت مظفری برزگران و دهقانانی که با کمترین امکانات در روستاهای ویران، بدون هیچ یک از امکانات ضروری، اعم از بهداشتی و رفاهی می‌زیسته‌اند، و با تأسف تقریباً همگی بی‌سواد و فقیر، و زندگی فلاکت‌بار و بسیار سختی داشته‌اند. با این همه انسان‌هایی پاک‌سرشت، درست‌کار، سخت‌کوش و پرعاطفه، فارغ از مکر و فریب‌های حکمرانان فرومایه، بوده‌اند (از همشهری عزیزمان دکتر محمد حسن ابریشمی – بخش شش)
مستندات موجوددلالت بر آن دارد که در عصر مظفرالدین شاه، و پیش از آن لغت عربی «مجله» به معنی امروزی آن تداول نداشته است. کلمه «مجله» برای نشریه‌های با فواصل زمانی متفاوت چاپ و انتشار، اعم از هفتگی، دو هفته‌ای، ماهانه و فصلی بکار نرفته است، و طبعاً در بین ایرانیان، و احتمالاً فارسی‌زبانان دیگر سرزمین‌ها، به این منظور مصطلح نبوده است. احتمال دارد لغت عربی «مجله» را به این منظور نخستین بار مرحوم ملک‌الشعراء (محمدتقی، وفات ۱۳۳۰ ش) در نشریه‌ای با عنوان «مجله دانشکده» که مؤسس آن بوده بکار برده باشد. در آن دوره، یعنی پیش از انتشار مجله فلاحت و تجارت، همه نشریات، با فواصل زمانی موصوف انتشار، تحت نام فارسی «روزنامه» شناخته می‌شده و گاه با عنوان «جریده» از آنها یاد شده است. از باب نمونه، عبدالحسین خان سپهر، که لقب «ملک المورخین» را از عین الدوله صدراعظم اواخر عصر مظفرالدین شاه، گرفته از جمله نوشته است: در عشر آخر شوال ۱۳۲۳، نگارنده [عبدالحسین خان سپهر] در تهران ایجاد «روزنامه علمی هفتگی» نمود، مُسمّی به «شاهنشاهی»؛ به نوشته همو: آقا سیدمحمد، ایجاد «روزنامه هفتگی» در تبریز کرده است.
از باب نمونه، به نوشته سپهر، در شعبان ۱۳۲۳: میرزاعلی‌اکبر خان، که از جمله فقرا و در جزو سرسپردگان صفاعلی‌شاه است، درتهران ایجاد «روزنامه‌ای» موسوم به «مجموعه اخلاق» نموده. ماهی دو دفعه به طبع می‌رسد، و برای «انجمن اخوت» نوشته می‌شود. نمونه دیگر، همان سان که در مباحث پیشین گذشت: در ماه ذیحجه ۱۳۲۳، در لندن «روزنامه» موسوم به «خلافت» ایجاد شده به فارسی و عربی و ترکی، صاحبش از تبعه عثمانی است…
در دو تألیف عبدالحسین سپهر، با عناوین مرآه الوقایع مظفری و یادداشت‌های ملک المورخین که وقایع عصر مظفرالدین شاه را در بر دارد، نام ۱۸ نشریه آمده است. این نشریات، با فواصل زمانی مختلف چاپ، در خارج و تهران و برخی از ولایات ایران، جملگی با پیشوند «روزنامه»، با این عناوین منتشر شده است: ۱) روزنامه احتیاج؛ ۲) روزنامه اخوت؛ ۳) روزنامه ادب؛ ۴) روزنامه اطلاع؛ ۵) روزنامه الحدید؛ ۶) روزنامه تربیت؛ ۷) روزنامه ثریا؛ ۸) روزنامه حبل المتین؛ ۹) روزنامه خلاصه الحوادث؛ ۱۰) روزنامه دولتی ایران؛ ۱۱) روزنامه شاهنشاهی؛ ۱۲) روزنامه شرافت؛ ۱۳) روزنامه مجموعه اخلاق؛ ۱۴) روزنامه مظفری [فلاحت مظفری]؛ ۱۵) روزنامه معارف؛
۱۶) روزنامه مکتب؛ ۱۷) روزنامه نوروز؛ ۱۸) روزنامه هفتگی.
