تهران‌گردی در قرن جدید/ ۱۵ مکان دیدنی تهران را با قدم‌زدن ببینید
تهران- ایرنا- مردم تهران در نوروز پایتخت را به قصد سفر ترک می‌کنند، عده‌ای راهی سواحل شمالی، گروهی به شیراز و اصفهان و برخی هم برای زیارت به قم و مشهد مقدس می‌روند، اما تهران خود با جاذبه‌های غنی فرهنگی و تاریخی مقصدی به یادماندنی برای «پیاده گردشگری» است که باید تجربه شود.
به گزارش خبرنگار فرهنگی ایرنا، کلان‌شهر تهران بناهای تاریخی، دیدنی و مکان‌های تفریحی بسیاری دارد. بیشتر مسافران تهران برای انجام کارهای تجاری و اداری به پایتخت سفر می‌کنند و نمی‌دانند اماکن و بناهای دیدنی تهران مانند گنجینه‌ای ناشناخته که هویت شهری آفریده‌اند، دیوار دیوار در کنار هم جای گرفته است. وقتی تهران وجاذبه‌های گردشگری آن را روایت می‌کنیم، در عمق تاریخ معاصر حدود سه قرن غوطه می‌شویم، قدمتی ناشناخته، جذاب و متفاوت و دشوار در روایتف که باید دید و تجربه کرد.
البته وقایع و رویدادهای پایتخت ۲۳۶ ساله، به قدری در هم‌تنیده با سیاست و آمیخته با زندگی، کار و کسب مردم بوده که گاهی دچار دگرگونی در دوره‌های مختلف تاریخی و توام با اسطوره‌سازی و داستان‌پردازی شده است. روایت‌های تاریخی و شفاهی بسیار متنوع، متفاوت و گاه متضاد تهران را حتی می‌توان در نام‌گذاری کوی و برزن های آن به راحتی دید؛ به طوری که هر مکان-رویداد تاریخی، یا حتی هر گذر و میدان و چهارراهی را می‌شود چندگونه روایت کرد و در مسیرهای مختلف پیاده‌گردی کرد.
جاذبه‌های فرهنگی و گردشگری تهران، ری و شمیرانات را می‌توان از مسیرهای مختلف با روایت‌های جذاب در مسیر و مقصد و حتی پیاده تجربه کرد. گردشگران در مسیرهای پیاده‌گردشگری، می‌توانند مجموعه‌ای از ادرات و احساساتی همچون (درک معماری روح‌نواز، بازآفرینی خاطرات گذشته، درک روایی شهر و حس تعلق به مکان را تجربه کنند، که این نوع ارتباط با شهر می‌تواند تقویت‌کننده هویت شهروندی و ملی باشد.
اواخر سال ۱۴۰۰ اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان تهران، کتابی را با عنوان راهنمای گردشگری تهران، ری و شمیرانات منتشر کرده است که هشت مسیر پیاده‌گردشگری در تهران قدیم شامل اماکن تاریخی و محله‌های قدیمی پیرامون آن را معرفی کرده است. در این کتاب ۵۵۲صفحه‌ای، محور گردشگری زیارتی ری و سه مسیر پیاده گردشگری در شمیران و مسیرهای کوه‌پیمایی در دامنه البرز به علاقه‌مندان گشت‌وگذار در تهران معرفی شده است.
