در گفت‌وگو با ایلنا مطرح شد: فراز و فرود ساختمان ۶۰ ساله تئاتری که در آستانه تعطیلی است/ “واریاته” منوچهر نوذری رکورد فروش تئاتر آزاد در دهه ۷۰ را زد/ تئاتر آزاد بدون حمایت دولت باید روی پای خودش می‌ایستاد

قاسم مصیبی که حدود چهار دهه است مدیریت سینما تئاتر گلریز را به عهده دارد، از خطر قریب‌الوقع این مجموعه به دلیل شرایط ناگوار اقتصادی می‌گوید و یادآوری می‌کند در سال‌هایی که هنوز خبری از تماشاخانه‌های خصوصی نبود و تئاتر هنری و سالن‌هایش از سوی دولت با بودجه‌های خوبی حمایت می‌شد، «انشعابِ» تئاتر آزاد باید روی پای خودش می‌ایستاد و خرج خودش را درمی‌آورد.

به گزارش خبرنگار ایلنا، تئاتر و سینمای گلریز نامی آشنا برای بسیاری از طرفداران تئاتر آزاد است؛ گونه‌ای از تئاتر که البته نگاه چندان خوبی نسبت به آن نه در میان بسیاری از هنرمندان تئاتر و نه مدیران هنری وجود ندارد. «قاسم مصیبی» حدود نیم قرن است که مدیریت تئاتر گلریز را به عهده دارد؛ مجموعه‌ای که در این چند دهه فراز و فرود زیادی به چشم دیده اما کمتر زمانی به اندازه یک‌سال اخیر در معرض خطر قرار داشته. نه جنگ و نه تورم افسارگسیخته و نه مشکلات سیاسی و اجتماعی و اقتصادی نتوانسته بودند فعالیت تئاتر گلریز را اینطور مختل کنند اما کرونا، این حرف‌ها سرش نمی‌شود. از اسفند سال ۹۸ در تئاتر و سینمای گلریز را که مخاطبان ثابت و پرتعدادی هم برای خودش داشت تخته کرد و حتی پس از آغاز فعالیت عادی تماشاخانه‌های دیگر، به دلیل وجود ممنوعیت ساعت نُه شب، تا امروز تعطیل بوده است. همین تعطیلی بی‌وفقه و طولانی‌مدت باعث شده، اقتصاد تئاتری که در همه این سال‌ها بدون کمک دولتی سرپا و خودگردان بوده با شرایط نگران‌کننده و پرمخاطره‌ای مواجه شود. چندی پیش هم خبر رسید که تئاتر و سینمای گلریز از سوی شهرداری تهران پلمپ شده و تا این لحظه خبری از توافق برای رفع این مشکل به گوش نرسیده. به بهانه این اتفاقات و سالِ بدِ کرونایی، با قاسم مصیبی گفتگویی انجام داده‌ایم که مشروح آن را می‌توانید در ادامه بخوانید:

فعالان و هنرمندان تئاتر آزاد در این چند دهه شغل ثابت و محل درآمدشان تئاتر بوده؛ برای همین با این‌که تعطیلی کرونایی تئاتر به فعالان و هنرمندان تئاترهای هنری و آن‌چه که اصطلاحا تئاتر حرفه‌ای می‌خوانند ضربه زد، اما به‌نظر می‌رسد این آسیب برای تئاتر آزاد بیشتر بوده. شرایط تئاتر گلریز در این یک سال چطور بود؟

در تمام این یک سال تعطیل بودیم. تا ۱۲ بهمن ماه که این‌جا را به دلیل مشکلاتی که مالک با شهرداری داشته، لاک و مهر کردند، ما به خاطر کرونا فعالیتی نداشتیم. یا تعطیلات اجباری بود، یا اگر هم بازگشایی کردند، مساله ممنوعیت فعالیت بعد از ساعت ۹ شب بود که باعث شد سینماها نتوانند فعالیت درستی داشته باشند. مالک زمین تئاتر گلریز فرد دیگری است و ما به‌عنوان بهره‌بردار، از قبل از انقلاب تاکنون سرقفلی‌داریم. ظاهرا مالک تصمیم گرفته در اینجا را ببندد و از حالت فرهنگی دربیاورد و برود دنبال کار تجاری. طی همین تصمیم‌ها با اینکه ما مدارک لازم از نظر استحکام بنا و آتش‌نشانی و… را داریم و مشکلی از نظر قانونی نداریم، ولی شهرداری ورود و از نیمه بهمن ساختمان را پلمپ کرده است.