همه نشریات مزبور به‌صورت هفتگی و دوهفتگی و ماهانه و غیر آن انتشار می‌یافته است. در حالی که هیچ کدام از آنها لغت عربی «مجله» را بر سر عنوان خود ندارند. از جمله «فلاحت مظفری» که اصلاً نام آن در فهرست مزبور نیامده است. اما قطعاً باید همان «روزنامه مظفری» با شماره ۱۴ مندرج در پاراگراف (بند) مزبور باشد. عنوان نشریه مورد بحث به گونه‌ای با خط نستعلیق کتابت شده که افزون بر«فلاحت مظفری» می‌توان «مظفری فلاحت» نیز قرائت کرد. زیرا کلمه «مظفری» در بالای کلمه «فلاحت» درون دو کمان خوشه مانند، خطاطی شده و جمله‌ای در بالای شیر و خورشید با حروف چاپی آمده که با دو کلمه «این روزنامه» آغاز شده است (شکل ۱). شاید عبدالحسین خان سپهر عنوان «فلاحت مظفری» را «مظفری فلاحت» خوانده و در نوشته خود از آن با عنوان «روزنامه مظفری» یاد کرده است.
در شماره اول «فلاحت مظفری» پشت جلد، همان سان که ملاحظه می‌شود (شکل ۱) در بالای عنوان نشان شیر و خورشید آمده و روی آن این جمله در چهار سطر چاپ شده است: این «روزنامه» در تحت حمایت بندگان اعلیحضرت قوی شوکت اقدس شاهنشاهی خلدالله ملکه و سلطانه است. در شماره ۲ و پس از آن تا شماره ۶ به جای «روزنامه» کلمه «جریده» آمده است. «این جریده در تحت حمایت مخصوص…» و جای آن از بالای پشت جلد به پایین صفحه تغییر یافته است (شکل ۲).
مروری بر مندرجات فلاحت مظفری
در صفحه اول نمره اول، سال اول، مشخصات نشریه در دو سمت عنوان «فلاحت مظفری» (مشابه تصویر ۱) و ذیل آن مطالبی از این قرار آمده است: در سمت راست: صاحب اختیاز [مهدی] فخیم السلطنه، رئیس و مدیرکل فلاحت ممالک محروسه است. مسیو داشر، مدیر و معلم زراعت، بعضی مقالات جریده را می‌دهد. محل رجوع چهار راه مخبرالدوله در اداره‌مرکزی کل فلاحت است. در سمت چپ وجه اشتراک سالیانه طهران ۱۸ قران، داخله ایران ۲۰ قران؛ اروپ و امریک ۱۴ فرانک؛ [در] تمام عثمانی ۳ مجیدی، قفقاز و روسیه ۶ منات، هند و افغانستان ۹ روپیه. در ذیل تصویر عنوان مجله آمده است: «اجرت پست همه جا به عهده اداره است»، غره جمادی‌الاولی ۱۳۱۸ هجری [قمری] مطابق ۲۶ اوت ۱۹۰۰ میلادی». این روزنامه ماهی دو بار، در غره و پانزدهم هر ماه طبع و تقسیم می‌شود. از کلیه علوم فلاحت، فواید عامه، و مقالات سودمند دیگر، و اخبار رسمی راجع به امور فلاحت سخن می‌گوید. مقالات نافعه به حال دولت و ملَّت، و راجع به فلاحت و فواید عامه را با کمال امتنان می‌پذیرد و نشر می‌نماید. مراسلاتی که به اداره می‌رسد در صورت انتشار و عدم آن صاحبش حق استرداد ندارد. پاکت‌های بی‌تمر قبول نمی‌شود.
مجله فلاحت مظفری در قطع وزیری، با ابعاد ۱۶ ×۲۰ سانتیمتر است، و جمعاً ۱۹ شماره در فاصله سال‌های ۱۳۱۸-۱۳۲۵ قمری در تهران به این شرح و ترتیب منتشر شده است: در سال ۱۳۱۸ (سال اول) نمره‌های ۱-۴؛ در سال ۱۳۱۹ (سال دوم) نمره ۵؛ در سال ۱۳۲۴ (سال دوم) نمره‌های ۶-۱۴؛ و در سال ۱۳۲۴ (سال دوم و سوم) نمره‌های ۱۵-۱۹؛ نشریه نمره اول دارای ۱۶ صفحه است، و صفحات شماره دوم از ۱۷ آغاز و به ۳۸، و صفحات نمره سوم از ۳۹ تا ۵۴ و به همین ترتیب تا آخرین صفحه نمره ۱۹ که عدد ۲۹۲ در بالای آن چاپ شده است جمع کل صفحات ۱۹ شماره را نشان می‌دهد.
