به گزارش خبرنگار ایلنا، یکی از آسیبپذیرترین اقشاری که برای پاسخ به این سوال پیچیده دچار سردرگمی شدهاند، قشر دانشجو است. این سردرگمی از آن جا نشات میگیرد که طی چند سال اخیر به خصوص در سال جاری با توجه به شتاب زیاد وخامت وضعیت اقتصادی کشور، روند رو به گسترش حذف و افزایش قیمت خدمات رفاهی و کاهش سنوات تحصیلی در ادامهی جریان قدرتمند پولی و خصوصیسازی تدریجی دانشگاه، شدت گرفته است و معیشت و تحصیل دانشجویان را تهدید میکند.
این روند در حالی هر ترم با سرعت بیشتری پیش میرود که دولت چهاردهم تاکید زیادی بر نقش دانشگاه در حل مسائل دارد و راه برونرفت از بحرانهای فعلی کشور را در گرو رجوع موثر به دانشگاه و نخبگان علمی میبیند. با این وجود چطور میتوان از دانشگاهی که در حال تبدیل شدن به بازار مدرکفروشی است و دانشجویانش هر روز نسبت به روز قبل فقیرتر میشوند، انتظار حل مسائل و بحرانهای کشور را داشت؟
عدهای از مسئولان دانشگاههای مختلف در پاسخ به این سوال، کاهش کیفیت و افزایش قیمت خدمات رفاهی را به کمبود بودجه نسبت میدهند و اذعان میکنند که وظیفهی اصلی دانشگاه آموزش است و باید به جای خدمات رفاهی در بخش آموزش و فعالیتهای علمی سرمایهگذاری کرد!
این پاسخ به خوبی نشان میدهد که مشکل دانشگاهها و دانشجویان تنها به این نهاد مربوط نمیشود و نتیجهی دیگر بحرانهای کلان کشور است. البته تعدادی از دانشگاهها نیز نظارت درستی بر ارائهی خدمات توسط پیمانکاران و برونسپاری مسئولیتهای رفاهی خود ندارند. این موضوع نیز به نوبهی خود در تشدید مشکلات دانشجویان موثر است.
در چنین فضایی که دانشجو با انواع و اقسام مشکلات اقتصادی مانند نبود شغل، عدم تطابق آموختههایش با بازار کار و افزایش هزینههای تحصیل دست و پنجه نرم میکند و مورد تهدید و طرد اقتصادی از تحصیل قرار میگیرد، نمیتوان از دانشگاه انتظار داشت تا از پس وظایف آموزشی و علمی خود برآید و به حل مسائل و مشکلات کشور بپردازد چرا که دانشگاه بدون دانشجو معنایی ندارد.
با این وجود با نزدیک شدن به روز دانشجو، دانشگاه و سختیهای زندگی دانشجویی و اصولی که هویت دانشجو را میسازند بار دیگر پررنگ میشوند و مورد توجه قرار میگیرند. سابقهی تاریخی ۱۶ آذر بخشی جداییناپذیر از هویت دغدغهمند و مطالبهگر دانشجو و نقش تاثیرگذار نهاد دانشگاه در تحولات سیاسی و اجتماعی ایران را به بهترین شکل نشان میدهد، اما در حال حاضر دانشجویان با مسائل مختلفی از جمله مسائل صنفی و رفاهی در دانشگاه درگیرند.
دانشجو از ابتداییترین و پیشپاافتادهترین مسائل رفاهی خود محروم است
یکی از اعضای شورای صنفی خوابگاه کوی برادران دانشگاه شهید بهشتی در این خصوص گفت: «ما در اینجا به شدت با مشکلات رفاهی درگیر هستیم. حتی دانشجو از ابتداییترین و پیشپاافتادهترین مسائل رفاهی خود نیز محروم است. بارها دانشجویان اعتراض خود را نسبت به پیمانکار سلف در مورد تغذیه اعلام کردهاند، چندین بار تجمع شده، اما هیچ تغییری در کیفیت غذا و حتی منوی غذایی ایجاد نشده است. پیمانکار نیز در جای خود باقی مانده و هیچ تلاشی از سوی مسئولان دانشگاه برای تغییر پیمانکار یا حتی بهبود کیفیت غذا صورت نگرفته است.»