سیدعزت الله ضرغامی وزیر میراث‌فرهنگی،گردشگری و صنایع‌دستی در مقدمه این کتاب چنین نوشته است: «در پایتخت ایران که خود مشتمل بر تهران، ری و شمیرانات است برنامه‌ریزی برای گشت‌های روزانه شهری یکی از این روش‌های جذاب و مورداقبال برای سفرهای گروهی و تفریحات خانواده‌محور است، زیرا گونه اصلی گردشگری در پایتخت، فرهنگی است و در سال‌های اخیر حتی جذب گردشگران شهری (سوا از گردشگران داخلی) به رقابتی فزاینده در پایتخت تبدیل شده است آن‌چنان که شاهد برگزاری تورهای موضوعی وتخصصی در تهران هستیم»
پیاده‌گردشگری در قلب تهران / از میدان امام (ره) تا موزه ملی جواهرات
یکی از پرجاذبه‌ترین مسیرهای پیاده گردشگری تهران در دل پایتخت، مسیری است که از میدان امام‌خمینی(ره) آغاز و به موزه جواهرات ملی ایران منتهی می‌شود. در این مسیر جاذبه‌هایی همچون موزه استاد علی اکبر صنعتی، سردر قورخانه، موزه سکه، موزه عبرت، موزه ملی ارتباطات، سردر باغ ملی، محوطه میدان مشق، کتابخانه و موزه ملی ملک، ساختمان وزارت امور خارجه، عمارت قزاقخانه، ساختمان سازمان ثبت اسناد واملاک کشور، صندوق پس انداز بانک ملی ایران، ساختمان سردار اسعد بختیاری را بازدید کرد
میدان امام خمینی(ره)
میدان امام خمینی(ره) یا میدان توپخانه در سال۱۲۴۶به دستور اعتماد السلطنه توسط محمدابراهیم‌خان آذربایجانی آغاز و پس از حدود ۱۰ سال به سرانجام رسید. طرح ساخت و انجام مطالعات اولیه میدان به دستور امیرکبیر انجام شد، اگرچه خود او سال‌ها پیش از ساخت آن به شهادت رسیده بود. این میدان‌گاه در بدو ساخت کارکردی نظامی داشت، البته محل اجرای مراسم‌های حکومتی هم بود.
توپخانه به عنوان یک مکان رویداد تاریخی، در وقایع مربوط به مشروطه، ملی شدن صنعت نفت، کودتای ۲۸ مرداد، انقلاب اسلامی، دفاع مقدس و … حضوری پر رنگ داشته است. البته پس از تخریب بنای یکنواخت اولیه در اواخر دوره قاجار، همزمان کارکرد نظامی میدان به اداری تغییر یافت امام همچنان اسم آن به‌رغم تغییر، نشانه‌هایی از نظامی‌گری داشت و اکنون به عنوان میدان امام خمینی(ره) در دل پایتخت می‌شناسند.
موزه استاد علی اکبر صنعتی
موزه استاد علی اکبر صنعتی(سیزده آبان) دومین مکان در این مسیر گردشگری است، این موزه مشتمل بر حدود ۶ هزار تابلو و بیش از یک هزار پیکره و تندیس گچی، سنگی و برنزی از شخصیت‌های علمی و ادبی ایران و طبقات مختلف اجتماعی است که در سال ۱۳۲۵ به بهره‌بردای رسید. اغلب آثار نگارگری و مجسمه‌سازی استاد علی‌اکبر صنعتی در طی ۶۲ سال فعالیت هنری در این مجموعه گردآوری شده است. این موزه از سال ۱۳۹۶ پس از نوسازی، بازگشایی شده است. ساختمان موزه که از آثار معماری دوره قاجاریه است در دو طبقه بنا شده که مملو از تزئینات مرتبط با معماری دوره تاریخی است که در نما و معماری داخلی به وضوح قابل دسترسی و مشاهده است.
سردر قورخانه
سردر قورخانه یا همان تخشائی در ابتدای خیابان خیام واقع شده است. قورخانه کارخانه تولید جنگ‌افزار و مهمات مورد نیاز قشون قاجاریه بود. این ساختمان همچنین برای مراسم‌های خاص نظیر جشن‌های ملی و آئینی نیز مورد استفاده قرار می‌گرفت. در دوران احمدشاه امور این کارخانه به مهندس‌های روسی، انگلیسی و در نهایت آلمانی سپرده شد تا ضمن ساخت سلاح سبک جدید، نحوه کار و ساخت آن را به شاگردان ایرانی نیز آموزش دهند.
