یزد یکی از زیباترین استان‌های کشورمان است و جاذبههای گردشگری فراوانی دارد که یکی از زیباترین و شگفت‌انگیزترین آن‌ها، زیارتگاه چک چک اردکان است. این زیارتگاه به پیروان آیین زرتشت تعلق دارد و هر ساله، میزبان مراسم آیینی و گردهمایی‌های زرتشتیان کشورمان است. در این مطلب می‌خواهیم به معرفی این مکان ارزشمند بپردازیم و شما را با گوشه گوشه‌ی آن آشنا کنیم. با ما همراه باشید.
اگر می‌خواهید با دیگر جاذبههای این استان تاریخی آشنا شوید،
آشنایی با زیارتگاه چک چک یا پیرسبز
زیارتگاه چک چک، پیر سبز یا چک چکو در استان یزد و نزدیکی شهر اردکان قرار گرفته است. این عبادتگاه زیبا به پیروان دین زرتشت تعلق دارد و از مقدس‌ترین و مهم‌ترین عبادتگاه‌هایشان به حساب می‌آید. زیارتگاه چک چک از تعدادی ساختمان و بنای آتشکده تشکیل شده است. در بیرون آن، یک محوطه‌ی باز هم دیده می‌شود که بخشی از این مجموعه است.
جالب آنکه این مجموعه به صورت پلکانی بنا شده و هر پشت بام، تراس طبقه‌ی پایینی است. در این مجموعه تعدادی اتاقک هم وجود دارد که به خیله معروف هستند و برای اقامت شبانه زرتشتیان تعبیه شده‌اند. گفته می‌شود این خیله‌ها از دوران ناصرالدین شاه به جا مانده‌اند.
چک چک اردکان زیارتگاهی زیبا و سرسبز در دل منطقه‌ای کویری است. همین موضوع سوال‌هایی را درباره شکل‌گیری و دوام این زیارتگاه در این ناحیه به وجود آورده است. درست در کنار چک چک، یک چشمه آب وجود دارد و آب این زیارتگاه، از این چشمه تامین می‌شود.
چرا به آن چک چک یا پیرسبز می‌گویند
از آنجایی که از سقف و دیواره‌های این زیارتگاه آب چکه میکند، اینجا به نام چک چک یا چک چکو معروف شده است. از طرفی دیگر به این مکان مقدس پیرسبز هم می‌گویند؛ پیر در آیین مهر به معنای آخرین گام عرفانی است و کلمه‌ی سبز هم به دلیل وجود درخت کهنسال چنار به این اسم اضافه شده است.
مراسم مذهبی زرتشتی‌ها در چک چک
اگر در تاریخ ۲۴ تا ۲۸ خردادماه هر سال (که در تقویم زرتشتی به آن روز اشتاد تا انارام می‌گویند) به زیارتگاه چک چک بروید، با جمعیت زیادی از زرتشتی‌ها مواجه می‌شود. شاید این سوال برایتان پیش بیاید که چرا چک چک در این زمان از سال، شلوغ‌تر از همیشه است؟
باید توضیح دهیم که زیارتگاه پیر سبز در این تاریخ، یکی از مهم‌ترین مراسم آیینی زرتشتیان را میزبانی میکند. زرتشتیان در این ۵ روز به گرد هم می‌آیند و از حال‌واحوال یکدیگر باخبر می‌شوند. آن‌ها در حین زیارتشان آیین و رسومی را به جا می‌آورند، سرودهای شاد می‌خوانند و دعا می‌کنند. در این دعاها نام افرادی را بر زبان می‌آورند که با شجاعت در برابر دشمنان ایستادگی کردند و با کمک اهورا (خداوند) از آیین‌شان محافظت کرده‌اند. این رویداد به قدری پراهمیت و باشکوه است که به آن لقب حج زرتشتیان را نیز داده‌اند. در این مراسم، آیین‌های مختلف مربوط به زرتشتیان مانند سدره پوشی، گهنبار خوانی، نیایش همگانی، نامزدی و نذورات را اجرا می‌کنند.
