از دومین اثر ملی طبیعی ایران چه خبر؟

باداب سورت به دومین اثر طبیعی ایران معروف است. اسمش بعد از کوه دماوند در لیست آثار ملی به ثبت رسیده و فروردین ۱۳۹۹ به بخش خصوصی واگذار شده است. حالا باید پیمانکار برای نگهداری این محوطه طبیعی سالانه ۵۰۰ میلیون تومان بپردازد. ورودی مجموعه باداب سورت ۱۵ هزار تومان است و به گفته راهنمای آنجا باید حداقل روزی صد نفر از مجموعه دیدن کنند تا سالانه ۵۰۰ میلیون تومان تامین شود. در حال حاضر هم شرکتی که مزایده این مجموعه را برده، مدعی است که این مبلغ را درنمی‌آورد: «اصن باداب سورت صد بازدیدکننده نداره. شاید تو تعطیلات نوروز روزانه بین ۲۰۰ گردشگر از اینجا دیدن کنه اما تو روزای هفته یعنی از شنبه تا چهارشنبه بین ۳۰ تا ۵۰ نفر ازش دیدن می‌کنن. بعد از کرونا این مجموعه هم به معنای واقعی تعطیل شد. چون باداب سورت توی یه منطقه ییلاقیه و از آبان برف و بارون شروع میشه. عملا تا هفت فروردین تعطیله و کسی اینجا پیداش نمیشه. چرا دولت که ادعا می‌کنه متولی اینجاست باید سالانه ۵۰۰ میلیون تومن بگیره؟ دولت باید یه چیزی هم برای نگهداری از اینجا بده. این منطقه، ملی محسوب میشه و باید برای نگهداریش هزینه بشه، نه اینکه ازش پول دربیارن.» این حرف‌ها را راهنمای باداب سورت به ایسنا می‌گوید. مهندسی کشاورزی خوانده و به عنوان شغل دوم مشغول به کار است. برای این کار حقوق یک کارگر را می‌گیرد و ۲۴ ساعت هم در ارتفاع می‌ماند.

سه نفری می‌شوند که سعی می‌کنند باداب سورت را تنها نگذارند و هر شب یک نفر در ارتفاعات می‌ماند اما روزها هر سه نفر مشغول کارند و کار در حد حفاظت و احیا پیش می‌رود: «پارسال ۱۰ متر مربع از حوضچه‌های پلکانی رو احیا کردیم و امسالم داریم تلاش می‌کنیم ۲۵ متر مربع دیگه از حوضچه‌ها رو احیا کنیم که این کار به آب و شرایط اقلیمی گرم نیاز داره تا رسوب‌ها با بخار آب تشکیل بشه. وقتی شدت باد زیاد یا هوا سرد باشه اصلا رسوبی تشکیل نمیشه. یه وقتی ماشینا اینجا جولون می‌دادن و آفرود می‌کردن که همین کارا باعث شد آب تغییر مسیر بده و حوضچه‌ها آسیب ببینن یا اصلا تشکیل نشن. شما ببین حتی حوضچه‌هایی که خشک شدن نشون میدن که مسیر آب تغییر کرده. تعداد پله‌هایی که توش آب جمع شده خیلی زیادن و حجم آب جوابگوی احیای حوضچه‌ها نیست. شوری آب هم خیلی زیاده.»

باداب سورت یکی از ظرفیت‌های گردشگری سلامت هم به شمار می‌آید. چشمه‌های این منطقه به دو شکل گسلی و درزه‌ای و به فاصله کمتر از ۲۰ متر از یکدیگر تشکیل شده‌اند و دارای حوضچه‌های مختلف با طعم‌های متفاوتند. به گفته راهنمای باداب سورت طرح حفاظتی برای این منطقه هم تهیه شده و قرار است بخشی از مسیر پیاده‌روی سنگ‌فرش شود و برای آن پارکینگ هم در نظر بگیرند اما اینکه چقدر بودجه به آن اختصاص دهند خدا می‌داند: «اینجا ۱۵ ساله به بخش خصوصی واگذار شده و تقریبا یه سال و نیم از زمانش گذشته و همیشه هم مدعی‌ان بودجه نیومده. همینجا دارن یه جاده آسفالت می‌کنن که کمتر از سه کیلومتره اما پنج سالی میشه که دارن روش کار می‌کنن.» این هم صحبت‌های یکی از محلی‌هاست.

مشابه چشمه‌های باداب سورت در کشورهای دیگر از جمله چین، ایتالیا، نیوزلند، ترکیه، مکزیک و آمریکا هم وجود دارد. گفته می‌شود سالانه ۵۰ میلیون نفر از پارک ملی یلی استون آمریکا بازدید می‌کنند. اما به گفته راهنمای باداب سورت «اینکه همچین چشمه‌ای روی ارتفاع باشه جای سوال داره چون معمولا چشمه‌های آب زیرزمینی زیر کوهن. مزه یکی از چشمه‌های باداب سورت ترشه چون گاز سولفید هیدروژن داره. تخمین زدن این منطقه ۳۵۰ میلیون سال قدمت داره. لایه‌های سنگی که اینجوری تشکیل شده به دلیل دریاچه بالادست بوده که حالا خشک شده و یه دریاچه دیگه تو بخش دیگه‌ای تشکیل شده.»

وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی قبل از واگذاری این مجموعه، اطراف حوضچه‌های باداب سورت را حصارکشی کرده است. جنس بیشتر حصارها از پلاستیک است و برخی از قسمت‌ها آنقدر زیر نور آفتاب و باد و باران مانده‌اند تا پوسیده و روی زمین ریخته‌اند. حصار برخی از قسمت‌های دیگر که مقاومت بیشتری دارند از جنس فلز است. عرصه باداب سورت حدود ۷۲ هکتار است.

بنا بر صحبت‌های چوپانان، باداب سورت زمانی چراگاه دام محسوب می‌شده و آنان گوسفندانشان را از داخل چشمه‌ها رد می‌کردند تا حمام کنند. حتی محلی‌ها هم همین جا تنی به آب می‌زدند. گاهی سنگ داغ می‌کردند و داخل آب می‌انداختند و در آن حمام آب گرم می‌گرفتند. حتی معتقدند آب حوضچه‌ها خاصیت درمانی دارند. هنوز هم علائم دوده و خاکستر در بخش‌هایی از چشمه به جا مانده است. جدا از همه این حرف‌ها باداب سورت زمانی جولانگاه ماشین‌های آفرودسوار بوده است. بعد از ورود گردشگر به این منطقه، دولت به فکر حفاظت از باداب سورت افتاد.

حالا هم پای گردشگران به آن باز شده و هر کسی سعی می‌کند اثری از خود در این منطقه به جا بگذارد و با وجود کشیدن حفاظ دور حوضچه‌ها باز هم مسافران بدون توجه به هشدارها از مرز تعیین‌شده عبور می‌کنند و وارد حوضچه‌ها می‌شوند تا عکس یادگاری بگیرند.

دلِ راهنمای باداب سورت پر از خاطرات نه چندان خوشایند از رفتار گردشگران است: «وقتی رفتار برخی گردشگرا رو می‌بینم میرم سمتشون و بهشون تذکر میدم اما بیشترشون حالت تهاجمی دارن و ازم کارت شناسایی میخوان! وقتی هم میگم جلیقه‌ای که تنمه نشون‌دهنده مسئولیتیه که اینجا بهم دادن، میگن جلیقه که چیزی نیس، ما هم می تونیم یه جلیقه بخریم و بگیم مسئولیم.  چند بار هم بهم حمله کردن که مجبور شدم برای ختم غائله سکوت کنم. مثل این می‌مونه که من مریض شم برم بیمارستان، به پرستاری که لباس تنشه بگم کارت‌شناساییتو نشون بده! یا هنوزم خیلی از محلیا با بطری میان که از چشمه‌ها آب بردارن و میگن برای اعضای خونواده یا مادربزرگشون که سنگ کلیه داره میخوان. مگه این آب چقده که هر کسی هم بیاد و ازش یه بطری برداره! در ثانی از نظر علمی خاصیت شفابخشی این آب تایید نشده.»

مزایده و واگذاری طرح احیا و بهره‌برداری چشمه سورت پس از چند سال انتظار و تدوین کتابچه طرح توسط بخش دولتی، دی‌ماه ۱۳۹۸ برگزار شد و از بین متقاضیان سرمایه‌گذاری، یک سرمایه‌گذار جوان مازندرانی توانست برای مدت ۱۵ سال محوطه چشمه سورت را در اختیار بگیرد اما با شیوع ویروس کرونا، مراحل رسمی واگذاری چند هفته به تأخیر افتاد و در نهایت ۲۰ فروردین ۱۳۹۹، محوطه از سوی اداره کل منابع طبیعی به سرمایه‌گذار بخش خصوصی واگذار شد تا اقدامات اجرایی را آغاز کند.

تا پیش از ورود بخش خصوصی به مدیریت چشمه سورت، این محوطه دست‌کم زیر نظر سه نهاد دولتی قرار داشت. برنامه‌ریزی برای بخش گردشگری محوطه بر عهده اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی بود، مسئولیت بخش آب چشمه را شرکت آب منطقه‌ای مازندران به عهده داشت و اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری مازندران هم مسئول عرصه طبیعی این محوطه بود. اما با واگذاری چشمه سورت به بخش خصوصی هر کدام از این نهادها به عنوان ناظر بر فعالیت‌های سرمایه‌گذار فعالیت خواهند داشت و اجرای طرح‌های احیا و بهره‌برداری با سرمایه‌گذارخواهد بود.