سقوط سلسله قاجاریه به نوعی افول قورخانه را نیز به همراه داشت که با روی کار آمدن پهلوی اول در بخش مهمات‌سازی به جای تجمیع آن در یک کارخانه، مجموعه‌ای از کارخانه‌های تخصصی برای ساخت فشنگ، انواع مهمات و تفنگ در سراسر کشور پدید آمد. با پیروزی انقلاب اسلامی وزارت دفاع دستگاه‌ها و ماشین‌آلات قورخانه را به اراضی نظامی سرخه حصار منتقل کرد و طی توافقی زمین و عمارت قورخانه در اختیار شهرداری تهران قرار گرفت.
موزه سکه
موزه سکه (موزه بانک سپه) چهارمین مکان در این مسیر پیاده‌گردشگری است. این موزه در ساختمان مرکزی بانک سپه در خیابان امام خمینی (ره) واقع شده است که در سال ۱۳۴۲ به دستور تیمسار فرج‌الله آق‌اولی، مدیر عامل وقت بانک سپه و توسط شیرین ملک‌زاده بیانی که از سکه‌شناسان و پژوهشگران برجسته این حوزه طراحی و تجهیز شد. در نهایت در سال ۱۳۵۲ در طبقه همکف بانک سپه به طور رسمی آغاز به کار کرد. گنجینه سکه‌های این موزه مشتمل بر بیش از ۲۰ هزار سکه از دوران پیش از عهد فلز تا عهد باستان و بعد از آن تا دوره کنونی را شامل می‌شود.
در این موزه در بخش ویژه به نمایش بیش از ۵۰ اثر فاخر از نقاشان معاصر ایرانی نظیر سهراب سپهری، ایران درودی، رضا مافی، مسعود عربشاهی، حسین محجوبی پرداخته است.
موزه عبرت
موزه عبرت هم در این مسیر قرار دارد، که در محل بازداشتگاه سابق کمیته مشترک ضد خرابکاری تاسیس شده و در خیابان فردوسی جنوبی واقع شده است. این موزه از بناهای مستقر در محدوده باغ ملی است که در سال ۱۳۱۱ در دوران پهلوی اول توسط مهندسان آلمانی ساخته شد و در سال ۱۳۱۶ به عنوان توقیفگاه تحویل این نهاد نظامی شد. بعدها با ساخت زندان اوین بازداشتگاه موقت شهربانی به این زندان منتقل شد. بازسازی مورد نیاز برای ثبت تاریخ مبارزات مردم ایران در دوران پهلوی دوم، منجر به تاسیس موزه عبرت ایران شد که در ۸ بهمن ۱۳۸۲ بازگشایی و در حال حاضر به عنوان موزه پذیرای گردشگران است.
موزه ملی ارتباطات
موزه ملی ارتباطات با نام پیشین موزه پست و تلگراف در خیابان امام خمینی(ره) جنب سردر باغ ملی واقع شده است. این موزه به روز شده نخستین موزه پستی ایران است که در سال ۱۳۱۱ با محدودیت بازدید در بخشی از ساختمان تلگراف‌خانه بنا شده است. این ساختمان در طرح نوسازی میدان سپه در سال ۱۳۴۹ تخریب شد. در پی این اتفاق گنجینه موزه به محل کنونی آن در عمارت اداره پست منتقل شد. دو دهه بعد ۱۰ بهمن ۱۳۶۹ موزه پست و تلگراف با رویکرد معرفی تاریخچه پست، تلگراف و فناوری اطلاعات و معرفی ابزار، اشیا پستی و تلگرافی و شیوه های ارسال نامه و پیام بازگشایی شد.
سردر باغ ملی
سردر باغ ملی هفتمین مکان در این مسیر گردشگری است که مهمترین نماد تهران قدیم بوده و قدمت آن به عصر قاجار باز می‌گردد. این سردر در واقع دروازه قدیمی تهران است که میدان مشق را به خیابان مریض‌خانه دولتی (محدوده سپه- امام خمینی (ره) کنونی) و میدان توپخانه متصل می‌ساخت.
سردر میدان مشق که بعدها با احداث باغ ملی به سردرباغ ملی معروف شد، سازه‌ای تلفیقی برگرفته از آموزه های معماری ایرانی و اروپایی است. روح معماری ایرانی به ویژه در کاشی‌کاری و کلاه فرنگی آن نمود پیدا کرده است. در بخش بالایی سردر، کاشی کاری نمایشی از میدان نبرد و آلات جنگ است. طراح و استادکار آن به نقوش اسلیمی و درج آیات قرآنی و اسامی ائمه، وفادار مانده است.