البته این نیایشگاه زیبا در زمان جشن مهرگان نیز میزبان زرتشتی‌هاست که با یک جشن پرشکوه و تماشایی این روز را گرامی می‌دارند.
افسانه‌ها و داستان‌های مربوط به زیارتگاه چک چک
درباره نحوه شکل‌گیری چک چک اردکان داستان‌های زیادی روایت می‌شود. بسیاری از افراد این زیارتگاه را پناهگاه نیک بانو می‌دانند و عده‌ای می‌گویند این معبد برای الهه آناهیتا ساخته شده است. بعضی از افراد هم بر این باورند که زیارتگاه چک چک معجزهای از سوی یزدان است. در ادامه، به صورت اجمالی هر کدام از این داستان‌ها را برایتان روایت می‌کنیم.
چک چک | معجزهای از جانب یزدان
گفته می شود ماجرای ساخت چک چک در زمان فرمانروایی کیانیان اتفاق افتاد که دومین سلسله پادشاهی اساطیر ایرانی بودند. کاروانی که در حال گذر از حاشیه کویر بود، در حین سفرش مسیر را گم کرد و روزها در بیابان سرگردان شد. تا اینکه یکی از روزها، با دیدن آهویی، رد آن را می‌گیرد و به سمت کوهی کشیده می‌شود که چشمه‌ی آب زلالی دارد. به این ترتیب کاروان از تشنگی و مرگ نجات پیدا میکند.
بعدها که این کاروان به خراسان باز می‌گردد و ماجرای آن منطقه سرسبز در دل کویر را برای همه نقل میکند. داستان این سفر به گوش فرمانروا می‌رسد. او دستور می‌دهد تا در منطقه‌ای که کاروان گم شده بود و راهش را پیدا کرد، شهری بنا کنند به نام یزد و زیارتگاهی بسازند به نام پیر سبز.
ماجرای نیک بانو و زیارتگاه چک چک
یزدگرد سوم، آخرین پادشاه ساسانی در زمان حمله اعراب از شهر خود مدائن، به سمت یزد راهی می‌شود. او در حین مبارزه با مسلمانان کشته می‌شود و فرزندان و خدمه‌ی او هر کدام به سمتی فرار می‌کنند. در این بین یکی از دخترهای او (در برخی روایت‌ها، خدمه او) که نیک بانو نام داشت، به سمت کوهی در شرق اردکان می‌گریزد. این دختر در حین فرار از دست اعراب، به کوهی پناه می‌برد و از کوه می‌خواهد که مانند مادری مهربان او را در آغوش خود بگیرد و از دشمنان پنهان کند.
و همین اتفاق رخ می‌دهد. گفته می‌شود از آن زمان در این کوه مسیر آبی جاری می‌شود و بزرگان دین زرتشت، زیارتگاه چک چک را در اینجا برپا می‌کنند. بد نیست ذکر کنیم در برخی روایت‌ها آمده است که آب این کوه از اشک‌های نیک بانو سرچشمه می‌گیرد.
چک چک | معبدی برای الهه آناهیتا
داستان نیک بانو روایتی زیبا و دوست داشتنی است؛ اما برخی از افراد روایت ساخت چک چک را ساده‌تر و واقع گرایانه‌تر تعریف می‌کنند. آن‌ها می‌گویند اجداد زرتشتیان این عبادتگاه را برای الهه آناهیتا ساخته‌اند که ایزد بانوی پاک زرتشتیان است. زیارتگاه‌های زیادی در سراسر کشور به الهه آناهیتا تعلق دارد و چک چک اردکان هم می‌تواند یکی از آن‌ها باشد؛ زیارتگاه‌هایی مانند بی بی شهربانو در شهر ری و پیر شالیار در کردستان.
