خراسان رضوی تشنه مطالبه حقابه هریرود از افغانستان

به گزارش ایرنا، خراسان رضوی با حدود هشت میلیون نفر جمعیت ساکن، زائر و مسافر پس از تهران، پرجمعیت ترین استان کشور است و از طرفی بیش از نیمی از آب شرب این استان در کلانشهر مشهد مصرف می شود.

چهار میلیون مشهدی چند سالی است که با چالش کم آبی و افت فشار آب به ویژه در فصول گرم دست و پنجه نرم می کنند و متولیان این حوزه با تخصیص آب کشاورزی، حفر چاه عمیق و انتقال آب میان حوضه ای به مشهد فعلا از جیره بندی و قطع آب شهر امام رضا(ع) جلوگیری کرده اند اما برای ریشه یابی این چالش باید به این سوال پاسخ داده شود که علت اصلی کم آبی مشهد چیست؟

مطابق اعلام شرکت آب منطقه ای خراسان رضوی در سال های دهه ۹۰ خورشیدی، حدود ۸۵ درصد آب شرب مشهد از چهار سد تامین می شد که در مجموع ۶۰ درصد از این حجم از سد دوستی و بقیه از سدهای «ارداک، کارده و طرق» بوده است.

مدیر عامل شرکت آب و فاضلاب مشهد اما به تازگی اعلام کرد: آب موجود در سدهای مشهد شامل «کارده، طرق، دوستی و ارداک» در ابتدای فصل پاییز به ۴.۵ درصد رسیده و شرایط دشواری را به لحاظ ذخیره سدها و تامین آب در این کلانشهر پیش رو داریم.

حسین اسماعیلیان سه‌شنبه گذشته در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود: هم اینک ذخیره آب سد دوستی به عنوان مهم‌ترین منبع تامین کننده آب مشهد حدود ۴۷ میلیون مترمکعب است که این میزان در مدت مشابه سال گذشته ۱۸۰ میلیون مترمکعب بوده است.

فارغ از مساله خشکسالی و کم بارشی در پهنه ایران و خراسان بزرگ، بررسی خبرنگار ایرنا از کارشناسان منابع آبی در خراسان رضوی نشان می دهد مساله اصلی، فقدان ورودی منابع آب از هریرود به سد دوستی است در سال ۱۴۰۲ حدود ۱۰۰ میلیون متر مکعب آب از هریرود، تنها منبع آبی سد دوستی، وارد این سازه عظیم شده است اما این عدد در سال ۱۴۰۳ به عدد ناچیز و نزدیک به صفر، ۱.۳ میلیون مترمکعب کاهش یافته است.

چهار میلیون مشهدی چند سال است که با چالش کم آبی و افت فشار در فصول گرم دست و پنجه نرم می کنند و متولیان این حوزه با تخصیص آب کشاورزی، حفر چاه عمیق و انتقال آب میان حوضه ای به مشهد فعلا از جیره بندی و قطع آب شهر امام رضا(ع) جلوگیری کرده اند اما برای ریشه یابی این چالش باید به این سوال پاسخ داده شود که علت اصلی کم آبی مشهد چیست؟این میزان ورود ناچیز آب به نوعی حکایت از خشک شدن رودخانه هریرود دارد!

کاهش سهم مشهد از منابع سطحی آب

اسماعیلیان، مدیر عامل شرکت آب و فاضلاب مشهد نیز در گزارشی رسمی اعلام کرده است: در سال ۹۹ حدود ۴۲ درصد آب مشهد از چاه ها و منابع زیرزمینی و ۵۸ درصد از طریق منابع سطحی (رودخانه و سد) تامین می شد، اما سال ۱۴۰۳ فقط ۲۵ درصد از نیاز آبی مشهد از طریق منابع سطحی و بقیه از طریق منابع زیرزمینی(چاه ها) تامین شده است.

بر این اساس اکنون آب مورد نیاز مشهد از ۵۰۰ حلقه چاه، ۲ رشته قنات و یک رشته چشمه و بخش کمی نیز از سدهای دوستی، کارده، ارداک و طُرق تامین می شود.

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی نیز هفته گذشته در جریان بازدید اصحاب رسانه از طرح انتقال آب از رودخانه‌های مرزی هزار مسجد به مشهد گفت: وضعیت تامین آب مشهد بسیار نگران‌کننده و بحرانی و سدها تقریبا خالی است، طرح‌ انتقال آب از رودخانه‌های مرزی ضلع شمالی هزار مسجد نیز در دست اجراست که تکمیل آن نیازمند اعتبار ۱۵ هزار میلیارد تومانی است.

محمدرضا نعمت‌نژاد افزود: امسال در شرایطی نادر نگران تامین آب در پاییز و زمستان هستیم، موضوعی که تاکنون فقط دغدغه فصل تابستان بود.

وی اضافه کرد: آب موجود در سدهای مشهد شامل دوستی، طرق، کارده و ارداک به کمتر از سه درصد و در سد دوستی به حجم مرده رسیده است و با ادامه روند فعلی حداکثر تا آذرماه در تامین آب مشهد سدها را از دست می‌دهیم.