میدان مشق
میدان مشق در محدوده خیابان‌های امام‌خمینی (ره) و سی‌تیر هشتمین جاذبه تاریخی در این مسیر است. این مکان محوطه‌ای تاریخی است که همزمان با توسعه تهران ناصری به محدوده شهری تهران جدید افزوده شد. قدمت این میدان به دوران فتحعلی شاه قاجار می‌رسد. میدان در دوره ناصری چندین بار مورد بازسازی قرار گرفت. از جمله شکل هندسی آن به مربع تغییر یافت و پیرامون آن حصارکشی شد. سقوط حکومت قاجار به نوعی پایانی بر رونق میدان مشق به شمار می‌آمد.
کتابخانه و موزه ملی ملک
کتابخانه و موزه ملی ملک نیز دیگر مسیر ما در این گردشگری است که روبه روی ساختمان وزارت امور خارجه در خیابان امام خمینی(ره) واقع شده است. این موزه نخستین موزه خصوصی وقفی در ایران است. کتابخانه ملی ملک از غنی‌ترین مجموعه‌های نسخ خطی در کشور به شمار می‌آید. بانی این مجموعه حسین آقا ملک بود که علاقه فراوانی به گردآوری نسخ خطی و آثار باستانی و تاریخی ایران داشت.
ساختمان وزارت امور خارجه
ساختمان شماره ۹ وزارت امور خارجه یکی از مهمترین ساختمان‌های تاریخی موجود در محدوده میدان مشق تهران، ساختمان کاخ شهربانی است و از سال ۱۳۱۵ اداره شهربانی در آن مستقر شد. این ساختمان به سفارش و نظارت بلدیه تهران ساخته شده است. پهلوی اول در کنار اقدام برای مدرن سازی ساختار نهادهای حکومتی، بنا داشت تا با ساخت ساختمان‌های دولتی جدید، از معماری قاجاریه در سطح کشور فاصله بگیرد. لذا با استخدام دانش‌آموختگان معماری اروپایی گونه‌ای از بناهای تاریخی را ساخت که هر یک از آنها همچنان به عنوان شاخص معماری نئوکلاسیک ایرانی، جایگاه و ارزشمندی خود را حفظ کرده‌اند.
عمارت قزاقخانه
پردیس هنرهای زیبا یا همان عمارت قزاقخانه یازدهمین مسیر از گردشگری در تهران است که در شمال محوطه میدان مشق قرار دارد. عمارت قزاقخانه از دو بخش قاجار و پهلوی تشکیل شده است. پیشینه بخش قاجاری به دوران سلطنت ناصرالدین شاه قاجار باز می گردد. بنا به مقتضیات معماری آن زمان، ساختمان قزاقخانه نیز در سبک معماری نئوکلاسیک طراحی شد و آن را بایستی مجموعه ای تلفیقی از شیوه معماری ایرانی و اروپایی دانست. این عمارت قاجاری در سه طبقه بنا شده است. بخش میانی سه اشکوبه است و راه پله عریض و با شکوهی دارد که امکان دسترسی آسان به طبقات را در آن فراهم می‌سازد.
صندوق پس‌انداز بانک ملی
صندوق پس‌انداز بانک ملی در خیابان فردوسی واقع شده است، این ساختمان به عنوان نخستین و قدیمی‌ترین ساختمان بانک ملی ایران در سال ۱۳۰۷ ساخته شده است که باید آن را به جهت شکوه خاص‌اش از نخستین تلاش‌های معماری دوران پهلوی اول در به دست آوردن مدل تلفیقی معماری باستانی ایران با معماری اروپا دانست.
در ساخت این بنا از مصالح مدرنی چون سیمان و تیرآهن استفاده شده است. نمای اصلی ساختمان سنگی است و با ازاره‌های سنگی تیشه خورده است. در سال ۱۳۹۶ با انتقال بسیاری از اشیاء موزه‌ای واقع در عمارت سردار اسعد بختیاری به ساختمان صندوق پس‌انداز بانک ملی ایران، موزه بانک ملی ایران به این ساختمان منتقل شد.