در خوابگاه از نظر سیستم سرمایش و گرمایش به شدت با مشکل مواجه هستیم
این دانشجوی کارشناسی در ادامه بیان کرد: «مسئلهی دیگر، مشکلات جدی تأسیساتی در خوابگاه کوی برادران است. از نظر سیستم سرمایش و گرمایش به شدت با مشکل مواجه هستیم. گاهی آب سرویسهای بهداشتی و حمام قطع میشود و پس از چند ساعت و با پیگیریهای فراوان، آب دوباره وصل میشود. منبع در خوابگاه وجود دارد، اما پاسخگوی نیاز دانشجویان نیست. در ساعاتی از روز میزان آب منبع به شدت کاهش مییابد و همین مسئله موجب قطعی آب میشود.
تقویم آموزشی در اینجا، به خصوص امسال به دلیل جنگی که پیش آمد، به شدت مختل شد و دانشگاه تا چند هفته به بهانههای مختلف تقویم آموزشی را ارائه نداد، وقتی هم که ارائه داد، با نواقص عجیب و غریبی همراه بود. مثلاً در این ترم، امتحانات به صورت کاملاً فشرده در دو هفته جمع شده و با وجود اعتراضات دانشجویان، هیچ پاسخگویی وجود نداشته است. در مورد ترم آینده نیز برخی از دانشجویان به این اعتراض دارند که امتحانات در ایام دههی اول محرم و تاسوعا و عاشورا قرار گرفته و بسیاری از این موضوع ناراضی هستند. »
دانشگاه فاقد هرگونه سالن مطالعه مناسب است
وی با بیان اینکه اینجا فاقد هرگونه سالن مطالعه مناسب است، گفت: «طبقهی زیرزمین هر بلوک را به عنوان سالن مطالعه در نظر گرفتهاند، اما وضعیت واقعاً افتضاحی دارد. امکانات لازم و شکل و شمایل سالن مطالعه را ندارد. همچنین کتابخانه مرکزی عملاً در روزهای تعطیل، چه به دلیل آبوهوا و چه در تعطیلات رسمی و پنجشنبه و جمعهها تعطیل است. دانشجویان کارشناسی ارشد و دکتری که نیاز به تحقیق و پژوهش دارند، با این مشکل روبرو هستند. با وجود تمام صحبتها و پیگیریهای ما با ریاست کتابخانه مرکزی، او میگوید تعداد کارمند مورد نیاز خود را ندارم و نمیتوانم شیفت اضافه برای کارکنانم قرار دهم.
در مورد سرویسهای ایابوذهاب نیز به شدت مشکل داریم. ونها تنها تا ساعت خاصی از روز فعال هستند و در روزهای تعطیل عملا وجود ندارند و این خود مسئله بسیار بزرگی است. همچنین برای کلاسهای ساعت هشت صبح، در محیط خوابگاه، صفهای طولانی تشکیل میشود، تنها به این دلیل که تعداد وسایل نقلیه برای انتقال دانشجویان به دانشگاه کافی نیست و این موضوع مشکلات زیادی ایجاد کرده است. »
حتی زحمت جمعآوری خرده شیشههای ناشی از انفجار اوین را به خود نداده بودند
این دانشجو خاطرنشان کرد: «با توجه به تأخیر دو ماهه بین امتحانات پایان ترم گذشته به دلیل مسائل جنگ، از سوی دانشگاه وعدههایی مبنی بر انجام اصلاحات و تعمیرات در خوابگاه داده شد. زمانی که دانشجویان اول شهریور برای امتحانات بازگشتند، اصلاً هیچ تغییری اتفاق نیفتاده بود و حتی وضعیت بدتر نیز شده بود. مثلاً اتاق شخصی من در اثر موج انفجار اوین آسیب دیده و شیشههای آن کاملاً خرد شده و کف اتاق ریخته بود. حتی زحمت تمیز کردن اتاق و جمعآوری خرده شیشهها را به خود نداده بودند.
در مورد تعمیرات نیز، اصلاً هیچ کاری انجام نشده بود. گذشت و گفتند که در فاصله بین پایان امتحانات تا حدود نوزده مهر و آغاز ترم جدید، اصلاحات را انجام خواهیم داد. اما وقتی به دانشگاه بازگشتیم، مجدداً هیچ اتفاقی نیفتاده بود. وضعیت بسیاری از اتاقها حتی بدتر نیز شده بود. حتی یک موکت هم تعویض نشده بود.»