خشکسالی هریرود ۲ ساله شد

بر اساس اعلام مرزبانی خراسان رضوی این استان درمجموع ۸۳۵ کیلومتر مرز مشترک با کشورهای ترکمنستان(۵۳۵ کیلومتر) و افغانستان(۳۰۰ کیلومتر) دارد که نیمی از آنها مرز رودخانه‌ای است و در این میان رودخانه هریرود به طول حدود ۱۵۰ کیلومتر به عنوان مرز طبیعی و مشترک ما با کشور افغانستان تعیین شده است.

با وجود آن که هریرود به عنوان یک مرز طبیعی میان ۲ کشور تعیین شده است، مطابق اعلام و پایش منابع مرزبانی خراسان رضوی طی سال جاری و همچنین پارسال، هیچ آبی حتی در قالب جریان های فصلی در ماه های پرباران در این رودخانه مرزی که در نهایت به سد دوستی می ریزد جریان نداشته است.

با این اوصاف پیگیری ایرنا در نهایت معطوف به آن سوی مرزها شد، هرچند منابع رسمی در داخل حاضر به گفت وگو درباره اثرات سدسازی بر منابع آبی مشترک نشدند اما بررسی مطبوعات کشور همسایه به حجم ذخیره سازی این سدها اشاره دارد اما باید سهم ایران از حقابه هریرود تامین شود.

سد سلما خردادماه ۹۵ توسط هند بر روی سرشاخه های هریرود ساخته شد و اکنون متهم ردیف اول در خشک شدن هریرود است.

خبرگزاری صدای افغان اواخر اردیبهشت ماه(۲۹ ثور) ۱۴۰۳ در گزارشی به نقل از رییس حوزه دریایی هریرود استان هرات اعلام کرد: پس از بارش های اخیر باران در ولایت غور، میزان ذخیره سازی آب بند سلما به بالاترین حد خود رسیده از همین رو و برای جلوگیری از تخریب این بند، آب آن رهاسازی شده است.

مولوی سردار ولی مزمل افزود: رهاسازی این مقدار آب(۴۰۰ متر مکعب در ثانیه) به دلیل افزایش منابع آبی بوده و جای نگرانی در مسیر آب وجود ندارد.

جمع آوری کامل حقابه هریرود در سد سلما

به گفته وی، با توجه به حریم گسترده دریای هریرود، رهاسازی آب به مردم در این مسیر از قبل نیز اطلاع‌رسانی شده است.

رئیس دریایی حوزه هریرود توضیح داد: به‌خاطر جلوگیری از تخریب بند سلما ۴۰۰ متر مکعب در ثانیه آب رها شده و بیشتر از ۴۸۰ میلیون متر مکعب آب در حال حاضر در این سد ذخیره شده است.

پایگاه خبری تلویزیون طلوع افغانستان نیز فروردین امسال گزارش داد: بند سلما که ظرفیت ذخیره ۶۰۰ میلیون متر مکعب آب را دارد، در زمستان گذشته آب کافی در آن ذخیره شده است، به گفته مسوولان محلی هرات، آب بند سلما برای ۴۰ روز رها شده و هزاران هکتار زمین کشاورزی و باغ‌های میوه در هشت ولسوالی مسیر هریرود، سیراب می‌شوند.

ظاهرا روند سدسازی ها در افغانستان همچنان ادامه دارد، چنان که پایگاه خبری تلویزیون طلوع افغانستان مرداد ماه امسال گزارش داد: بند پاشدان، که با هزینه ۱۱۷ میلیون دالر در ولسوالی کرخ در شرق شهر هرات ساخته شده، ظرفیت ذخیره ۵۴ میلیون متر مکعب آب، تولید دو میگاوات برق، و آبیاری ۱۳ هزار هکتار زمین کشاورزی را دارد.

تامین حقابه هریرود نیازمند انعقاد قرارداد با افغانستان است

مسوولان وزارت خارجه که سفرهای متعددی در سال جاری به مشهد داشته اند در گفت وگو با خبرنگاران ایرنا به سختی در خصوص حقابه هریرود سخن گفته اند اما در نهایت سرپرست سفارت ایران در کابل یکم آبان ماه در گفت وگویی اختصاصی با خبرنگار ایرنا در حاشیه اختتامیه دومین نشست دیپلماسی استانی در مشهد گفت: در حوزه منابع آبی مشترک با افغانستان در رودخانه «هریرود» تلاش می شود است به سمت توافقی برای استفاده از این منابع مشترک برویم.

علیرضا بیکدلی افزود: دیپلماسی در موضوع منابع آبی هریرود به دنبال دستیابی به توافقی با افغانستان است اما در حوزه منابع آبی هیرمند در سیستان و بلوچستان چون قراردادی برای بهره برداری مشترک در سال ۱۳۵۱ منعقد شده، بیشتر تمرکزمان بر اجرای این قرارداد است.

وی اضافه کرد: رسیدگی به رژیم حقوقی رودخانه های مرزی به وزارت امور خارجه به عنوان مسوولیت ذاتی آن واگذار شده است و در سفارتخانه‌ها کار توسط کارشناسان آب‌های مرزی پیگیری می شود.

