هر سال با نزدیک شدن به هفتم آبان، بحث درباره جایگاه تاریخی و فرهنگی «کوروش» در فضای عمومی و شبکه‌های اجتماعی پررنگ‌تر می‌شود؛ موضوعی که در سالیان اخیر گاه با چالش‌هایی همراه بوده است. یک اسطوره‌شناس با تاکید بر پرهیز از برخوردهای هیجانی و عدم افراط و تفریط می‌گوید بزرگداشت کوروش هیچ مغایرتی با هویت اسلامی ندارد و بی‌توجهی به او اتفاق ناگواری است. او از دلایل محبوبیت کوروش نزد ایرانیان و بیگانگان می‌گوید.
به گزارش ایسنا، در حالی‌که نهادهای رسمی فرهنگی از معیارهای قانونی برای نام‌گذاری روزها در تقویم سخن می‌گویند، جامعه به شکلی خودجوش روز هفتم آبان را به عنوان «روز کوروش» بهانه‌ای برای بازخوانی ریشه‌های هویتی خود قرار داده است. این توجه گسترده، بیش از آن‌که به تاریخ باستان مربوط باشد، بازتابی از میل جامعه به تعریف دوباره «هویت ایرانی» در شرایط پیچیده امروز است.
گرایش جوانان به نمادهایی مانند کوروش را می‌توان در چارچوب تغییر ذائقه فرهنگی و نیاز به وحدت ملی و اجتماعی دانست. به گفته یک اسطوره‌شناس، جامعه‌ای که درگیر چالش‌های مختلفی است به دنبال نشانه‌هایی می‌گردد که بتوانند احساس همبستگی را بازسازی کنند؛ نیازی که البته پس از جنگ دوازده‌روزه پررنگ‌تر از قبل شده است.
در این زمینه، بهمن نامورمطلق با تأکید بر پیوند سه‌گانۀ هویت ایرانیِ پیش از اسلام، هویت اسلامی و هویت مدرن، از ضرورت حفظ تعادل میان این هویت‌ها سخن می‌گوید و معتقد است بی‌توجهی به هر یک از آنها، جامعه را به سمت افراط و تفریط می‌برد. او بر این باور است که بزرگداشت کوروش نه‌تنها مغایرتی با هویت اسلامی ندارد، بلکه می‌تواند عاملی برای تقویت انسجام ملی باشد.
سه هویت اصلی سازنده سرزمین ایران
بهمن نامور مطلق در گفت‌وگو با ایسنا، درباره علت توجه ویژه نسل جوان به شخصیت کوروش با بیان اینکه به بخشی از هویت فرهنگی این سرزمین کمتر توجه شده است، گفت: این در حالی است که ایران سرزمینی با هویت چندگانه و پیوندی است.
او در توضیح این موضوع با اشاره به سه بخش هویتی شامل هویت پیش از اسلام، هویت اسلامی و هویت دوره مدرن، ادامه داد: با وجود اینکه در گذشته هویت‌های دیگری هم در این سرزمین حضور داشتند، مانند حضور مغول‌ها یا اقوام ترک، اما با کمتر شدن قدرت و نفوذ این هویت‌ها، سه هویت اصلی که ذکر کردم در ایران با یکدیگر پیوند خوردند.
این استاد دانشگاه گفت: یکی از این هویت‌های اصلی، ایرانِ پیش از اسلام است که به هیچ عنوان نمی‌توان آن را نادیده گرفت و اگر تلاش‌هایی برای نادیده گرفتن آن صورت گیرد، تبعاتی به دنبال دارد که یکی از مصادیق آن بروز افراط و تفریط‌هایی است که جامعه را از تعادل خارج می‌کند. دیگری هویت اسلامی است که اهمیت خاص خود را دارد و بخشی از هویت درونیِ جامعه شده است و حتی هموطنانِ اقلیت دینی نیز با این هویت در ارتباط هستند و رنگ و بوی این هویت در تار و پود آنها هم نفوذ کرده است؛ چنانچه نمونه‌ای از این مورد را در تشابه تزئینات برخی کلیساها و کنیسه‌ها با مساجد می‌بینیم. هویت مدرن نیز این روزها بخشی از سبک زندگی افراد است، این هویت در حمل و نقل، شهرسازی، پوشاک و … مشهود است.