خانه تاریخی سردار اسعد بختیاری
باشگاه بانک ملی یا همان خانه تاریخی سردار اسعد بختیاری تنها بنای باقیمانده از مجموعه تاریخی و معروف باغ ایلخانی دوره ناصری است که در روند توسعه‌ای تهران تفکیک شده است. به دلیل موقعیت خاص این باغ در زمین‌های آزاد شده آن بسیاری از درباریان قاجار و سفرای خارجی خانه‌سازی کرده و در محدوده باغ سابق ایلخانی مستقر شدند. در حال حاضر کاربری این نما به برگزاری همایش‌های مهم بانک ملی ایران اختصاص یافته است.
موزه جواهرات ملی ایران
یکی از گنجینه‌های ملی ایران، جواهراتی است که طی دوره‌های تاریخی توسط پادشاهان و امرای وقت گردآوری شده است. شاهان قاجار به حفظ و نگهداری علاقه زیادی داشتند. موزه جواهرات ملی ایران با جواهرات بی‌نظیری چون الماس دریای نور، جقه نادری، تاج کیانی، کره جواهرنشان، تخت خورشید و تخت نادری در اختیار بانک مرکزی ایران به صورت خزانه–موزه حفظ و نگهداری می‌شود و از گنجینه‌های ملی ایران است که طی دوره‌های تاریخی توسط پادشاهان و امرای وقت گردآوری شده است.
محله سنگلج، زورخانه شهید فهمیده، مسجد حاج رجبعلی، میدان حسن آباد، تماشاخانه سنگلج، خانه (موزه) مقدم و پارک شهر از جاذبه های پیرامونی این مسیر هستند
محله سنگلج
سنگلج از مهمترین محلات تهران قدیم است که در زمان رونق خود، محله اعیان‌نشین شهر به شمار می‌آمد. این محله در محدوده خیابان های امام خمینی(ره) وحدت اسلامی، خیام و خیابان مولوی واقع شده است و بسیاری از آثار تاریخی شهر تهران را می‌توان در آن جست‌وجو کرد. سنگلج، نام محله تغییر یافته (سنگ رج) است که به نوعی اشاره به رج های سنگی دارد که در قدیم برای تقسیم آب در مسیر جریان‌های جاری تعبیه می‌شدند.
پارک شهر
پارک شهر از محوطه های دیگر گزینه ما در این مسیر است حدود نیم قرن پیش، قدیمی ترین و یکی از بزرگترین بوستان های عمومی شهر تهران در منطقه وسیعی از محله قدیم سنگلج به مساحت تقریبی ۲۵ هکتاربود که به مرحله بهره‌برداری رسید. پارک شهر به واسطه یکی از قدیمی‌ترین کتابخانه‌های عمومی کشور حائز اهمیت است.
زورخانه شهید فهمیده
زورخانه شهید فهمیده یا همان باشگاه جعفری در سال‌های پیش از انقلاب به شعبان جعفری (بی مخ)، یکی از محله دارهای معروف، اما نه خوشنام تهران تعلق داشت که در ضلع شمالی پارک شهر قراردارد. این زورخانه ظرفیت پذیرش یکصد نفر تماشاچی را دارد. این ورزشگاه مجهز به سالن موزه، نمایشگاه، اتاق کنفرانس و اتاق‌های اداری است.
خانه موزه مقدم
خانه موزه مقدم بدون تردید یکی از ارزشمندترین سرمایه‌های تاریخی شهر تهران به شمار می‌آید. مالک اصلی خانه، محمدتقی خان احتساب‌الملک است که پیشکار محمدعلی‌شاه و احمدشاه قاجار بود که بعد از مرگ وی این ملک به فرزند کوچکش محسن مقدم از اساتید برجسته باستان‌شناسی و یکی از بنیانگذاران دانشکده هنرهای زیبا دانشگاه تهران واگذار شد.
