صنعت گردشگری یکی از پربازده‌ترین صنایع در کشورهای مختلف بوده و نقش بسیار مهمی در رشد و توسعه اقتصادی و ایجاد اشتغال ایفا می‌کند. به همین دلیل در سال‌های اخیر کشورهای مختلف به این حوزه بسیار توجه کرده و سعی کرده‌اند زیرساخت‌ها، شرایط و امکانات گردشگری خارجی را فراهم نمایند. در ایران نیز اگر چه به این پتانسیل و ظرفیت توجه شده اما به نظر می‌آید هنوز آنطور که باید شرایط برای ورود گردشگران خارجی فراهم نشده و لازم است در این باره اقدامات اساسی‌تر صورت بگیرد. به طوریکه مصطفی شفیعی شکیب رییس جامعه تورگردانان ایران که بطور کامل بر تورهای ورودی به ایران متمرکز است، درخصوص آمار ورود گردشگران خارجی به ایران در نوروز ۱۴۰۴ گفت است: «تور ورودی به ایران به شدت ضعیف شده است». با توجه به این موضوع و اهمیت پرداختن به راهکارهایی برای توسعه این صنعت، پژوهشگر ایرنا با «مهدیه شهرابی فراهانی» دکترای تخصصی مدیریت گردشگری و مدیر اداره امور همکاری‌های بین‌الملل پارک ملی علوم و فناوری‌های نرم و صنایع فرهنگی به گفت‌وگو نشسته است که مشروح آن را در ذیل می‌خوانید:

وضعیت صنعت گردشگری در کشور چگونه است؟

شهرابی فراهانی در خصوص دلایل کم شدن استقبال گردشگران خارجی از کشورمان می‌گوید: در دوره‌ای، ورود گردشگران خارجی با یک جهش و رشد خیلی خوبی مواجهه شده بود که بخش‌های خصوصی و متولیان صنعت، فعالیت‌های بسیاری در این زمینه انجام دادند و در زمینه دولتی هم اقدامات نسبتاً خوبی در حال انجام بود. شاید بتوان مهم‌ترین دلیل را عدم اولویت گردشگری به‌عنوان یک رویکرد استراتژیک و یک اولویت مهم ملی برای ایران دانست. صنعت گردشگری دغدغه و اولویت ملی ما نیست ما هنوز به این باور نرسیده‌ایم که این صنعت، هم در سفرهای داخلی و هم در گردشگری بین‌المللی، می‌تواند یکی از منابع درآمدزای اقتصادی برای مردم عزیزمان به شمار رود.

دلایل دیگری هم غیر از این می‌توان طی سال‌های اخیر مد نظر داشت. یک دلیل این است که بعد از کرونا، همه کشورهای دنیا با یک افول شدید از ورود گردشگران مواجهه شدند و همه کشورها با این موضوع درگیر بودند که می‌بایست یک تجدید قوا در حوزه گردشگری اتفاق بیفتد تا بتوانند این صنعت را مجدد احیا کنند. کشور ما هم بعد از ورود کرونا در بخش‌های مختلف خصوصاً در صنعت گردشگری بسیار آسیب دید و تعداد زیادی از افرادی که در حوزه گردشگری فعالیت می‌کردند، از این صنعت خارج شدند و تعداد زیادی از مجموعه‌های گردشگری که تعدیل نیرو انجام داده بودند، به این سیستم عادت کردند و توانستند با همان نیروی انسانی کم، مجموعه را مدیریت کنند و این خود روی کیفیت کار این مجموعه‌ها تاثیر گذاشت.

شاید مهمترین نکته‌ای که هنوز هم در آن ضعف داریم، رسانه است. رسانه می‌تواند در تصویرسازی منفی و یا مثبت یک مقصد گردشگری نقش ایفا نماید.

مدیر اداره امور همکاری‌های بین‌الملل پارک ملی علوم و فناوری‌های نرم و صنایع فرهنگی در ادامه توضیح می‌دهد: یک دلیل مهم دیگر این است که بخش عمده‌ای از گردشگران ورودی به مقصدهای گردشگری از کشورهای همسایه هستند. در کشور ما نیز همین گونه است. به جهت اینکه ایران مقصد گردشگری فرهنگی، تاریخی، مذهبی و طبیعی است و تقریباً همه گونه‌های اصلی گردشگری را در خود جای داده است. از میان گردشگران خارجی همسایه، بخش عمده‌ای از گردشگران مذهبی هستند که تعدادشان بسیار زیاد است، بخشی دیگر گردشگران فرهنگی تاریخی هستند که بخشی از آنها را گردشگران اروپایی و بخش دیگر را گردشگران کشورهای همسایه شکیل می‌دهند. شناخت این گردشگران و بخش‌های مختلف آن، می‌تواند به ما کمک کند.