او با بیان اینکه هرگاه در طول تاریخ به یکی از این سه هویت مهم کم‌توجهی شده است، نسل بعد به صورت انفجاری و شدید به آنها توجه کرده، اظهار کرد: هرگاه نهادهای رسمی به یکی از این هویت‌ها بی‌توجهی کرده، نهادهای غیررسمی برای حفظ تعادل، توجه بیشتری به خرج داده‌اتد. بنابراین رعایت حد تعادل در این زمینه حائز اهمیت است.
بزرگداشت کوروش هیچ مغایرتی با هویت اسلامی ندارد
نامورمطلق درباره علت توجه ویژه به کوروش یا مناسبت‌هایی که با او مرتبط است، گفت: کوروش بخش مهمی از هویت جمعی ما ایرانیان است و او را به عنوان پدر تاریخی ایرانیان می‌شناسیم و معتقدیم اوست که اولین‌بار امپراتوری بزرگ ایران را بنا گذاشت و حق ایرانیان است که از او تجلیل کنند و او را بزرگ بدارند؛ بنابراین نمی‌توان این حق را برایشان قائل نبود و یا محدودیتی در این زمینه برای آنها ایجاد کرد. نکته مهم این است که بزرگداشت کوروش هیچ مغایرتی با اصول هویتی پس از اسلام نیز ندارد.
بی‌توجهی به کوروش اتفاق ناگواری است
او افزود: متاسفانه برخی در فهم این موضوع دچار مشکل بودند و نمی‌توانستند نگاه ترکیبی و پیوندی میان هویت‌ها داشته باشند و چالش‌هایی ایجاد شد. در هر صورت چه قرار باشد تنها به هویت ایرانی اهمیت دهیم و چه تنها هویت اسلامی را مهم بدانیم، از تعادل خارج می‌شویم. نقش بزرگ و بی‌مانند کوروش در تاریخ و شکل‌گیری هویت ایرانی ما مهم و انکارنشدنی است و در واقع توجه به او، توجه به هویت خودمان و تجلیل از او، ادای دین به این فرد بزرگ است که تمام دنیا او را می‌شناسند.
این اسطوره‌شناس با اشاره به اینکه مقبره کورش به ثبت جهانی رسیده است، اظهار کرد: این ثبت جهانی نه فقط به خاطر سنگ و خاک و قدمت و… که به دلیل شخصیت، نوع رفتار، منش و حکمرانی کوروش است. جهانیان به وجود کوروش به عنوان یک سرمایه جهانی نگاه می‌کنند و این اتفاق ناگواری است که در ایران به چنین شخصیتی توجه کافی نشود، روز خاصی در تقویم رسمی به نامش نباشد و… .
او با بیان اینکه برخی از علمای اسلامی بر این باورند که کوروش همان «ذوالقرنین» است که در قرآن کریم از او یاد شده است، گفت: گمان نمی‌کنم در تفسیر قرآن معتبرتر از کتاب المیزان داشته باشیم و در کتاب المیزان، علامه طباطبایی و علمای دیگر از کوروش به عنوان ذوالقرنین و فردی صالح یاد کرده‌اند؛ بنابراین نمی‌توان تفسیر به رای کرد.
محبوبیت کوروش نزد دشمنان این سرزمین
این استاد دانشگاه با بیان اینکه کوروش حتی الگویی برای دشمنان ایران بوده است، اظهار کرد: کسی نمی‌توانسته کوروش را نادیده بگیرد. اسکندر مقدونی حتی پس از حمله به ایران، کسانی را که اقدام به تاراج مقبره کوروش کرده بودند، محکوم به مرگ می‌کند و این موضوع ارزشمندی کوروش را حتی برای دشمنان نشان می‌دهد. ارزشمندی کوروش نزد مردم تا حدی بوده است که اسکندر برای پیدا کردن اندک مقبولیت و محبوبیتی تلاش خود را می‌کند و در این زمینه توجه خود به کوروش را نشان می‌دهد.
