فراموش نکنیم که در بزنگاه کرونا چگونه علم و فناوری به داد کشور رسید؛ جای خالی دانش‌بنیان‌ها در وعده‌های کاندیداهای ریاست‌جمهوری

به گزارش ایسنا، اقتصاد نفتی؛ واژه‌ای آشنا برای همه کشورهایی مانند ایران است که مبنای حیات خود را در منابع زیر زمینی می‌یابد. سهل‌ترین روش برای توسعه اقتصادی؛ یعنی استخراج منابع زیر زمینی و خام فروشی آن و بعد واردات فرآورده‌های آن از سایر کشورها.

تا زمانی که چکمه‌های سنگین تحریم بر گلوی دست اندرکاران و تصمیم سازان کشور قرار نگرفته بود، این روش شاید روش مناسبی برای تامین نیازهای داخل بود؛ ولی با سنگین شدن سایه تحریم‌ها، ادبیات جدیدی چون ” تولید داخل” و “ایران ساخت”، “اقتصاد دانش‌بنیان” در گفتار سیاستگذاران وارد شدند که به تاثی از تجربیات کشورهایی چون کوبا بوده است.

این گونه بود که پیکان حرکت کشور به سمت شرکت‌های فناور و دانش‌بنیان نشانه رفت و این شرکت‌ها طلایه‌دار توسعه کشور قلمداد شدند.

شرکت‌های دانش‌بنیان، موسسات خصوصی یا تعاونی هستند که به منظور افزایش علم و ثروت، توسعه اقتصادی بر پایه دانش و تحقق اهداف علمی و اقتصادی در راستای گسترش اختراع و نوآوری و در نهایت تجاری‌سازی نتایج تحقیق و توسعه (شامل طراحی و تولید کالا و خدمات) در حوزه فناوری‌های برتر و با ارزش افزوده فراوان تشکیل می‌شوند.

بر این اساس نهادی به عنوان “معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری” در سال ۱۳۸۵ ایجاد و در سال ۸۶ در این معاونت ایده‌ای مبنی بر لزوم وجود قانون مستقل برای حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان و تجاری‌سازی نوآوری‌ها و اختراعات مطرح و درنهایت لایحه‌ای با این عنوان در مهرماه ۸۷ تصویب شد.

متعاقب آن اقدامات و زمینه سازی‌هایی برای ایجاد و شرکت‌های دانش بنیان صورت گرفت و بر اساس آمارها روند افزایشی شرکت‌های دانش بنیان به این شرح است:

علاوه بر این تعداد شرکت دانش‌بنیان بیش از ۱۰۰۰ شرکت خلاق در برنامه توسعه زیست بوم شرکت‌های خلاق ثبت شده است که از این تعداد ۵۳۳ شرکت مربوط به حوزه کسب و کارهای دیجیتال و فضای مجازی، ۱۳۸ شرکت در حوزه بازی، اسباب بازی و سرگرمی، ۸۸ شرکت در حوزه صنایع دستی، گردشگری و میراث فرهنگی، ۹۸ شرکت در صنایع دیداری و شنیداری، ۲۰ شرکت در یادگیری، چاپ و نشر و ۵۷ شرکت در حوزه طراحی و معماری مشغول فعالیت هستند.

همچنین ۴۳ شرکت نیز در حوزه گیاهان دارویی و طب سنتی، ۷ شرکت در حوزه هنرهای تجسمی و نمایشی و ۴۴ شرکت در سایر صنایع خلاق و فرهنگی فعالیت می‌کنند.

به نظر می‌رسد که ارائه آماری از تعداد زیاد شرکت‌های دانش‌بنیان و استارت آپ‌ها، شرکت‌های فناوری و خلاق بیشتر برای آمارسازی از کمیت اقدامات انجام شده است نه کیفیت اقدامات؛ چرا که بیشتر شرکت‌های تشکیل شده در اندازه کوچک و متوسط هستند که با چنین شرکت‌هایی نمی‌توان جهش تولید ایجاد کرد، ولی با برنامه‌ریزی برای ایجاد کنسرسیوم‌هایی از این شرکت‌ها و افزایش سایز شرکت‌ها از کوچک و متوسط به شرکت‌های بزرگ، علاوه بر آنکه توانمندی‌های محققان با یکدیگر به اشتراک گذاشته می‌شود، منجر به تولید محصولاتی با فناوری‌های پیشرفته و در اشل بزرگتر و صادراتی خواهد شد.

از سوی دیگر درآمد شرکت‌های دانش بنیان از سال ۱۳۹۲ تاکنون روند رو به رشدی داشته است، به گونه‌ای که بر اساس آمارها درآمد این شرکت‌ها در سال ۱۳۹۹ به بیش از ۱۵۰ هزار میلیارد تومان رسید، در حالی که این میزان در سال ۱۳۹۸ حدود ۱۲۰ هزار میلیارد تومان برآورد شده است. میزان درآمد این شرکت‌ها در سال ۹۷ به ۸۰ هزار میلیارد تومان رسید.