ورودی و سر در تئاتر و سینمای گلریز در یوسف‌آباد

تئاتر آزاد توانسته در این سال‌ها مخاطبان ثابت‌تری را داشته، خودگردان بوده و خودش از پسِ هزینه‌های خودش برآید؛ با توجه به این قضیه، در این سال‌ها مواجهه شما با آثار چطور بوده؟ گروه‌های ثابتی برای اجرا داشتید؟

مجموعه تئاتر و سینمای گلریز که قدمتش به بیش از ۶۰ سال می‌رسد، در ابتدا ساختمانی برای تئاتر بوده؛ تئاتر آناهیتا از سال ۱۳۳۷ که مرحوم خانم مهین اسکویی و آقای مصطفی اسکویی در آن برنامه تئاتر اجرا می‌کردند فعال بوده. بعد از مدتی تبدیل به سینما شد، بعد مجددا با وقوع انقلاب، اینجا به صورت سینمای کودک کار می‌کرد. از سال ۶۰ به بعد هم تبدیل به تئاتر و سینما شد، یعنی در ضمن اینکه دو سالن سینما داشت، سالن اصلی، سانس آخرش را به تئاترهای آزاد اختصاص داده بود. شخصیت‌های تئاتری معروف ایران هم مثل آقای مرحوم منوچهر نوذری، بهزاد محمدی، احسان کریمی، خدابیامرز آقای میری، پوراحمد، اینها همه شروع کارشان از این تئاتر بوده و الان هم تا قبل از اینکه مساله کرونا پیش بیاید و باعث رکود و تعطیلی سینماها شود، ما هم فعالیت تئاتری داشتیم و هم سینمایی. یعنی در عین حال که از ساعت ۱۰ صبح تا ۸ شب دو تا سالن برای اکران فیلم بود، از ۸ شب تئاتر اجرا می‌شد. البته با پیش آمدن کرونا، تمام تئاترها بسته شد و تقریبا فعالیت‌ها به حالت انجماد رسید و همه بسته‌اند، ولی اگر قرار شد سالن‌ها دوباره کار کنند، مجموعه گلریز همراه با سینما، تئاتر هم دارد.

نمایی از لابی ساختمان

احتمالا در این سال‌ها توهین و تحقیرهای زیادی از سوی هنرمندان تئاتر و حتی مدیران و مسئولان درباره تئاتر آزاد و موضوعاتش و همچنین واجد ارزش بودنش دیده‌اید. برخورد شما با این نوع صحبت‌ها چه بوده است؟

تئاتر آزاد در مقابل هنر یا مقوله تئاتر هنری نیست، فقط یک بخش از تئاتر است. بنای تئاتر آزاد هم این نیست که به مردم توهین کند. ما در همین سالن، تئاترهایی داشتیم که در عین سرگرم‌کننده بودن، محتوا و مفاهیمش بسیار مورد تایید بیننده‌ها هم بوده است. یک زمانی در همین تئاتر گلریز آقای منوچهر نوذری، بهزاد محمدی و میری، روزی سه سانس، از هشت شب تا ساعت سه بعد از نصف شب اجرا داشتند و سینما مملو از جمعیت می‌شد و بیننده در عین حالی که یک تئاتر خوب می‌دید، برایش همراه با خنده و شادی هم بود و خیلی هم راضی بود. خب، کارهای هنری هم درجه‌بندی دارند و ممکن است بعضی از نظر فحوا و محتوا چیزهای غیرطبیعی یا لودگی هم داشته باشند. تئاتر آزادی که در گلریز اجرا شده بیشتر وقت‌ها یک کمدی شیرینِ مورد قبول مردم داشته.