او افزود: آن زمان علاوه بر بخش هند و اروپایی، بخش یونانی و رومی نیز به خاطر نوع فرمانروایی کوروش احترام خاصی برای او قائل بودند. بخش سامی‌نژادها، به‌خصوص یهودیان احترام خاصی نسبت به کوروش قائل بودند. او برای یهودیان به نوعی ناجی محسوب می‌شود، یهودیانی که در بند بابلی‌ها بودند و کوروش آنها را آزاد می‌کند و به سرزمین‌های خودشان بازمی‌گرداند و حتی دستور بازسازی معبد سلیمان را صادر می‌کند. کوروش بدون قتل‌عام و با احترام به مردم وارد بابل می‌شود و آنجا بزرگی او برای همه مشخص می‌شود.
این استاد دانشگاه با اشاره به منشور کوروش که به عنوان نخستین منشور حقوق بشر شناخته می‌شود، ادامه داد: این منشور هم موضوع کوچکی نیست؛ کوروش افتخارات زیادی دارد که باید به خودمان ببالیم که از وارثین او هستیم و در سرزمینی زندگی می‌کنیم که او بنیان‌گذاری کرده است.
بیگانگان به دنبال مصادره کوروش برای خود
او تاکید کرد: به جهت مواردی که ذکر کردم، بیگانگان می‌خواهند کوروش را به نفع خود مصادره کنند و متاسفانه برخی افراد کوته‌فکر در این مملکت با بی‌توجهی‌های خود به این امر مهم، بهانه مصادره را به سایر کشورها می‌دهند؛ مشابه اتفاقی که مدتی قبل در سرزمین‌های اشغالی رخ داد و یک همزادپنداری به شدت متناقض بین کوروش و ترامپ برقرار کردند در صورتی که ما باید اعتراض کنیم. ما باید کوروش را از مقایسه با دیگران به‌ویژه فردی مانند ترامپ مبرا کنیم.
ضرورت نام‌گذاری «روز کوروش» در تقویم رسمی
نامورمطلق با اظهار تاسف نسبت به کم‌توجهی به شخصیت کوروش، گفت: خوشبختانه نسل جدید در حال جبران کم‌کاری‌ها و کم‌توجهی‌هاست. تصور می‌کنم باید روز هفتم آبان ماه با عنوان «روز کوروش» وارد تقویم رسمی کشور شود و برگزاری جشن و یادمان برای کوروش را تسهیل کنیم.
کوروش بهانه‌ای برای تقویت انسجام ملی
او این موضوع را عاملی برای قوام و وحدت جامعه دانست و اظهار کرد: باید یک‌سری نمادها و اسطوره‌هایی داشته باشیم که پیرامون آنها و روایت‌هایشان، افراد جامعه را کنار هم جمع کنیم و کوروش به عنوان یک بخش مهم از نماد و حافظه جمعی ما می‌تواند این کار را انجام دهد. البته در این زمینه شخصیت‌های مذهبی و ائمه هم هستند که ما همزمان به همه این شخصیت‌ها و اسطوره‌ها نیاز داریم تا بتوانیم انسجام و وحدت مناسبی در جامعه به وجود بیاوریم.
این استاد دانشگاه با بیان اینکه این روزها مفهوم «ایران» موضوع بسیار حائز اهمیتی است، ادامه داد: به خاطر دشمنی‌های زیادی که اطراف ما وجود دارد، جنگ دوازده‌روزه اخیر و یک‌سری شیطنت‌های بعضی از همسایه‌ها و تهدیداتی که از سوی برخی کشورها از جمله آمریکا اتفاق می‌افتد، احساس خطر به صورت خودآگاه و ناخودآگاه برای مردم پیش آمده است؛ به همین دلیل سعی می‌کنند مفاهیم مشترک و انسجام‌بخش را تقویت کنند و مراقب باشند که کشور دچار تفرقه یا تجزیه نشود. در چنین شرایطی نه فقط کوروش، بلکه مفهوم ایران و آن چیزی که بتواند مردم را دور هم جمع کند مورد توجه و مهم است.
