شاعران عصر مشروطه ایران در ژاپن

به گزارش ایسنا، سیدآیت حسینی، عضو هیئت علمی گروه زبان و ادبیات ژاپنی دانشگاه تهران در معرفی این کتاب نوشته است: در سالی که گذشت کتابی در ژاپن و به زبان ژاپنی منتشر شد که موضوع آن شعر دوران مشروطه ایران است. این اثر که مؤلف آن خانم ناهو ناکامورا استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اوساکا است در ماه مه سال ۲۰۲۲ در توکیو به انتشار رسیده و ناشر آن انتشارات سایوشا است که از ناشران فعال در حوزه هنر و علوم انسانی به شمار می‌آید. کتاب دارای ۵۵۸ صفحه، به‌علاوه حدود ۱۰۰ صفحه پیوست‌ و ملحقات است.

از زمان تأسیس رشته زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه‌های ژاپن در نیمه نخست قرن بیستم تا امروز آثار متعددی در معرفی ادبیات فارسی در این کشور منتشر شده‌اند. کتاب حاضر به‌لحاظ باریک‌بینی، پرباری و قدرت تحلیل بی‌گمان یکی از بهترین و ارزشمندترین این آثار است. در شرایطی که اغلب ایران‌شناسان شهیر ژاپنی در سنین سالمندی به سر می‌برند، مؤلف این کتاب را می‌توان یکی از امیدهای آینده ایران‌شناسی در ژاپن به شمار آورد. خانم ناکامورا دانش‌آموخته زبان و ادبیات فارسی از دانشگاه مطالعات خارجی توکیو است و کتاب حاضر نیز برگرفته از رساله دکتری ایشان است که در سال ۲۰۲۰ از آن دفاع کرده است. برخی از آثار تألیفی و ترجمه‌ای پیشین نویسنده این کتاب عبارتند از: «گزیده شعر معاصر ایران»، «سکوت آینه کهن؛ فریاد یک زن مسلمان در عصر مشروطه (درباره عالم‌تاج قائم‌مقامی متخلص به ژاله)» و «وطن چیست؟ تصویر وطن در ادبیات خاورمیانه».

کتاب «شاعران عصر انقلاب مشروطه ایران؛ سرنوشت یک زبان شاعرانه» به معرفی شاعران عصر مشروطه، دلایل و انگیزه‌های آنان برای سرودن اشعار سیاسی و اجتماعی و ویژگی‌های زبانی اشعار این شاعران می‌پردازد. مؤلف در مقدمه اثر توضیح می‌دهد که عمده اشعار دوران مشروطه ایران را نمی‌توان جزو «ادبیات ناب» قلمداد کرد. «ادبیات ناب» به آن دسته از آثار ادبی گفته می‌شود که با هدف آفرینش هنری خلق شده‌اند. در اشعار آثار مشروطه، شاعران بیش از آفریش هنری به ایجاد اصلاحات سیاسی و اجتماعی و آگاهی‌بخشی به مردم توجه دارند.