تعدادی از شوفاژها ترکیدند و یکی دو نفر از دانشجویان آسیب دیدند
وی ادامه داد: «مشکل شوفاژها نیز وجود داشت که بسیاری از آنها معیوب بودند و حتی به آنها نیز دست نزده بودند تا حدود یک ماه بعد که به تدریج شروع به تعمیرات کردند. اگر میتوانستند سرهمبندی میکردند و اگر وضعیت خیلی خراب بود شوفاژ را تعویض میکردند. در نهایت، تعدادی از شوفاژها ترکیدند و اتاق را کاملاً خراب کرد و آب کف اتاق را گرفت. حتی یکی دو دانشجو آسیب دیدند.
برخی اتاقها اکنون درگیر ساس هستند
در مورد سمپاشی نیز، به ما قول داده بودند که انجام میشود، اما اصلاً انجام نشد و برخی اتاقها اکنون درگیر ساس و مشکلات دیگر هستند. عملاً هیچ اتفاق خاصی نیفتاد. فقط وعده دادند و هیچ اقدام مثبتی در خوابگاه انجام نشد.»
دانشگاه بهشتی در مورد پیمانکاران دچار مشکل است
وی در ادامه با اشاره به بهانهی کمبود بودجه از سوی دانشگاه توضیح داد: «مسئله دانشگاه بهشتی کاملاً متفاوت است. متأسفانه دانشگاه بهشتی در بحث پیمانکاران و افرادی که مسئولیت ارائه خدمات را بر عهده میگیرند، دچار مشکل است. منابعی در اختیار این افراد قرار میگیرد و آنها از این پول به درستی استفاده نمیکنند. من از عنوانهای نادرست استفاده نمیکنم، بلکه میگویم عدم استفاده صحیح از منابع. متأسفانه بزرگترین مشکل بهشتی همین است.
مثلاً در بخش تأسیسات، پیمانکار تنها حدود ده کارگر تأسیسات آورده، در حالی که اینجا برای دو خوابگاه کوی برادران و خواهران که مشترک هستند، حداقل به سی کارگر نیاز است. همین خود بزرگترین مسئله است. در مورد سایر بخشها نیز به همین شکل است. پیمانکار سلف، بوفه خوابگاه و غرفه محصولات برای صبحانه دانشجویان، همه همین مشکل را دارند. متأسفانه نظارت درستی نیز انجام نمیشود. نمیدانم کمکاری از سوی چه کسی است، اما این نظارت به گونهای نیست که منابع به درستی به سمت رفاه دانشجویان هدایت شود. »
افزایش ۵۰ درصدی نرخ خوابگاه در ترم جدید
این دانشجو تصریح کرد: «برای سال تحصیلی جدید حدود ۵۰ درصد افزایش نرخ خوابگاه برای دانشجویان در نظر گرفته شده، در حالی که خوابگاه نه تنها پیشرفتی نکرده، که پسرفت نیز داشته است و عملاً مشخص نیست این افزایش قیمت برای چیست. این گونه نیست که بگوییم کاهش بودجه از جای دیگری ناشی شده است. اتفاقاً به نظر من دانشگاه بهشتی از نظر مالی بسیار دستش باز استف زیرا بسیاری از ساختمانها به شرکتهای خارج از دانشگاه اجاره داده شدهاند و درآمدهای خوبی برای دانشگاه ایجاد میکنند. یا مثلاً استخر دانشگاه که تنها دو سانس در اختیار دانشجویان است و سایر سانسها به صورت آزاد و با درآمدزایی خوبی ارائه میشود.
هزینهی غذا تقریبا دو برابر شده است
همچنین بودجه سالیانهای از سوی وزارت علوم و دولت دریافت میکند. پس از این نظر نمیتوان گفت که به دلیل کاهش بودجه این اتفاقات افتاده است. از طرف دیگر، هزینههایی که از دانشجو دریافت میشود نیز وجود دارد. مثلا هزینهی غذا تقریباً دو برابر شده است. اما مشکل اصلی بهشتی این است که شفافیت در چگونگی هزینهکرد این منابع وجود ندارد. یعنی با وجود افزایش قیمتها، کیفیت در حال کاهش است و روند معکوسی دارد.»