برای معرفی کوروش چه کار کرده‌ایم؟
او حضور شخصی همچون کوروش را در تاریخ ایران نوعی مزیت دانست و گفت: می‌توانیم از این مزیت به عنوان دیپلماسیِ گفت‌وگو با جهانیان استفاده کنیم و به واسطه چنین افرادی، توانایی و صلح‌طلبی خود را به کشورهای دیگر نشان دهیم. نمی‌دانم چرا عده‌ای نمی‌توانند و یا نمی‌خواهند از این فرصت استثنایی که میراث فرهنگی در اختیارمان گذاشته است استفاده کنند. اگر سایر کشورها چنین شخصیت بزرگی را در تاریخ خود داشتند، جهان را با آن مصادره می‌کردند؛ چنانچه شاهدیم برای تبلیغ اسکندر، چقدر تولیدات فرهنگی و رسانه‌ای از فیلم و سریال گرفته تا کتاب و… انجام می‌دهند، اما ما از کوروش چقدر محتوا تولید کرده یا فیلم ساخته‌ایم؟
ملی‌گرایی افراطی نمی‌خواهیم اما نباید تاریخ را فراموش کرد
نامورمطلق گفت: این موضوعات سبب می‌شود مردم احساس ناراحتی کنند و اصلا به خاطر اینکه شاهد این کم‌توجهی‌ها هستند، خودشان دست به تجلیل و یادبود برای کوروش می‌زنند و به دنبال آن شاهد روند افراط و تفریط می‌شویم؛ درحالی که باید به هر گزاره‌ای به شکل معتدل نگاه کرد. ما نمی‌خواهیم به گذشته برگردیم یا دچار ملی‌گرایی افراطی شویم، اما در عین حال نباید بخش مهمی از تاریخ و حافظه جمعی کشور را نادیده بگیریم.
او افزود: نهادهای رسمی از جمله سازمان صدا و سیما وظیفه دارند تا درباره شخصیت‌های هویتی، برنامه‌های مختلفی تولید کنند و شرایط به گونه‌ای نباشد که شبکه‌های ماهواره‌ای از این انفعال و کم‌کاری سوء استفاده کنند و دست به تولید بزنند که به دنبال این اتفاق مردم تصور کنند که آنها بیشتر از خودمان به فکر حفظ هویت‌مان هستند. باید جشن‌ها و بزرگداشت شخصیت‌هایی از جمله کوروش برگزار شود و حتی مقامات دولتی هم در آنها حاضر شوند و نگذاریم شخصیت‌هایمان را بیگانگان مصادره کنند.
هراس بیهوده را کنار بگذارید
نامورمطلق تاکید کرد: باید سیاست‌های غلط و هراس‌های بیهوده را کنار بگذاریم و بدانیم که توجه به کوروش حتی در مواردی به نفع کشور است و به جوان امروزی این پیام را می‌دهد که ما به فکر هویت او هستیم.
ضرورت خروج از دور باطل افراط و تفریط
او افزود: باید این درک شکل بگیرد که بخشی از هویت ایرانی، قبل از اسلام و بخشی بعد از اسلام شکل گرفته است و اگر این مهم به درستی فهم نشود، دائما مشکل خواهیم داشت. سالیان قبل در دوره پهلوی هم به هویت اسلامی کم‌توجهی شد و در نقطه مقابل هویت ایرانی مورد توجه افراطی قرار گرفت و این عدم رعایت تعادل باعث ایجاد نارضایتی شد. اکنون نیز نباید روندی برعکسِ آن را شاهد باشیم؛ خروج از دور باطل افراط و تفریط یک راه حل مهم برای شرایط فعلی است. هرگاه در طول تاریخ بخش‌های هویتی با یکدیگر پیوند خوبی داشتند، شاهد رشد و پیشرفت کشور بودیم. باید از تاریخ درس بگیریم، درحالی که متاسفانه دولت‌مردان ما چندان تاریخ‌مند نیستند.