نمایی از سالن بزرگ گلریز پیش از بازسازی

در این ۴۰ سال تئاتری در گلریز اجرا شده که استقبال از آن خود شما را هم متعجب کرده باشد؟

بله، تئاترهای آقای منوچهر نوذری آخرهای دهه ۷۰ یک واریاته‌ی چهار، پنج قسمتی داشتند با موضوعاتی مانند «در این خانه چه خبر است؟»، «در این بنگاه معاملات ملکی چه خبر است؟»، «در این تماشاخانه چه خبر است؟» و… داشتند. پنج اپیزود، یعنی پنج تئاتر مختلف با مفاهیم نسبتا مشترک بود، که با پنج سانس در یک شب رکورد زد، یعنی از نظر بیننده، می‌شود گفت تمام ایران وصفِ این تئاتر را شنیده بودند و از آن استقبال می‌کردند. آقای بهزاد محمدی هم از سال ۸۱ تا ۸۵، یعنی چهار سال، «قهوه‌خانه زری خانم» را اجرا کرد که هر شب و سانس به سانس پُر می‌شد.

نمایی دیگر از سالن بزرگ پیش از بازسازی

در سال‌های اولیه پس از انقلاب اسلامی و به‌خصوص دوران جنگ وضعیت تئاتر گلریز چطور بود؟

اوایل انقلاب که چند وقتی دوره رکود سینماها بود، بعد هم دو سالن‌مان برای مدتی اختصاص به فیلم‌های کودکان داشت، یکی هم مختص فیلم‌هایی با مضامین روز بود که خیلی عالی بود. سینمای گلریز فعال بود تا اینکه تئاتر هم همراهش شد که آن موقع از نظر بازدهی بسیار خوب بود. این اواخر که سینماها یک مقدار افت کردند، ما هم افت کردیم که یک چیز طبیعی است، ولی در حالت عادی فیلم‌های خوبی که به اکران می‌خورد، فعالیت ما هم پررونق می‌شد. در اجرای تئاتر هم گلریز، جزو بهترین تئاترهای آزاد ایران بود که هر شب از نظر مخاطب فولِ فول بودیم.

نمایی از سالن کوچک گلریز پیش از بازسازی

هیچ‌وقت دنبال اجرای تئاترهایی که جریان تئاتر هنری و رسمی کشور محسوب می‌شد در گلریز بودید؟ به‌خصوص تا یک دهه پیش که تقاضا برای اجرا زیاد بود و هنوز سالن‌های خصوصی تئاتر راه نیفتاده بودند.

تئاترهای هنری آن سال‌ها در مجموعه‌ها یا سالن‌های دولتی اجرا می‌شد که مخاطبان خاصی داشتند؛ با هزینه‌های تولید خیلی بالا که تهیه‌کننده عادی نمی‌توانست جوابگوی آن باشد. در نتیجه دولت به آثاری که در تئاتر شهر و سنگلج که سالن‌هایی دولتی و زیرمجموعه وزارت ارشاد بودند، با یک بودجه سالیانه خیلی بالا کمک می‌کرد. خیلی‌هایشان هم از نظر مخاطب، مورد تایید و استقبال بود و البته بعضی‌هایشان هم بیننده نداشتند، که برای بازیگر و عوامل مهم نبود، چون به‌هرحال یک دستمزد و پولی از دولت می‌گرفتند. اما تئاتر آزاد در همان سال‌ها یک بخش خصوصی بود که خودش می‌بایست جوابگوی هزینه‌ها و شرایط اقتصادی‌اش می‌شد. بنابراین باید دنبال گروه‌ها یا کارهایی می‌رفت که بتوانند بفروشند. با این اوصاف نه فقط ما، که هیچ سالن خصوصی و شخصی در آن سال‌ها به مساله تئاتر در مقوله هنری‌اش ورود نکرد، چون جوابگوی هزینه‌اش نمی‌توانست باشد. در نتیجه ما هم در بخش خودمان یا انشعاب تئاتری خودمان که همان تئاتر آزاد و سرگرم‌کننده و مورد تایید عامه مردم بود، ورود می‌کردیم و در این زمینه هم بسیار موفق بودیم و با گروه‌های بسیار پر و پیمانی از نظر بازیگر و چهره‌های شناخته شده جامعه کار می‌کردیم.