حالا این شرکت‌ها با عدد ۶ هزار شرکت به منصه ظهور رسیده‌اند و با پیچ و خم‌های تولیدی، صادراتی، محدودیت‌های ملی و بین‌المللی و اخذ مجوزها، در تلاش هستند تا به سوی افق‌های روشن راه پیدا کنند و به این امید هستند که با کمرنگ شدن سایه تحریم‌ها همچنان می‌توانند میدان‌دار توسعه کشور باقی بمانند یا خیر.

کشور در آستانه انتخابات ریاست جمهوری است و با تایید صلاحیت هفت کاندیدای ریاست جمهوری، هر کدام برنامه‌های آتی خود را از تریبون صدا و سیما بیان می‌کنند و فعالان عرصه‌های اقتصاد دانش‌بنیان برنامه‌های کاندیداها را دنبال می‌کنند تا شاید امیدی به فرداهای بهتر برای توسعه اقتصاد دانش محور در عرصه‌های ملی و بین‌المللی بیایند؛ امیدی که کمتر به آن می‌رسند؛ چرا که در رئوس برنامه‌های هفت نامزد از توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان، توسعه اقتصاد دانش‌بنیان، صادرات دانش‌بنیان و دیپلماسی علمی به چشم نمی‌خورد.

برنامه‌هایی که نامزدها ارائه دادند

از روز دوشنبه ۱۰ خردادماه پخش برنامه‌های تبلیغاتی و فیلم‌های تبلیغاتی هفت نامزد ریاست جمهوری ۱۴۰۰ از تریبون صدا و سیما آغاز شد. بر اساس برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته، سهم هر کاندیدا دو مستند ۳۰ دقیقه‌ای است که پخش آن‌ها از شامگاه دوشنبه (۱۰ خرداد ماه) ساعت ۲۰ در شبکه اول سیما آغاز شده است.

تاکنون برنامه‌های آتی این هفت کاندیدا پخش شده است که مهمترین رئوس برنامه‌های آنها به این شرح است:

بررسی این رئوس نشان می‌دهد که هیچ یک از نامزدها نه تنها نیم‌نگاهی به فعالیت‌های دانش‌بنیان و دانش‌محور ندارند، بلکه سخنی از این راهکار برون‌رفت از مشکلات به زبان نیاورده‌اند.

پر واضح است که ظرفیت‌های خالی مانده اقتصادی تنها در سایه توسعه فناوری‌های نوظهور و نوین امکان‌پذیر است؛ چرا که در دنیا امروز دیگر بهره گیری از روش‌های سنتی جایی برای ظهور ندارد، چون این روش‌ها نه تنها هزینه‌های تولید را دو چندان خواهد کرد، بلکه ما برای رسیدن به مقصد باید مسافت طولانی‌تری را طی کنیم.

علاوه بر آن ما تنها با ابزار فناوری، علم و دانایی است که می‌توانیم بر دشمنان کشور غلبه کنیم؛ تا زمانی که دانش تنها برای دانشگاه و فناوری تنها در شرکت‌ها باقی بماند و توجهی به کاربردی شدن آنها نشود و برای آنها بازارسازی صورت نگیرد، هرگز قادر نخواهیم بود از نقطه‌ای که هستیم گامی به جلو ببریم.

جوان‌گرایی نیز تنها در سایه به‌کار گیری این شرکت‌ها میسر خواهد بود؛ چرا که این شرکت‌ها همگی ترکیبی از فارغ‌التحصیلان دانشگاهی و یا محققان ایرانی مقیم خارج هستند که به کشور بازگشته‌اند. اینها هزاران ایده خلاقانه و نوآورانه برای توسعه اقتصادی، تولید، کاهش هزینه‌ها و ایجاد عدالت گسترده در کشور دارند و می‌توان با این ایده‌ها به جای افزایش میزان یارانه و واریز کردن مبالغی به حساب مردم، برای توسعه دانش‌بنیان کشور و توسعه ایده‌های ناب هزینه کرد.

همچنین هیچ یک از کاندیداها از چالش‌های زیست‌محیطی و خشکسالی‌های پی در پی که منجر به تخریب بیشتر اکوسیستم زیست محیطی کشور شده است، برنامه‌ای ارائه نکرده است، در حالی که با کمک افراد فناور می‌توان به بسیاری از این چالش‌ها غلبه کرد.

شاید این نامزدها فراموش کردند که این شرکت‌های دانش‌بنیان بودند که در بزنگاه کرونا و عدم دسترسی کشور به تجهیزات و داروهای مورد نیاز، اقدام به تامین اقلام پزشکی مورد نیاز کشور کردند و برخی از آنها نیز موفق به صادرات شدند. این امر نشان می‌دهد که اگر زمینه‌سازی لازم برای رشد و نمو برای شرکت‌ها فراهم شود و برنامه‌ریزی دقیقی صورت گیرد، حتما کشور قادر خواهد بود که از چالش‌ها عبور کند.