آیین های محرم و عاشورا در ملل مختلف(۹)در این برنامه با برخی دیگر از آیین های عزاداری در ماه محرم در ایران آشنا می شویم.
در این برنامه با برخی دیگر از آیین های عزاداری در ماه محرم در ایران آشنا می شویم.
با سلام به یکایک شما دوستان و علاقمندان مجموعه برنامه «آیین های محرم و عاشورا در میان ملل مختلف» برنامه امروز را به معرفی برخی آیین های ویژه عزاداری در ایران اختصاص داده ایم.
محرم و صفر دو ماه خاص عزاداری شیعیان جهان به شمار می‌رود. در شهرها و روستاهای مختلف ایران هر سال در این ایام شاهد برگزاری آیین های ویژه ای هستیم که برگزاری آن حاکی از ارادت و علاقه ایرانیان مسلمان به امام حسین(ع) و خاندان گرامی ایشان است.
رسم «بیل زنی» از آیین‌های ویژه سوگواری روز عاشورای شهرستان «خوسف» در استان خراسان جنوبی است. بیل‌زنی، نماد عشق بی پایان شیعیان برای حضور در صحرای کربلا و تدفین پیکرهای شهدا در زیر آفتاب سوزان است.
در این آیین عده زیادی از مردم که بیشتر آنها از کشاورزان شهر «خوسف» هستند، در محل حسینیه شهر جمع می‌شوند و سر بیل‌های خود را با نظم و ریتم خاصی به صورت هماهنگ به هم می‌زنند که سر و صدای ایجاد شده، تداعی کننده واقعه عاشورا است. به‌هم خوردن بیل‌ها در روز عاشورا نماد رویارویی لشکریان کُفر و لشکریان امام حسین(ع) است که جنگ لشکریان یزید علیه لشکر کوچک امام حسین(ع) و مظلومیت ایشان را نشان می‌دهد. کشاورزان و اهالی شهر «خوسف» استفاده از بیل در مراسم بیل‌زنی را نماد تبرک محصولات کشاورزی خود می‌دانند و با حضور با بیل‌های کشاورزی خود در این مراسم، روزی حلال خود را با واسطه امام حسین(ع) و یاران فداکار ایشان، از خداوند بلند مرتبه طلب می‌کنند. مراسم بیل زنی حدود ۳۰۰سال قدمت دارد و برای برپایی آن هیأت‌ها به دسته‌های ۱۵نفری تقسیم می‌شوند، افراد بیل در دست، دایره‌وار در کنار هم بیل‌هایشان را به طرف آسمان می‌‌برند و هر فرد درحال حرکت به هوا پریده و تیغه بیل‌ها را به هم می‌‌زند. گروه دیگری از عزاداران نیز با حمل کجاوه‌ای بزرگ به‌عنوان نخل و نمادی از تشییع پیکر مطهر امام حسین(ع) و کجاوه یا گهواره‌ای کوچکتر به نشانه تشییع پیکر پاک طفل شیرخوار آن حضرت، روضه‌خوانی می‌کنند.
آئین «سنگ زنی» یکی از شیوه های سنتی عزاداری ماه محرم در برخی نقاط استان سمنان است که با نام های دیگری مانند «کَرب زنی»(در بعضی از نقاط گیلان و مازندران) و «چَق چَقی زنی »(نائین و محمدیه استان یزد) و «چک‌چکو» در استهبان فارس معروف است. سنگ دو چوب کوچک دایره ای شکل و یا سنگ به اندازه کف دست با قطر تقریبی هفت سانت است.
اجرا کنندگان این مراسم درحین خواندن مرثیه در سوگ امام حسین (ع) همراه با ریتم خاص نوحه، با زدن دو تکه چوب دایره ای شکل به یکدیگر همراه با حرکت های همگون و ریتمیک به عزاداری می پردازند. گر چه وجه اشتراک این مراسم در تمامی نقاط استفاده از دو تکه چوبی است که به هم می زنند. اما در اجرا و زمان آن تفاوت های قابل توجهی به چشم می خورد. فلسفه انجام این مراسم بنا به روایات شفاهی موجود در مناطق برگزار کننده، نمادی از سوگواری قوم بنی اسد است که پس از واقعه عاشورا به کربلا می رسند و با دیدن پیکر امام حسین (ع) و یارانش، سنگ هایی را برمی دارند و به سر و سینه ی خود می زنند و به مرور زمان چوب جایگزین سنگ شده است. عده ای نیز فلسفه این کار را نمایش و اعتراض گروهی در روز عاشورا در مخالفت با شمر به قصد تاختن اسب بر پیکر امام حسین(ع) می دانند.
قدمت مراسم سنتی سنگ زنی در روستای صالح آباد دامغان بیش از ۲۰۰ سال است و از اول محرم به مدت ۲۰ شب، بعد از نماز مغرب و عشاء در مسجد این روستا برگزار می شود. این آیین با عنوان سنگ زنی در استان سمنان ، در سال ۸۸۱۳در فهرست میراث معنوی ایران به ثبت رسیده است.
رسم «تشت گذاری» یا «تشت گردانی» از جمله مراسمی است که منسوب به شهر اردبیل، به طور خاص و مردم آذربایجان، به طور عام است. آیین تشت گذاری در استان‌های ترک زبان از ریشه دارترین آیین‌های ماه محرم است که در روزهای پایان ماه ذی الحجه برگزار می‌شود و در حقیقت، برگزاری این آیین، آماده شدن حسینیان برای برگزاری مراسم سوگواری امام حسین(ع) را نشان می‌دهد. در این آیین، «تشت» نماد مشک سقای کربلا و آب، نماد رود فرات است که به روی امام حسین(ع) و یارانش بسته شد.
این آیین، در طول چند روز و با شور و حال خاصی در اماکن مخصوص مثل حسینیه ها و مساجد برگزار می‌شود. به این صورت که دسته‌هاى زنجیرزنى و سینه‌زنى با نوحه‌سرایی و نواختن طبل و شیپور و حمل عَلَم‌های عزاداری، به یاد تشنگان کربلا، مشکى را پر از آب کرده و آن را به همراه طشت‌هایى از جنس برنز یا مس که به طور معمول بر دوش ریش سفیدان هر محله حمل مى‌شود، به مسجد برده و بعد از طواف مسجد، طشت‌ها در جاى مخصوص خود قرار گرفته و با خواندن دعاى مخصوص تشت‌گذارى، پر از آب، زعفران و تربت می‌شود و عزاداران با دست زدن به طشت بیعت خود با سالار شهیدان را تجدید می‌کنند.مناسب است بدانید نماد طشت‌گذاری به حدی در عزاداری‌های ماه محرم آمیخته است که حتی در برخی منازل شخصی نیز اجرا می‌شود.