نمایی از سالن کوچک پس از بازسازی

در مواجهه با مخاطبان در این سال‌ها چه مسیری را طی کردید؟

ظرف این زمان طولانی یعنی از سال ۷۴-۷۳ که در گلریز تئاتر آزاد راه افتاد تا سال ۹۸ که به خاطر کرونا تئاترها تعطیل شد، برنامه‌های کاری‌مان مشخص و ارتباط‌مان با مردم برقرار بود؛ مردم موقعی که می‌آمدند و یک تئاتر خوب می‌دیدند، برخوردشان خیلی خوب بود و با آن شعفی که از سالن بیرون می‌رفتند و تشکری که از ما به خاطر وقت خوبی که گذرانده‌اند می‌کردند، به ما هم روحیه می‌دادند. در کنار این‌ها، بعضی هنرمندان و دو، سه تا از تئاترها خیلی معروف بود و بعضی مواقع از چندین محل برای ما سفارش می‌آوردند که بتوانیم صندلی‌های ردیف جلو را به این‌ها اختصاص بدهیم. این جزو خاطره شیرینی بود که در کارمان داشتیم. در عین حال که کار تجاری می‌کردیم، کار فرهنگی هم داشتیم و مردم از ما رضایت کامل داشتند. این جزو خاطرات خوب ماست که مردم همیشه دعاگوی ما بودند.

نمایی دیگر از سالن کوچک پس از بازسازی

خاطرات تلخی که ناراحت‌تان کرده باشد هم دارید؟

بسته‌شدن سینما گلریز چیزی است که خود مردم روی آن حساسیت دارند. در نتیجه وقتی سینما بسته شد گروه هنرمندان و مخاطبان خیلی مکدر شدند و واکنش‌هایشان در راستای همراهی با ما بود. سینما گلریز حدود ۶۵ سال است که تبدیل به شناسنامه و لوگوی منطقه یوسف‌آباد شده و جزو قدیمی‌ترین سینماهای تهران است که هنوز به دست بخش خصوصی و مالکی که سرقفلی‌اش را دارد یعنی ما، سرپاست و دارد با این هزینه‌های بالا، همچنان سر پا می‌ایستد. این اواخر چیزی حدود یک میلیارد تومان خرج دکوراسیون، صندلی و مسائل به‌روزرسانی سالن کردیم که الان می‌شود گفت سینما گلریز از زیباترین سینماهای شهر که به‌روز می‌سازند هم شکیل‌تر است. مثل مجموعه‌های تجاری نیست که در اتاقی را باز کنی و در آن ۵۰ تا ۱۰۰ تا صندلی چیده باشند و بنشینی و فیلم ببینی؛ یک سینما به معنای مفهوم واقعی کلمه است. در نتیجه مردم از اینکه در اینجا بسته شده، خیلی مکدر هستند و شاید یکی از دلایلی که قرار است به سرانجام مثبت برسد، همان فشار مردم بوده که بالاخره وزیر ارشاد، شهرداری، شورای شهر و شهرداری منطقه فهمیده‌اند که اینجا محلی است که مردم روی آن حساسیت و دغدغه خاطر دارند.

تئاتر آناهیتا توسط مصطفی و مهین اسکویی در دهه سی راه‌اندازی و پس از مدت کوتاهی تعطیل شد

در این مدتی که مجموعه‌تان به خاطر کرونا تعطیل بود، هنرمندان و خود شما چه‌کار می‌کردید؟

ما شش، هفت کارمند داریم، که علاوه بر حقوق آن‌ها، هزینه آب، برق، مالیات، تامین اجتماعی کارمندان و… هزینه ماهانه‌مان را به بالای ۵۰-۴۰ میلیون تومان می‌رساند. در این مدت هرچه هزینه کردیم، از جیب‌مان بوده و هیچ‌گونه درآمدی نداشتیم و هیچ حمایتی هم نشدیم. وزارت ارشاد که متولی این کار است، تا این ساعت یک ریال به ما کمک نکرده. من از نظر مسئولیتی که به‌عنوان مدیر و یکی از مالکان سرقفلی اینجا دارم، چندین سال است دارم در دادگاه‌ها وقت می‌گذارم و هزینه کرده‌ام تا اینجا را باز نگه دارم، ولی آن چیزی که مسلم است، اگر قرار باشد برای این یک سال تعطیلی کرونایی و زیانی که دیده‌ایم، دولت حمایتی از ما نکند، با این هزینه‌ها و شرایطی که از نظر اقتصادی و تورم به وجود آمده، بالاخره یک جایی می‌بُریم. اگر کمکی نباشد، قاعدتا مجبور می‌شویم از این کار برویم بیرون.

گفتگو: سبا حیدرخانی