شاید اقداماتی که می‌بایست در این حوزه در سال‌های قبل انجام می‌دادیم و صنعت گردشگری را به عنوان صنایع بسیار مهم در کشور نگاه می‌کردیم. در واقع، زمانی که همه دنیا به گردشگری روی آوردند و به آن به عنوان یک علم نگاه کردند، ما این نگاه را نداشتیم و خیلی دیر به این حوزه ورود کردیم و نگاه علمی به این زمینه و بهره‌مندی از نظر متخصصان را نداشتیم. در حالیکه جزو ۱۰ کشور برتر از نظر منابع گردشگری و جزو قدیمی‌ترین کشورها از نظر تاریخ، فرهنگ و تمدن در دنیا هستیم. در حوزه زیر ساخت‌های فیزیکی و رسانه نیز ما بسیار ضعیف عمل کردیم.

وی اظهار می‌دارد: شاید مهمترین نکته‌ای که هنوز هم در آن ضعف داریم، رسانه است. مقصدهای بسیاری در دنیا داریم که شاید یک جاذبه گردشگری و یک سایت گردشگری بیشتر ندارند اما چه کارهایی که نمی‌کنند. در حالیکه ما آنچنان که باید در حوزه رسانه عمل نکردیم. بخش عمده‌ای از فعالیت‌های رسانه و مقصد عمده ایران به عنوان مقصد گردشگری بر عهده دولت است. با این حال در سال‌های اخیر، با توجه به فعالیت شبکه‌های اجتماعی که جزو اولین منابعی هستند که گردشگران به آنها مراجعه می‌کنند، وضعیت بهتر شده است.

نکته دیگر، تحولات منطقه‌ای و داخل کشور و فعالیت رسانه‌های بیرونی است که سبب شده بازار گردشگری در کشورمان با افول روبه‌رو شود و ما در این حوزه هم کاری نکرده‌ایم. یکی از صنایعی که بسیار بر رسانه سوار است، شبکه‌های اجتماعی هستند که در جامعه مصرفی هم بسیار کاربرد دارد، از نگاه جامعه‌شناسی ما از این رسانه‌ها، به درستی استفاده نکرده‌ایم در حالیکه این رسانه‌ها برای صنعت گردشگری یک اهرم و ابزار تبلیغاتی بسیار مهمی به شمار می‌رود. مقصدهای بسیاری هم در گردشگر هستند که با وجود مشکلات بسیار زیاد و حتی نارضایتی‌های گردشگران، همچنان از رسانه به نحو مثبت و نفع خویش بهره می‌برند. در این حد رسانه می‌تواند در تصویرسازی منفی و یا مثبت یک مقصد گردشگری نقش ایفا نماید.

کم شدن استقبال گردشگران خارجی از کشور چه پیامدهایی دارد؟

شهرابی فراهانی درباره پیامدهای کم شدن استقبال گردشگران خارجی از کشورمان می‌گوید: کم کاری در حوزه گردشگری پیامدهای مختلفی دارد. یکی از پیامدها، جایگزین شدن مقاصد گردشگری کشورهای دیگر به جای ما است. برای مثال در بعضی از بخش‌های فرهنگی، صنایع دستی، هنرها، آیین‌ها و رویدادها، کشورهای دیگر در حال رقابت با ما هستند و اصلاً به نحوی جای ما را دارند می‌گیرند و این بسیار بد است، زیرا به مرور تاریخ و جایگاه ما محو می‌شود و احیا کردن جایگاه واقعی‌مان زمان زیادی می‌برد. در چنین وضعیتی، بسیاری از مشاغل هم از بین می‌روند. در حالیکه صنعت گردشگری می‌توانست حتی جایگزین اموری مانند نفت شود. ما شاهد هستیم که در کشورهای دیگر که فاقد منابع نفت است اما دارای صنعت گردشگری بسیار قوی هستند، از نظر اقتصادی هم وضعیت خوبی دارند.

اگر گردشگری به‌عنوان یک غرور فرهنگی و ملی برای ما در اولویت باشد، حتماً در این عرصه موفق خواهیم بود و می‌توانیم جایگاه کشور عزیزمان ایران را آن‌چنان‌که شایسته و بایسته است، در جهان تثبیت و معرفی نماییم.