سرپرست سفارت ایران در کابل گفت: در عین حال وزارت نیرو هم نماینده ای برای بررسی منابع آبی مشترک کشور دارد به عنوان مثال در هفته پیش رو هیاتی متشکل از مدیرکل آب های مرزی وزارت نیرو و رییس اداره مرزها و دیگر مسوولان مرتبط در وزارت خارجه برای بررسی منابع آبی مشترک و حقابه ها راهی کابل می شوند.

بیکدلی افزود: وظیفه ما دیپلماسی است تا با گفت و گو، طرف مقابل را متقاعد کنیم که کشور حاضر در بالا دست منبع آبی مشترک، به لحاظ حقابه تاریخی هم برای شرب پایین دست و هم برای حقابه ها و مسائل زیست محیطی مسوولیتی دارد که در حقوق بین الملل نیز بر آن تاکید شده است.

معاون وزیر خارجه:سدسازی مانع رسیدن آب هریرود به ایران است

مطابق اظهارات بیکدلی هیاتی دیپلماتیک از کشورمان هفته گذشته به افغانستان سفر کرد و در بازگشت معاون امور حقوقی و بین‌المللی وزارت امور خارجه در گفت و گو با ایرنا در تشریح نتایج این سفر گفت: موضوع حقابه ایران از هریرود بسیار مهم است، ایران به صورت عرفی حق بهره‌مندی از این منابع آبی را دارد و این موضوع تا حصول نتیجه با جدیت پیگیری می شود.

کاظم غریب‌آبادی هشتم آبان ماه در حاشیه بازدید از شبکه تله‌متری (کنترل از راه دور) شرکت آب و فاضلاب مشهد در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود: سدسازی افغانستان مانع از سرازیر شدن این آب به سمت ایران می‌شود که این امر و رفع مانع برای انتقال حقابه به ایران یکی از موضوعات مذاکره با مقامات افغانستانی است.

وی اضافه کرد: در سفر اخیر به افغانستان در جلساتی با مقامات این کشور این موضوع پیگیری شد و رژیم حقوقی هریرود نیز پیگیری می‌شود.

معاون امور حقوقی و بین‌المللی وزارت امور خارجه گفت: پیچیدگی‌هایی در این خصوص وجود دارد که باید طرف افغانستانی پای میز مذاکره آمده و تفاهم لازم انجام شود تا همانند هیرمند (سیستان و بلوچستان) در این خصوص نیز تفاهم‌نامه مکتوب داشته باشیم، هرچند که بهره‌برداری عرفی از این رودخانه حق ایران و همچنان پا برجاست و در این رابطه پیگیری ها همچنان ادامه دارد.

چرا حقابه هریرود در سال های گذشته پیگیری نشد؟

با این حال سرپرست سفارت ایران در کابل به خبرنگار ایرنا گفته بود: این سوال باید پرسیده شود که چرا موضوع حقابه هریرود در سال های قبل پیگیری نشده است؟

بیکدلی افزود: در دوره کنونی افغانستانی ها پاسخی برای عدم پرداختن به موضوع حقابه داده اند و پیش از آن در زمان دولت حامد کرزای و قبل از آن نیز دولت های مختلف در افغانستان دلایلی مانند مشکلات داخلی، جنگ و ناامنی را برای این امر مطرح کرده بودند.

وی ادامه داد: البته این موضوعات و اختلافات در زمینه منابع آبی از سوی افغانستان فقط در حوزه ایران نیست بلکه در حوضه آبی پاکستان و کشورهای آسیای مرکزی هم این اختلافات وجود دارد.

سرپرست سفارت ایران در کابل گفت: به عنوان نمونه مطالعاتی برای سدسازی بر منابع آبی مشترک با پاکستان همسایه شرقی انجام شده از جمله برای رودخانه ها و منابع آبی «کنر» بحث هایی مطرح است.

بیکدلی افزود: بخشی از مشکلاتی که در حوزه منابع آبی در افغانستان ایجاد شده به خاطر افزایش جمعیت این کشور است، نرخ رشد جمعیت افغانستان بالاست و از طرفی سبک زندگی و کشاورزی و آبیاری ها سنتی است که این دو موضوع دست اندازی به منابع آبی را در افغانستان دوچندان کرده است و باعث شده است آب کمتری به پایین دست رودخانه های مرزی برسد.

وی اضافه : با توجه به این که مصرف آب در افغانستان افزایش می بابد، مساله آب های مشترک موضوعی است که دقت و توجه بیشتری می خواهد.

با توجه به سابقه خشک شدن ۲ ساله هریرود و فقدان ورودی آب به سد دوستی این سوال مطرح است که چرا تاکنون نسبت به مطالبه حقابه اقدامی عملی صورت نگرفته است؟ از طرفی چرا موضوع حق قانونی ایران از حقابه هریرود مانند دیگر مطالبات از کشور همسایه با جدیت پیگیری نمی شود؟ موضوعی که با زندگی و معیشت و محیط زیست چهار میلیون نفر از ساکنان خراسان رضوی و به ویژه مشهد الرضا(ع) ارتباط مستقیم دارد.