در صفحه اول شماره اول، همان سان که اشاره شد «صاحب امتیاز: فخیم السلطنه، مدیر کل فلاحت ممالک محروسه است» و در ذیل آن آمده است «مسیو داشر، مدیر و معلم زراعت بعضی از مقالات جریده را می‌دهد» و تاریخ انتشار برحسب روز و ماه و سال هجری قمری و نیز میلادی ثبت شده است. در صفحه اول شماره‌های ۲ و ۳ و ۴ و ۵، مطالبی مشابه با صفحه اول شماره اول، به شرح مزبور مندرج است. از شماره ششم تا شماره نوزدهم اسامی صاحب امتیاز «مفخم السلطنه» و مسیو داشر، از روی جلد مجله حذف شده است. همچنین تاریخ انتشار که در شماره اول در روی جلد، برحسب روز و ماه سال قمری و نیز میلادی، در این وجه «غره جمادی‌الاولی ۱۳۱۸ هجری [قمری] مطابق ۲۶ اوت۱۹۰۰ میلادی» ثبت شده تا شماره پنجم به همین صورت ادامه یافته است. اما از شماره ششم تا شماره چهاردهم، از تاریخ انتشار روز و ماه هجری قمری حذف شده، و تنها سال قمری و معادل ترکی آن ثبت شده، و به جای نام ماه قمری، اسامی برج‌ها، از نام‌های منطقه البروج، به‌ترتیب و معادل هر یک از ماه‌های شمسی، آمده است. و در کنار آن نام ترکی سال با حروف در کنار آن ثبت شده، و سال قمری با عدد در ذیل آن مندرج است. از شماره ۱۵ تا ۱۹ سال شمسی با عدد در ذیل آن مشخص شده است.
در صفحه دوم نمره اول فلاحت مظفری ذیل عنوان «فهرست مندرجات»، عناوین مطالب، بدون ذکر صفحات از این قرار آمده است: «اخطار مخصوص»، «تمنا»، «اخبار رسمی»، «مقدمه در بنای اداره فلاحت»، «گندم»، «اطلاعاتی که زارع باید داشته باشد»، «اعلان» و «تعرفه نرخ اجناس» مطالب ذیل عنوان «اخطار مخصوص» عبارت از معرفی، هدف و چگونگی اشتراک نشریه است، و در پی آن در ذیل «تمنا» (خطاب به مشترکین مطلبی کوتاه آمده است):
اخطار مخصوص
روزنامه فلاحت مظفری، که برای تعمیم علوم و اصلاح اعمال زراعت و فلاحت و مزید اطلاع و علم عموم اهالی نگاشته و منتشر می‌شود برای رجال و مردمانی که شایق آبادی مملکت و طالب ترقی زراعت هستند بدواً دو نمره مجاناً فرستاده می‌شود، هر کس طالب باشد قیمت آبونه و وجه اشتراک شش‌ماهه آن را که در حقیقت کم و غیر قابل است، نقد همراهی و کارسازی فرمایند و شش‌ماهه ثانی را پس از شش‌ماه دیگر لطف خواهند کرد. اداره مبالغ کلی برای ایجاد و تأسیس این روزنامه خرج کرده و محض اینکه همه کس بتواند آبونه بشود وجه اشتراک آن خیلی نازل قرار داده شد که اسباب تسهیل انتشار و انتفاع عامه باشد.
تمنا
البته همه می‌دانند که این اولین روزنامه فلاحت است که در ایران ایجاد شده و ترتیب و نگارش این چنین روزنامه آسان نیست . لهذا اگر مشترکین فخام در نمره‌های اول نقصانی ببینند خورده [؟ درست آن: خُردَه] نگیرند که انشاءالله به مرور تکمیل و بهتر خواهد شد.
عمده مطالب اولین شماره به «گندم» اختصاص یافته که مقاله ای از «مسیوداشر» است که «مدیر و معلم زراعت» معرفی شده و ادامه مقاله در شماره دوم آمده است. مقاله «اطلاعاتی که زارع باید داشته باشد» دربردارنده نکات مفیدی برای کشاورزان آن روزگار است. اما، برزگران و دهقانانی که با کمترین امکانات در روستاهای ویران، بدون هیچ یک از امکانات ضروری، اعم از بهداشتی و رفاهی می‌زیسته‌اند، و با تأسف تقریباً همگی بی‌سواد و فقیر، و زندگی فلاکت‌بار و بسیار سختی داشته‌اند. با این همه انسان‌هایی پاک‌سرشت، درست‌کار، سخت‌کوش و پرعاطفه، فارغ از مکر و فریب‌های حکمرانان فرومایه، بوده‌اند. ادامه مطالب مقاله «اطلاعاتی که باید زارع داشته باشد» نیز در شماره دوم آمده است. نکته در خور توجه آنکه، به جای واژه فارسی «شماره» در مشخص کردن عدد ترتیبی نوبت انتشار «فلاحت مظفری»، از کلمه «نمره» بهره گرفته‌اند که معرب از لغت فرانسوی و ایتالیی «nomero» با ریشه لاتینی است.