وی می‌افزاید: بنابراین به تدریج جایگاه خود را در حوزه گردشگری هم از دست می‌دهیم و کشورهای دیگر که فاقد میراث تاریخی به اندازه ما هستند، جای ما را می‌گیرند. در چنین وضعیتی بسیاری از چیزهای دیگر را نیز که به واسطه صنعت گردشگری رشد و توسعه پیدا کرده بودند را از دست خواهیم داد مثل صنایع دستی، صنعت پوشاک، زیورآلات، هنر، خوشنویسی، مینیاتور، صنعت فرش و صنایع غذایی. حتی احیای میراث فرهنگی، نگهداشت میراث فرهنگی و حفظ آثار فرهنگی که به واسطه صنعت گردشگری می‌توانست اتفاق بیفتد، از بین می‌رود.

راهکارها برای استقبال بیشتر گردشگران خارجی از کشورمان چیست؟

شهرابی فراهانی به راهکارهایی برای استقبال بیشتر گردشگران خارجی از کشورمان اشاره کرده و می‌گوید: گردشگران خارجی که به ایران می‌آیند از گروه‌ها و بخش‌های مختلف و متفاوتی هستند. یک بخش گردشگران مذهبی هستند که بازار بسیار بزرگ و قابل توجهی را تشکیل می‌دهند. بخش دیگر، گردشگران چینی و بخش دیگر گردشگران کشورهای همسایه و بخش دیگر گردشگران اروپایی هستند که ایران را به عنوان مقصد فرهنگی تاریخی می‌بینند. برای هر یک از این بخش‌ها باید راهکارهای مجزا در نظر گرفت. نکته دیگر این است که برای برخی رویدادها مانند جشن نوروز، جشن‌های باستانی و جشن‌های مذهبی یا شب یلدا می‌توان برنامه‌هایی در نظر گرفت و گردشگران بین‌المللی را جذب کرد تا این آیین‌ها را مشاهده کنند.

مدیر اداره امور همکاری‌های بین‌الملل پارک ملی علوم و فناوری‌های نرم و صنایع فرهنگی در ادامه توضیح می‌دهد: در سال های اخیر و پیش از کرونا برنامه‌های بسیار موفقی در برخی مقصدهای گردشگری در حال انجام بود و امیدواریم ادامه‌دار باشد. به ویژه بخش خصوصی در این زمینه بسیار موفق عمل می‌کند. در حال حاضر این رویدادها جزو مهمترین برنامه‌هایی هستند که حتی در برخی از کشورها بیشترین درآمد اقتصادی را دارند و حتی باعث می‌شوند که آن مقصد جزو مقاصد پر بازدید گردشگری محسوب شود. به نظر من یکی از راه‌های ورود که می‌تواند ایران را به عنوان مقصد گردشگری معرفی کند و کم کم قدم‌هایی که ما می‌بایست خیلی قبل‌تر بر می‌داشتیم را جبران کند، توجه به همین رویدادها است.

وی در ادامه می‌افزاید: با توجه به اینکه در ایران باستان، ما جشن‌های باستانی و مذهبی داشتیم، می‌توانیم رویدادهایی را با محوریت ملی در نظر بگیریم و از طریق برخی سازمان‌های بین‌المللی و ارتباطات، حتی می‌توانیم رویدادهای مشترکی را تعریف کنیم و این می‌تواند فتح بابی برای ورود گردشگران بیشتر به ایران شود. برنامه‌ریزی برای مقاصد مکمل هم مفید است.

شهرابی فراهانی در پایان یادآور می‌شود: بخش دیگر توسعه گردشگری داخلی و معرفی مقصدهای دیگری است که زیاد شناخته‌شده نیستند تا به این ترتیب پتانسیل‌ها و بازارهای بیشتری برای توسعه گردشگری ایجاد کرد. هر یک از این اقدامات، نیاز به برنامه‌ریزی مناسب و مجزا در زمان‌های مختلف با توجه به قواعد پایدار گردشگری دارند. این برنامه‌ریزی‌ها نیز در بلندمدت جواب می‌دهند. متأسفانه بارها اتفاق افتاده که رویدادی را شروع کنیم و سپس آن را به دلایلی از قبیل تغییر مدیران یا هر چیز دیگر رها کنیم، در حالی‌که اگر این رویدادها ادامه‌دار و مستمر باشند، می‌توانند به رونق گردشگری بسیار کمک کنند. نکته آخر هم این است که دغدغه گردشگری باید به یک دغدغه بسیار مهم برای ما تبدیل شود. اگر گردشگری به‌عنوان یک غرور فرهنگی و ملی برای ما در اولویت باشد، حتماً در این عرصه موفق خواهیم بود و می‌توانیم جایگاه کشور عزیزمان ایران را آن‌چنان‌که شایسته و بایسته است، در جهان تثبیت و معرفی نماییم.