مهمترین مشکلات معمولاً در خوابگاهها پیش میآید
«سارا مومنی» عضو علی البدل انجمن صنفی دانشکدهی علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی در مورد مشکلات دانشجویان گفت: «مسائل متعددی وجود دارد، اما مهمترین مشکلات معمولاً در خوابگاهها پیش میآید. من ساکن خوابگاه معینیان هستم. دانشجویان ساکن خوابگاه به دلیل زندگی جمعی در یک ساختمان، طبیعتاً با مسائل بیشتری روبرو هستند. تصور کنید ۲۵۰ نفر در یک خوابگاه زندگی میکنند و تمام مسئولیتها بر عهده یک نفر مسئول روز یا شب است. وقتی همه مسائل کنار هم جمع میشوند، بسیار زیاد میشود.
بزرگترین مشکل دانشجویان ابتدا تغذیه است
یکی از مشکلات، مشکل غذا است. معمولاً دانشجویان با اتوماسیون تغذیه مشکل دارند، هم از نظر کیفیت و هم از نظر دورچین و حجم غذا. در دانشکدهی علوم اجتماعی با مشکل کمبود فضای فیزیکی برای نشستن مواجه هستیم. بزرگترین مشکل دانشجویان ابتدا تغذیه است و بعد از آن مسائل آموزشی که متأسفانه در حیطه کاری ما یعنی شورای صنفی نیست. در اساسنامه شورای صنفی و شرح وظایف آن، هیچ موردی تحت عنوان دخالت در امور آموزشی ذکر نشده است. این یک نقص است که ما با آن درگیر هستیم و امیدواریم برطرف شود.»
دانشجوی ترم پنج رشتهی مددکاری اجتماعی دانشگاه علامه در ادامه تاکید کرد: «عمدهترین مشکلات مربوط به خوابگاه و مسائل مربوط به تغذیه است، این که مثلاً وضع ساختمان چگونه است، ساعات ورود و خروج و میزان دسترسی چگونه است. در مجموع مسائل خوابگاه و رفاهی، بیشترین مشکلاتی هستند که دانشجویان با آن روبرو هستند.
دانشجویان از کمبود فضا و تراکم زیاد اتاقهای خوابگاه شکایت دارند
خوابگاه معینیان ساختمانی بسیار قدیمی است و اساساً امکان توسعه فضای آن وجود ندارد. دانشجویان از کمبود فضا و تراکم زیاد اتاقها شکایت دارند. اما مسئله دیگر این است که برخی اتاقها بسیار کوچک و برخی بزرگتر هستند، برخی امکانات دارند و برخی ندارند. به طور کلی تخصیص درست منابع انجام نشده است. امکان گسترش فضا وجود ندارد. وسایل، تأسیسات و امکانات ورزشی خوابگاه، همگی دچار مشکل هستند. مثلاً اجاقگازهای خوابگاه قدیمی هستند و از هر سه شعله آن تنها یکی به درستی کار میکند.
در حال حاضر اتاق دانشجویان دکتری ۲ نفره، اتاق دانشجویان ارشد ۴ نفره و اتاق کارشناسیها ۶ نفره است. دانشجویان کارشناسی که در اتاقهای کوچکتر زندگی میکنند، بیشتر با مشکل مواجهاند. یعنی اتاق برای شش نفر طراحی نشده است، اما شش نفر در آن زندگی میکنند. برخی اتاقها بسیار کوچک هستند و تراکم جمعیت در آنها زیاد است. سوئیتهایی که معمولاً دو اتاق برای ارشد و کارشناسی دارند، بیشترین تراکم را دارند و حدودا چهارده نفر در یک سوئیت زندگی میکنند. »
این دانشجو با بیان اینکه در خوابگاه معینیان، زیرزمین و حمام نوسازی شده است، گفت: «از این نظر نسبت به ترم قبل پیشرفت داشتیم، اگرچه هنوز نقصهایی دارد. اما در سایر موارد تغییر خاصی مشاهده نکردم. در حالی که خوابگاه ورامینی مختص پسران کاملاً بازسازی شده است، اما خوابگاه ما تنها یک طبقه یعنی زیرزمین که شامل باشگاه، سالن مطالعه و حمامها است، نوسازی شده است.