کتاب حاضر در ده فصل سامان یافته و چندین پیوست نیز به آن افزوده شده است. نویسنده در این کتاب به‌طور مفصل به پنج شاعر برجسته عصر مشروطه می‌پردازد و آثار و افکار این پنج شاعر را معرفی می‌کند. فصل اول کتاب به ماهیت شعر فارسی اختصاص دارد. در این فصل نخست به پیدایش شعر فارسی دری در قرون اولیه بعد از اسلام اشاره می‌شود و سپس وزن عروضی، قالب‌های اصلی شعری (قصیده، غزل، مثنوی، رباعی و قطعه) و برخی مضامین رایج در اشعار کلاسیک فارسی معرفی میی‌شوند.  فصل دوم به تاریخ شعر فارسی اختصاص دارد و در آن به اختصار به تاریخ هزار و اندی ساله شعر فارسی پرداخته می‌شود و ضمن اشاره به شاعران مهم و برجسته، جریان‌ها و سبک‌های عمده شعری معرفی می‌شوند و ارتباط بین این جریان‌ها و سبک‌ها و اوضاع سیاسی و اجتماعی ایران بررسی می‌شود. فصل سوم به شعر دوران انقلاب مشروطه و ویژگی‌های آن اختصاص دارد. نگارنده در این فصل نخست شکل‌گیری انقلاب مشروطه را به اختصار توضیح می‌دهد و سپس به مضامین و موضوعات رایج در اشعار این دوران می‌پردازد. به اعتقاد نویسنده کتاب، مضامین اشعار شاعران عصر مشروطه را می‌توان در هفت موضوع دسته‌بندی کرد که این هفت موضوع عبارتند از وطن، آزادی (و استقلال)، فرهنگ نو و تعلیم و تربیت جدید، ستایش علوم جدید، حقوق زنان و برابری مرد و زن، انتقاد از نظام ارزشی کهنه و انتقاد از خرافات مذهبی. پنج فصل بعدی کتاب، یعنی فصول چهارم تا نهم به معرفی پنج شاعر مهم و برجسته عصر مشروطه و زندگی و افکار و آثار آن‌ها اختصاص دارد. این پنج شاعر عبارتند از: سیداشرف‌الدین گیلانی (نسیم شمال)، عارف قزوینی، محمدتقی بهار (ملک‌الشعرا)، ابوالقاسم لاهوتی و میرزاده عشقی. در هر یک از این فصول، زندگی‌نامه یک شاعر نقل شده است و درباره سبک و زبان شعری او و ویژگی‌های آثارش توضیح داده شده است. همچنین نمونه‌های متعددی از اشعار هر شاعر نیز در این فصول نقل شده است. این نمونه‌ها که به گونه‌ای انتخاب شده‌اند که نماینده افکار و سبک شعری شاعر باشند با خط فارسی و آوانگاری لاتین آورده شده‌اند و ترجمه آن‌ها به زبان ژاپنی نیز به دست داده شده است.

از ویژگی‌های مهم این کتاب دقت بالای نویسنده آن در ترجمه اشعار فارسی به زبان ژاپنی است. عنوان فصل دهم کتاب «بحث‌های پیرامون انقلاب در شعر» است. این فصل به مباحثات بین روشنفکران و ادبیان دوران مشروطه درباره زبان و ادبیات فارسی و آینده آن اختصاص دارد. به‌طور خاص، جزئیات بحث‌هایی که بین گردانندگان روزنامه تجدد، ارگان حزب دموکرات آذربایجان به مدیریت تقی رفعت و مجله دانشکده که ملک‌الشعرای بهار آن را برای نشر آثار انجمن ادبی دانشکده تأسیس کرده بود یا بحث‌های ادبی مطرح‌شده در مجله کاوه و مجله آزادیستان نقل می‌شود و نشان داده می‌شود که این بحث‌ها چگونه در نهایت به دگرگون شدن فرم و محتوا در شعر فارسی انجامیده است. در این فصل همچنین به تأثیر ادبیات وقت اروپا بر روی ادبیات فارسی نیز اشاره شده است که از رهگذر ترجمه آثار ادبی غربی به فارسی حاصل شده است.

علاوه بر فهرست منابع و مأخذ و فهرست مفصل اعلام، کتاب همچنین دارای پیوست‌ها و ملحقات متعددی است که بر ارزش آن افزوده است. از آن جمله‌اند: جدول معرفی قالب‌های شعری فارسی (شامل قالب‌های متأخرتر نظیر، ترجیع‌بند و ترکیب‌بند و مسمط و مستزاد و …)، جدول سال‌شمار وقایع سیاسی اجتماعی ایران از سال ۱۷۹۶ میلادی (تاج‌گذاری آغامحمدخان قاجار) تا سال ۱۹۲۴ (ترور میرزاده عشقی). نیز گزیده‌ای از ترجمه‌های اشعار مهم نُه شاعر برجسته دوره مشروطه به زبان ژاپنی نیز به انتهای کتاب افزوده شده است. این نُه شاعر عبارتند از: ادیب‌الممالک فراهانی، سید اشرف‌الدین گیلانی، ایرج میرزا، علی‌اکبر دهخدا، عارف قزوینی، محمدتقی بهار، ابوالقاسم لاهوتی، فرخی یزدی و میرزاده عشقی.