معرفی فضای داخلی و بخش‌های مختلف
بالاتر هم گفتیم که زیارتگاه چک چک از یک بنای آتشکده و چند ساختمان دیگر تشکیل شده است و تمامی اینها به صورت پلکانی به روی هم قرار گرفته‌اند. این معماری نامنظم تا ۵ طبقه۲ی ادامه دارد و طبقه‌های آخری به کوه خیلی نزدیک هستند.
برای رسیدن به آتشکده باید تعداد زیادی پله را بالا رفت تا زمانی که چهره‌ی اینجا در دل کوه نمایان شود. آتشکده‌ی چک چک مانند غاری است و در ورودی آن، دهانه‌ی غار را نشان می‌دهد.
در ورودی آتشکده، فلزی طلایی است و با گذر از آن وارد فضای سرپوشیده آتشکده می‌شوید؛ محوطه‌ای کوچک با سقفی سنگی و یک چلچراغ در وسط آن. درون چک چک آتشی مقدس وجود دارد و زرتشتیان برای مراقبت از آن و خاموش نشدنش بسیار تلاش می‌کنند. در کنار این آتش، آیین‌های زرتشتی انجام می‌شود.
از دیواره‌های این محوطه که همگی از سنگ هستند هم آب کمی به کف زمین می‌ریزد و زمین مرمری اینجا را مرطوب میکند. در سالن ظروفی وجود دارد و زرشتی‌هایی که برای عبادت آمده‌اند، با این ظروف از زمین آب جمع می‌کنند و برای برکتش به خانه می‌برند.
همچنین در یکی از اتاق‌های آتشکده یک چاه با عمق ۵۰ وجود دارد و طنابی از آن آویزان است. بسیاری از زرتشتیان برای رسیدن به آرزوهایشان نخی به این طناب گره می‌زنند.
درخت چنار چک چک اردکان
یکی از شاخص‌ترین بخش‌های زیارتگاه چک چک اردکان، درخت چناری است که از درون ساختمان آتشکده بیرون زده است و همچنان به رشد خود ادامه می‌دهد. نام این درخت فهرست میراث طبیعی کشورمان دیده می‌شود. در فضای بیرونی آتشکده یک آبشار کوچک هم وجود دارد که طراوت زیادی به این ناحیه داده است و چک چک بخشی از سرسبزی‌اش را به آن مدیون است. در مسیر این باریکه‌ی آب، گیاه سیاوشان، گیاه مورد و انجیر کوهی وجود دارد که گوشه‌ای از سرسبزی اینجا را بر عهده دارند. در نهایت آب این آبشار به درون حوضی سنگی می‌ریزد و زائران از این آب می نوشند.
بهترین فصل سفر به زیارتگاه
زیارتگاه چک چک اردکان در استان یزد قرار دارد که یکی از مناطق کویری کشورمان است. مسلما شما در هر زمانی می‌توانید از این زیارتگاه بازدید کنید. با این حال، فصل‌های خنک‌تر سال برای این بازدید مناسب‌ترند. در زمستان هم شاید خشکی هوا شما را اذیت کند و گشت‌وگذارتان به قدر کافی دلپذیر نباشد. ماه‌های اول بهار و اوایل پاییز بهترین زمان‌ها برای سفر به استان یزد و بازدید از زیارتگاه پیر سبز است.
نکته‌هایی برای بازدید از زیارتگاه چک چک
-
باید در زمان بازدید، کفش‌هایتان را دربیاورید و با دمپایی یا پابرهنه وارد این مکان مقدس شوید. حتی امکان دارد از شما بخواهند از کلاه استفاده یا پیشانی‌تان را از عرق پاک کنید.
-
بانوان در شرایط خاص نمی‌توانند وارد این مکان مقدس شوند؛ مانند شرایطی که برای ورود به مسجد در اسلام وجود دارد.
-
غیر زرتشتیان در تاریخ ۲۴ تا ۲۸ خرداد نمی‌توانند بدون کارت دعوت وارد این زیارتگاه شوند.