عجیب است هر ترم قیمت غذاها تغییر میکند
ترم گذشته هزینهی خوابگاه حدود ۸۰۰ هزار تومان بود. این ترم حدود ۱ میلیون تومان است، با این حال اصلیترین افزایش قیمتی که دانشجویان را آزار داد، افزایش قیمت غذاها بود. فکر میکنم این برای دانشگاههای دیگر نیز صادق است. من که ورودی ۱۴۰۲ هستم از زمانی که وارد دانشگاه شدم، هر ترم قیمت غذاها تغییر میکند و این عجیب است. »
دانشجویان بدون سنوات رفاهی از خدمات رفاهی محروم و آواره شدهاند
وی با ابراز تاسف از اینکه دانشجویان سنواتی مشکلات زیادی دارند، گفت: « از این موارد زیاد داشتیم که مثلا دانشجویانی که دارای سنوات مجاز تحصیلی بودند اما سنوات رفاهی نداشتند، از خدمات رفاهی محروم و آواره شدهاند. من با سیستم وزارت علوم مشکل دارم. وزارت علوم این حجم از دانشجو را میپذیرد در حالی که جا و مکان کافی وجود ندارد. من واقعاً نمیدانم این اتفاق بر چه اساس و روالی رخ میدهد. من با دکتر احمدوند رییس دانشگاه صحبت کردم. ایشان گفتند وزارت علوم بیشتر از ظرفیتی که ما اعلام میکنیم، به ما دانشجو میدهد.
کاهش سنوات تحصیلی موجب کاهش کیفیت آموزش میشود
این مسئله باعث ناکارآمدی سیستم دانشگاهی میشود و مشکلاتی مانند مسئله دانشجویان سنواتی را به دنبال دارد. مثلاً فردی به دلیل مشکل پزشکی نتوانسته یک ترم در دانشگاه حاضر شود، اما از خدمات رفاهی محروم میشود. به نظر من این یک نقص سیستمی است که ریشه در قوانین وزارت علوم دارد و لزوما به خود دانشگاه مربوط نمیشود. من مخالف کوتاه کردن سنوات هستم، زیرا چگونه میتوان در یک سال مطلبی را یاد گرفت و مدرک کارشناسی ارشد گرفت؟ این دقیقاً با کاهش کیفیت آموزشی همراه است. »
او تاکید کرد: «به نظر من قطعاً کیفیت آموزشی کاهش خواهد یافت و شاهد فارغالتحصیلانی خواهید بود که صلاحیت آموزشی لازم را ندارند و صرفا توانستهاند در یک سال دوره را تمام کنند. این به درد نمیخورد و از نظر آموزشی، رفاهی و روانی آسیب زیادی به دانشجویان وارد میکند. دانشجو از همان سال اول ورود باید نگران دفاع پایاننامه باشد. این چه فایدهای دارد؟ چه چیزی یاد میگیرد که بتواند مقاله بنویسد و دفاع کند؟ متأسفانه از این نظر با مشکل مواجه خواهیم شد. اگر بخواهم به تمام مسائل و مشکلات اشاره کنم، شب میشود. عمدهترین مسائل، اول تغذیه و دوم مسائل آموزشی است که برای دانشجویان شهریهپرداز بسیار پررنگتر است. »
ظرفیت خوابگاه محدود است
فرزاد رحمانی، دانشجوی کارشناسی ورودی ۱۴۰۲ مهندسی صنایع و دبیر شورای صنفی دانشگاه صنعتی شریف در مورد مشکلات دانشجویان بیان کرد: «بخشی از بزرگترین مشکلات ما مربوط به خوابگاهها است. ظرفیت خوابگاه محدود است. به دانشجویان ساکن حومه تهران و کرج که خوابگاه نمیرسد و دانشجویان سایر شهرها نیز پس از اتمام سنوات چهارساله، مجاز به اقامت در خوابگاه نیستند و یافتن جای مناسب برای آنها بسیار سخت است.
