نقادی در سایه امنیت فکری نصرالله پورجوادی نویسنده و رئیس پیشین مرکز نشر دانشگاهی

معروفترین جمله‌ای که از سخنان آقای روحانی  در طول  فعالیت انتخاباتی ایشان در خاطره‌ها مانده جمله‌ای است که در مناظره انتخاباتی خود به زبان آورد: «من ارتشی نیستم. من حقوقدانم.» این جمله بدون شک در پیروزی آقای روحانی در انتخابات مؤثر بود، چه او با این معرفی که از خودش می‌کرد به مردم می‌گفت نمی‌خواهد روحیه نظامی و ارتشی را در کشور غالب کند. نمی‌خواهد تصویری که از جمهوری اسلامی ایران ایجاد می‌شود تصویر  حکومتی، نظامی و خشن باشد. قانونمداری یعنی رفتن به استقبال خردگرایی و پشت کردن قهر و خشونت.  قانونمداری و خردگرایی یعنی باز گذاشتن به‌اندیشه و فکر آزاد. این در حقیقت مهم‌ترین ایده آلی بود که انقلابیون در سال ۵۷ داشتند. اگر حوادث ناگواری که در دهه نخست انقلاب رخ داد و در رأس آنها جنگ خانمان براندازی که به ما تحمیل شد، نبود  بدون شک مسیری که این انقلاب طی کرده بود به گونه‌ای دیگر بود.
با همه این احوال همان ایده آل‌های اولیه بود که ایران را در سه دهه گذشته از لحاظ نشر کتاب و نشریات تبدیل به پر رونق ترین کشور اسلامی کرده است. تعبیری که یکی از اسلام شناسان معروف اروپا از وضع فرهنگی ایران کرده است این که فرهنگ کشور ما را «فرهنگ کتاب» خوانده است. تعداد عناوینی که هر سال در کشور چاپ می‌شود قابل  مقایسه با عناوینی که قبل از انقلاب و دردهه اول انقلاب به چاپ می‌رسید  نیست.
ظاهراً از همه کشورهای منطقه نیز بیشتر است. اما مهم‌تر از جنبه‌های کمی، جنبه‌های کیفی است. چیزی که در سال‌های بعد از انقلاب وجود داشته پدید آمدن  همین « فرهنگ کتاب» است، فرهنگی که در سایه آزادی اندیشه ایجاد می‌شود. سخنان آقای روحانی روز گذشته و در هنگام افتتاح نمایشگاه کتاب شاید در وهله اول این طور تعبیر شودکه آزادی لازم برای نویسندگان وجود ندارد. وقتی می‌گوید «اگر یک متفکر بخواهد قلم بر کاغذ ببرد و صدها جای نظارتی به ذهنش خطور کند [از نوشتن باز می‌ماند].» استنباطی که شنونده از این جمله می‌کند این است که نویسندگان ما نگران‌اند که مبادا دستگاه‌های نظارتی مانع از روند آزاد اندیشیدن شوند. ولی وجود « فرهنگ کتاب» عکس این را اثبات می‌کند. آقای روحانی در حقیقت به دنبال روحیه انقلابی و آزاد اندیشی است که در سال‌های اول انقلاب بر فرهنگ کشور حاکم بود. او می‌خواهد اگر قرار است نظارتی بر کار کتاب باشد بر اساس خردمداری و قانون باشد. نظارت بر تفکر نقادیست و نقادی فقط در سایه  خردمداری می‌تواند رشد کند. در جهان فرهنگ هیچ چیزی بیگانه‌تر از خشونت و ناامنی نیست. ما اگر توانسته‌ایم «فرهنگ کتاب» را در کشور توسعه دهیم به خاطر غلبه امنیت بر ناامنی و خشونت بوده است. این به این معنی نیست که ناامنی وجود نداشته است. خشونت و ناامنی بوده و ما هزینه‌های زیادی هم از بابت آنها پرداخته ایم، خشونتی که باروحیه اولیه انقلابیونی مانند آقای روحانی سازگار نبوده است.
چیزی که آقای روحانی می‌خواهد بازگشتن به آن روح آزادی خواهی و امنیت فکری است که در سال‌های نخستین انقلاب وجود داشت. سخنان آقای روحانی در روز افتتاح نمایشگاه کتاب در واقع تفسیری بود از جمله‌ای که در مناظره انتخاباتی خود ایرادکرد. او حقوقدان است و به دنبال نقادی و خردمداری است، نقادی‌ای که فقط در سایه امنیت فکری ایجاد می‌شود.