ایران فقط شمال نیست (۹) نائین شهر هزاره‌های تاریخی امیرحسین غلام‌زاده نطنزی
تهران- ایرنا- نائین یکی از شهرهای تاریخی استان اصفهان است که به دلیل حفظ شدن بخش زیادی از بافت تاریخی شهر، می‌تواند یکی از مقاصد جذاب گردشگری در فصل پاییز باشد.
هیچ‌گاه نمی‌توان گفت کدام یکی از فصول سال از دیگری زیباتر است اما اگر به دنبال لذت بردن از فضای هزار رنگ و مسحورکننده هستید، قدر لحظات زیبا و به یادماندنی فصل پاییز را بدانید. از این فصل زیبا که اکنون نیمی گذشته، نیمی دیگر هم بیشتر روبه سردی و کوتاه شدن روزهاست.
با این حال از ابتدای آبان تا پایان اردیبهشت زمانی است که می‌توان از این زیبایی لذت کافی را برد، به ویژه آنکه اگر اهل طبیعت‌گردی و تاریخ هم باشید می‌توانید از این زیبایی لذت دوچندانی ببرید. از آن‌جایی که بخش زیادی از کشور در منطقه نیمه خشک و بیابانی قرار گرفته و گرمای طاقت‌فرسای آن در فصل تابستان امکان بازدید را نمی‌دهد، به همین دلیل باید فصل پاییز و زمستان را غنیمت شمرد.
مناطق مرکزی ایران یکی از این نقاط است که نه فقط آب‌وهوای آن در پاییز دلچسب و دلنشین است بلکه اگر بتوان این هوای دلچسب را با چاشنی تاریخ و تمدن هم همراه کرد در آن صورت می‌توان گفت نقاطی در کشورمان هست که نظیری برای آن در دنیا نیست.
اگر می‌خواهید با سفر به یک منطقه، به اعماق تاریخ هم سفر کرده و خود را درون آن بیابید، با این گزارش به شهر «نایین» از توابع استان اصفهان سفر کنید. شهری با قدمت بیش از چهار هزار سال که برخی آثار تاریخی آن مانند مسجد جامع، به عنوان یکی از قدیمی‌ترین مساجد کشور شناخته می‌شود و با حفظ بسیاری از بناها و بافت‌های تاریخی داخل شهر هنوز هم برای بسیاری از هنرمندان و اهالی هنر سینما و تلویزیون جذاب است.
قدم‌زدن در بافت سنتی و بازار این شهر می‌تواند شما را به یاد سریال نوستالژی و به یاد ماندنی «پهلوانان نمی‌میرند» ساخته «حسن فتحی» در دهه ۱۳۷۰ بیاندازد و حال و هوای بخشی از تاریخ ایران را به وضوح و به‌طور واقعی پیش چشمانتان زنده کند.
نائین کجاست؟
در مسیر تهران به سمت جنوب و جنوب‌شرق، بعد از گذر از شهرهایی مانند قم، کاشان و اردستان، شهری کویری به نام نائین وجود دارد. شهری با قدمت بسیار زیاد و متعلق به بیش از چهار هزار سال پیش که همچنان بافت قدیمی را بسیاری از معابر شهر حفظ کرده است. این شهر تاریخی در مرز بین استان اصفهان و یزد قرار دارد و از این نظر از نظر فرهنگی و اجتماعی گرایش زیادی به استان یزد دارد. مراودات تجاری این شهر نیز بیشتر با استان یزد است.
نائین شهری کویری است و در زمینی صاف و هموار قرار گرفته؛ ارتفاع آن از سطح دریا ۱۵۸۰ متر، عرض جغرافیایی آن ۳۲ درجه شمالی و طول آن ۵۲ درجه شرقی است.
کوهسارهای آن هیچ‌کدام از ۱۸ کیلومتر نزدیک‌تر نیستند. کوه‌های سمت شمال، رشته‌ای است به نام کوه «سرخه» که دنباله آن به رشته‌ای به نام «بید کوه» منتهی می‌شود. در سمت جنوب غربی، رشته‌ای به نام «کوه سره» با ارتفاع ۲ هزار و ۳۳۰ متر از سطح دریا مرتفع‌ترین کوه‌های اطراف نائین است. رشته کوه «سارو» نیز در سمت جنوب غربی نائین به رشته‌های «پرویز» و «بنوید» در جنوب نائین می‌پیوندد. پناهگاه حیات وحش «عباس‌آباد»(زیستگاه یوز ایرانی) نیز نزدیک این شهر است.