وجود اتاق ۸ نفره در خوابگاه
ظرفیت خوابگاهها متفاوت است، اما معمولا اتاقها چهار نفره شش نفره هستند. اما برای اسکان کسانی که سنوات رفاهی شاملشان نمیشود، دو نفر را به این اتاقها اضافه میکنند و تعداد دانشجویان ساکن در خوابگاه به شش و هشت نفر در هر اتاق میرسد. این موضوع بستگی به تصمیمگیری در آن سال و بلوک محل سکونت دارد. »
کیفیت پایین غذا در دانشگاه تراز یک کشور
این دانشجو با بیان اینکه در مورد وضعیت غذا، دانشجویان در مقایسه با سایر دانشگاهها کمی ناراضیتر هستند، گفت: «به خصوص دانشجویان کارشناسی ارشدی که از شهرهای دیگر و دانشگاههای دیگر آمدهاند، این تفاوت را بیشتر حس میکنند و میگویند چرا این دانشگاهی که دانشگاه تراز یک کشور است، غذاهایش نسبت به جایی که بودیم، بدتر است؟ این مشکل هم به کیفیت غذا و هم به نوع نظارت بر پیمانکار مربوط میشود.
آنها تلاش میکنند با کمترین هزینه ممکن غذا را تهیه کنند و طبیعتاً با کمترین هزینه، کیفیت ناگزیر کاهش مییابد و قربانی میشود. بخشی از مشکلات نیز به فرسودگی تجهیزات خوابگاه برمیگردد که انباشت شدهاند. مثلاً وقتی صندلی خراب میشود، مدت زیادی شاید یک ترم طول میکشد تا تعمیر یا جایگزین شود. یا سالن ورزشی که دستگاهش خراب میشود، معلوم نیست چه زمانی درست شود. کفپوش سالنهای ورزشی نیز به شدت مستهلک شدهاند، ولی معلوم نیست چه زمانی قرار است درست شوند.
هزینهای که میشود تنها برای حفظ وضع موجود است تا بدتر نشود
امکانات رفاهی نسبت به ترم قبل تفاوت خاصی نکرده است. دانشگاه تلاش میکند که امکانات بهتر شود، اما هزینهای که میشود تنها برای حفظ وضع موجود است تا بدتر نشود. چیزی بهتر نمیشود، فقط تلاش میکنند همان وضعیت فعلی حفظ شود تا زمانی که آن امکانات و وسایل دیگر قابل استفاده نباشند. وقتی هم که مشکل کمبود بودجه خیلی حاد باشد، آن بخش کلا حذف میشود.»
دانشجو توان مالی تحمل چنین هزینههایی را ندارد
وی در پاسخ به این سوال که چه ارتباطی میان برونسپاری خدمات رفاهی و پولیسازی آنها و ضعف در تامین امکانات رفاهی وجود دارد؟ عنوان کرد: «وقتی پول پرداخت میکنید، انتظار دریافت خدمات دارید. اما مسئله اینجا است که آیا دانشجو توان پرداخت این هزینهها را دارد؟ دانشجویی که در هجده سالگی قبول شده، حالا چه تهرانی باشد چه شهرستانی، باید هر ترم مبلغی برای خوابگاه بپردازد و چهار سال باید درس بخواند. فشار درسی و مالی با هم است. بعید میدانم دانشجو توان مالی برای تحمل چنین هزینههایی داشته باشد.
بسیاری از اساتید در حال مهاجرت هستند
مشکل از جای دیگری است. کشور در وضعیت اقتصادی دشواری است و همه متضرر میشوند. دانشجویان نیز از این قاعده مستثنی نیستند. دانشگاه ردیف بودجه سالانهای دریافت میکند که مشخص است، اما مثلاً میگویند از این مقدار بودجه نیز ۷۰ درصد آن امسال قابل وصول است و ۳۰ درصد باقیمانده معلوم نیست چه زمانی تأمین شود، هزینهها بالا است. بسیاری از اساتید در حال مهاجرت هستند و دانشگاه نمیتواند آنان را نگه دارد.
دانشجویان و اساتید انگیزه سابق را ندارند
کیفیت آموزشی نیز تابعی از همین مسائل است. اساتید انگیزهی سابق را ندارند. ترجیح میدهند فرصت مطالعاتی بگیرند یا با مراکز خارجی همکاری کنند، یا به سمت صنعت بروند. اگر هم هستند، تعدادشان کم است و با علاقه شخصی ادامه میدهند. از طرف دیگر دانشجویان نیز به همین صورت هستند. قبلاً دانشجویان تمایل داشتند دستیار اساتید شوند و به آنها کمک کنند. اکنون آن انگیزه و شوق وجود ندارد. حتی دانشجوی عادی نیز دیگر تمایل چندانی به درس خواندن ندارد، چون چشماندازی نمیبیند. همه اینها موارد تأثیرگذار است.»
