نفت، کمونیسم، سلطنت اسناد محرمانه درباره کودتای ۲۸ مرداد چه می‌گویند؟
سال‌ها این روایت گفته می‌شد که نقش اصلی کودتای ۱۳۳۲ برای آمریکایی‌ها بود اما طی چند سال گذشته، نام انگلیس بار دیگر مطرح شده است. آیا مساله ملی شدن نفت تنها دلیل طرح‌ریزی برای سرنگونی مصدق بود؟ آمریکایی‌ها از نزدیکی مصدق به توده‌ای‌ها و در نهایت افزایش نفوذ کمونیست‌ها در ایران واهمه داشتند؟ منافع آمریکا، انگلیس و شاه از سرنگونی مصدق چه بود؟
تاریخ انتشار: ۱۵:۴۱ – ۲۸ مرداد ۱۴۰۳
فرارو– ۲۸ مرداد ۱۴۰۳، ۷۱ سال از سقوط دولت محمد مصدق در جریان یک عملیات مشترک میان آژانس اطلاعات مرکزی آمریکا و سرویس اطلاعات خارجی انگلیس گذشت. با گذشت این زمان طولانی، اسناد محرمانه زیادی از مسائل پشت پرده این واقعه در اختیار پژوهشگران قرار گرفته است. آمریکا با انتشار اسناد کودتا در چند مرحله – اولین مرتبه در سال ۲۰۰۰ – به طور رسمی مسئولیت خود در سرنگونی دکتر مصدق را پذیرفت. اما انگلستان همچنان این مسئولیت را نمی‌پذیرد. اما اسنادی که آمریکایی‌ها در سال ۲۰۱۷ از حالت محرمانه خارج کردند، نقش دولت انگلیس در این کودتا را تائید می‌کند. البته ذکر این نکته لازم است که بخش‌هایی از این اسناد همچنان طبقه‌بندی شده باقی مانده و در نسخه‌های در دسترس، وجود ندارند.
نفت و کمونیسم
اسناد نشان می‌دهد که طراحی یک کودتا برای سرنگونی مصدق، از سال ۱۳۳۱ و از سوی انگلیسیها مطرح بوده است. مساله از ۸ اکتبر ۱۹۵۲ (مهر ۱۳۳۱) از سوی سفارت بریتانیا در واشینگتن مطرح می‌شود و مورد بحث قرار می‌گیرد. با توجه به این که جنگ سرد در این دوران جریان دارد، انگلیسیها خطر نفوذ کمونیسم را مد نظر قرار می‌دهند. توده در دوران مصدق توانست پر و بال بگیرد و آنطور که در ادامه می‌آید، ابزاری در دست مصدق قلمداد می‌شد.
سند دوم مربوط به ۳ دسامبر ۱۹۵۲ (۱۲ آذر ۱۳۳۱) که از ملاقات ۵ مقام آمریکایی و انگلیسی گزارش می‌دهد. کریستوفر استیل معاون سفیر و برنارد باروز نمایندگان انگلیس و سه نفر دیگر از مقامات آمریکایی هستند. موضوع این گزارش تحت عنوان «پیشنهاد بریتانیا برای کودتا در ایران» ثبت شده است. انگلستان برای حل مشکل نفت، پیشنهاد طراحی و سازماندهی یک کودتا در ایران را می‌دهد. جستجو در میان این دو سند و همچنین جزوه داخلی «زنده‌باد شاه» که از سوی سیا در سال ۱۹۹۸ تهیه و سپس طی دو مرحله از طبق‌بندی خارج شد، نشان می‌دهد که نگرانی‌هایی راجع به قدرت گرفتن کمونیست‌ها نیز در ایران وجود داشته است. تا آنجایی که دوایت آیزنهاور رئیس‌جمهور آمریکا در زمان کودتا حدود دو هفته قبل از عملیات، در سیاتل می‌گوید: «آمریکا نمی‌نشیند و اجازه نمی‌دهد که ملت‌های آسیا پشت پرده آهنین (اصطلاحی که برای توصیف محور شوروی به کار برده می‌شد) سقوط کنند.» یرواند آبراهامیان استاد شناخته شده تاریخ معتقد است که دلیل طرح‌ریزی این عملیات ترس آمریکا از کمونیسم نبود و آن‌ها نیز مثل انگلیسیها «نگران سرایت ملی شدن صنعت نفت به دیگر کشورها بودند.» (شرق، ۱۴۰۰)