جاذبه‌ها
اگر قصد دارید از مسافرت به نائین لذت ببرید، پس باید به چند چیز مهم دقت داشته باشید تا این فرصت را از دست ندهید و به مصداق ضرب‌المثل معروف: «به وقت نوش غفلت و به وقت نیش، حسرت» برای شما نباشد. جاذبه‌های این شهر به دو دسته طبیعی و تاریخی قابل بخش است که هر یک در جای خود از اهمیت و جذابیت زیادی برخوردار است.
نخستین جاذبه و شاید معروف‌ترین جاذبه تاریخی نائین، «مسجد جامع» این شهر مربوط به قرن سوم هجری یعنی قرون اولیه اسلام استمسجد جامع
نخستین و شاید معروف‌ترین جاذبه تاریخی نائین «مسجد جامع» این شهر است که به قرن سوم هجری یعنی قرون اولیه اسلام مربوط است. این مسجد با الگوبرداری از مسجد پیامبر در مدینه ساخته شده و دارای یک معماری فوق‌العاده مهندسی شده و منار ۲۸ متری دارد.
حیاط بزرگی در میان و پیرامون آن را شبستان‌های ستوندار گرفته است. این مسجد، شبستان ستوندار دارد و بخشی از آن از مسجدهای بومسلمی گرفته شده و به شیوه خراسانی ساخته شده است؛ در زمان آل بویه و آل کاکویه بخش‌هایی به آن افزوده شد.
بخش شبستان جنوبی قدیمی‌ترین قسمت است که در دوران مختلف دچار تغییراتی هم شد. این تغییرات شامل تغییر طاق مازه‌دار به تیزه‌دار است و در واقع نخستین مسجدی است که در آن طاق مازه‌دار به تیزه‌دار تبدیل شد. نیم طیقه دوم شبستان جنوبی که بخش زنانه مسجد است در قرن هشتم به آن افزوده شد.
از آن‌جا که نائین شهری کویری و با موانع طبیعی کمتری نسبت به نواحی شمالی کشور است، از همان ابتدای ورود اسلام به ایران، این شهر از جمله شهرهای مسلمان بود. به همین دلیل بخش «محمدیه» که به شهر نائین همجوار است، به دلیل گرویدن این افراد به دین اسلام محمدی، محمدیه نام گرفت.
بازار سنتی
بدون شک بازار نائین دومین و شاید بهترین مکان برای بازدید از این شهر باشد. این بازار بزرگترین بازار خطی ایران و مربوط به دوره تیموریان است و در حد فاصل دروازه چهل دختران و مسجد خواجه قرار دارد. طول این بازار در حدود ۳۴۰ متر است. همه مراکز محلات (حسینیه‌ها) با کوچه‌های فرعی و اصلی به آن مربوط می‌شوند.
در امتداد راسته بازار دو چار سو وجود دارند که محل تقاطع بازار با دو معبر هستند. متاسفانه این روزها بازار نائین به علت انتقال مغازه‌ها به خیابان اصلی تقریباً به حالت نیمه متروک درآمده است. بازار نائین دکان‌های با طرح‌های متفاوت دارد. راسته بازار مسقف است. سقف این بازار گنبدی و طاق ضربی است که نورگیرهایی دایره‌ای شکل در وسط طاق‌های آن پیش‌بینی شده است.
بازار نائین در دوره ایلخانان توسعه یافت و ورودی بازار یکی از مهم‌ترین دروازه‌های شهر محسوب می‌شد. این مجموعه دارای دو کاروانسرا نیز هست و مسجد شیخ مغربی و مسجد خواجه و حسینیه چهل دختران در آن واقع شده‌اند.
خانه پیرنیا یکی از یادگارهای ارزشمند معماری دوران صفویه و نمونه شاخصی از مسکن‌های سنتی نائین استخانه‌های تاریخی
به غیر از مسجد و بازار دو اثر تاریخی دیگر یعنی «خانه پیرنیا» و «خانه فاطمی» هم از جمله بنای تاریخی این شهر هستند. خانه پیرنیا یکی از یادگارهای ارزشمند معماری دوران صفویه و نمونه شاخصی از مسکن‌های سنتی نائین است.
این بنا الگوی مهم معماری و هنری خانه‌های تاریخی در منطقه کویر و مربوط به دوره صفوی است. فضاهای اصیل مسکن‌های سنتی موجود در خانه از قبیل هشتی _ دالان _ شاه‌نشین _ غلام‌گردش و… بیانگر سکونت مردمی است که از قدیم اهل فضل و هنر بوده‌اند. این ساختمان در حال حاضر محل موزه مردم‌شناسی کویر و اداره میراث فرهنگی نائین است.
گچ‌بری‌ها و نقاشی‌های ایوان شاه‌نشین و کرسی و اتاقک فوقانی چشم‌نواز و خیره‌کننده بوده و در گچ‌بری‌ها تزئینات متنوع معماری چون رسمی‌بندی، کاربندی، یزدی‌بندی و … دیده می‌شود. کنار نقاشی روی دیوار اشعار زیبایی نیز نقش بسته و در قسمت ایوان شاه‌نشین، تصاویر زیبایی از هفت پیکر نظامی بر دیوارها نقاشی شده است.
خانه فاطمی نیز در میان بافت قدیم، که در کنار بازار و بنای تاریخی «نارین قلعه» قرار دارد از دیگر آثار این شهر است. این خانه از دوره قاجار و متعلق به خاندان فاطمی است. خانه فاطمی‌ها که خانه پدری «حسین فاطمی» وزیر امور خارجه محمد مصدق در دوران ملی شدن صنعت نفت بود، با جاذبه‌های معماری منحصر به فرد هم از جمله مکان‌های جذاب گردشگری است.
نارین قلعه و قلعه عاشوراگاه
«نارین قلعه» یا «قلعه نارنج» با توجه به مصالح و سبک بنا می‌تواند مربوط به دوران پارتیان یا دوران ساسانیان باشد و شاید آتشگاه بوده است که از آن به عنوان دژ یا کهن دژ شهر استفاده می‌شده است. به ویژه آنکه این بنا در میان بافت تاریخی شهر قرار گرفته است. متأسفانه امروزه از این بنا چیزی جز چند دیوار خشتی و بقایای یک قلعه عظیم باقی نمانده است.
قلعه «عاشوراگاه» یا قلعه محمدیه نیز از معروف‌ترین بناهای دوره زرتشت در منطقه است و بالای کوهی مشرف بر محمدیه که قدمت آن قرن‌ها پیش از به وجود آمدن نائین است قرار گرفته. عاشورگاه تقریباً از همه نقاط محمدیه و از جاده نائین به انارک دیده می‌شود. چنانچه به محض ورود به محمدیه، نخستین بنایی است که به چشم می‌خورد.
بنابر موقعیت سوق‌الجیشی این قلعه شاید از آن به عنوان دژی دفاعی استفاده می‌شده است. یکی از مکان‌های تاریخی توریستی محوطه زیبا و مجموعه، کارگاه‌های عبابافی و قلعه تاریخی محمدیه است که ترکیبی خاص برای جذب گردشگران ایجاد کرده است. قلعه تاریخی محمدیه بر بالای تپه‌ای بلند به صورت چند ضلعی و چندین نیم برج و دیوارهای بلند دژ مستحکمی برای دفاع از منطقه و شهر محسوب می‌شده است. وجود کارگاه‌های عبابافی محمدیه در کنار این قلعه زیبایی آن را دو چندان کرده است.
از دیگر آثار تاریخی نائین، آب‌انبارهای آن هستند؛ این آب‌انبارها از نظر عناصر و اجزا ساختمان شباهت‌هایی با هم دارند. آب‌انبارها به دلیل شرایط اقلیمی و کویری نائین ساخته می‌شدند زیرا آب بیشتر قنات‌ها شور و غیرقابل استفاده بود. هر آب‌انبار شامل یک منبع یا مخزن آب بود که بربالای آن سقفی گنبدی شکل بنا می‌کردند و دو بادگیر آب را خنک نگاه می‌داشتند.
کویر معروف «ریگ جن» هم در بخش چوپانان قرار دارد که هر ساله علاقمندان زیادی را از سراسر کشور به این منطقه جذب می‌کندجاذبه‌های طبیعی
نائین بیش از آنکه شهری با جاذبه‌های طبیعی باشد، شهری با جاذبه‌های تاریخی است. با این حال نمی‌توان از زیبایی‌های طبیعی این شهر در فصل پاییز و زیبایی‌های کویر آن چشم پوشید. قسمت‌های شرقی و شمال‌شرقی این شهر که به کویر مرکزی ایران متصل است در فصل پاییز از زیبایی‌های خیره کننده‌ای برخوردار است.
شهر زیبای «انارک»، «خور و بیابانک» و بخش «چوپانان» از جمله مناطق کویری است که در فصل پاییز و زمستان طبیعت مسحور کننده‌ای دارد. انارک که به جعبه جواهرات ایران مشهور بوده، دارای انواع معادن مختلف از سنگ‌های تزیینی و فلزات گران‌بهاست که از گذشته‌های دور در این شهر فعالیت داشتند.
