اشاره:آنچه‌می‌خوانید ادامه نوشته نویسنده درباره ۲ واژه فارسی ( نوقان و نوغان) است. سخن در شماره قبلی از موارد استعمال این کلمه در نامه‌های قدیمی بود و اینک ادامه گفتار.
***
پیوست ۳
تقاضای حاج آقا محمد معین دهدشتی (معین‌التجار) در خصوص واگذاری امتیاز صنعت نوغان:
تهران، حاج آقا محمد معین دهدشتی HAJI AGHA MOHAMAD MOIN DEHDASHTI TEHRAN
۹ دی ماه ر ۱۳۰۴ـ نمره:۴۱۳
Telegrams., MONIT» Tehran-CODES: a.l.a b c 4th edition western union telegraphic code. Bentleys
سواد عریضه‌ای است که به وزارت جلیله فوائد عامه تقدیم شده:
مقام منیع وزارت جلیله فلاحت و تجارت و فواید عامه دامت شوکته عرض می‌شود، تصور می‌کنم به ثبوت رسیده باشد که چه خدماتی شایانی بنده در گیلان و مازندران در ایجاد و ترویج عمل نوغان و ابریشم نموده، صنعت نوغان در ایران به کلی متروک شده بود. درخت‌های توت که برای تغذیه کرم ابریشم لازم است قطع کرده بودند.
سه سال است که بنده اقدام به این صنعت نموده. سال اول ده هزار جعبه تخم نوغان آورده و مصرف نموده. پیله آنرا محض تشویق اهالی به قیمت گزاف خریده، سال دوم چهل هزار جعبه، سال سوم صد هزار جعبه نوغان به مصرف رسیده.
در عرض سه سال صنعت نوغان یک بر ده ترقی داده سنه ماضیه ۳۵ میلیون درخت توت در گیلان غرس کرده‌اند. اگر به دفتر پست گیلان مراجعه شود ملاحظه می‌فرمایید فصل بهار اغلب محموله پست نشاء درخت توت بوده که به اطراف ایران برده‌اند. با یک شوق و ذوق اهالی را به واسطه طبع کتاب و دستور و فواید صنعت نوغان متوجه به این صنعت مهم نموده در عرض این سه سال، صد و پنجاه هزار تومان مخارج خرید ماشین‌آلات و بناء در رشت و لاهیجان و لنگرود متحمل شده سه ماشین دیگر وارد نموده که برای سال آتیه دستور نصب آن را داده آنها هم صد هزار تومان خرج خواهد داشت. ششصد، هفتصد نفر عمله زن و مرد را به کار واداشته، دولت هزار نفر اهالی را به عمل آوردن نوغان مشغول داشته به عوض قدردانی و تشویق، موانعی برای عملیات بنده فراهم آورده می‌شود به یک لباس حق به جانبی که می‌خواهیم عمل نوغان را منظم و مرتب نماییم و به یک شرکت فرانسوی و ایتالیایی امتیاز انحصاری بدهیم. مضاءً یعنی ایرانی قابلیت ندارد. مجبورم از خود و از تمام ایرانی‌ها دفاع نمایم و مدلل دارم که ایرانی قابلیت و استعداد در هر کاری بیش از دیگر ملل دارد الا اینکه مشوق نداشته بلکه همیشه اولیای امور مانع رشد و عرض اندام این‌ها بوده‌اند.
لازم ]است[ عرض و سؤال نمایم چرا دولت یا شرکت خارجه وقتی که صنعت نوغان ایران می‌رفت به کلی مضمحل شود اقدامی در توسعه نوغان نکردند؟ ثانیاً آیا سایر ممالک ابریشم‌خیز مثل چین و ژاپن، عثمانی، فرانسه، ایتالیا، شام و غیره، هیچکدام امتیاز انحصاری به کسی داده‌اند؟ این کمپانی فرانسه چرا در مملکت خودش امتیاز انحصاری نگرفته یا نمی‌گیرد؟
دولت و ملت ایران خوب است تحقیق فرمایید که سایر دول چه اقداماتی برای ترقی و توسعه ابریشم به کار برده‌اند. خانواده سلطنتی ژاپن موسم نوغان در دهات گردش و ملاحظه می‌نمایند. هر دهقانی که بهتر نوغان عمل آورده انعام و جایزه می‌دهند. در فرانسه اشخاصی که نوغان عمل می‌آورند کمک خرج می‌گیرند. کارخانه‌جات ابریشم‌کشی را به تعداد دستگاه آن مبلغی اعانه می‌دهند. بنده دو سه سال است ابریشم‌کشی دایر کرده‌ام و چه تحمیلاتی متحمل شده‌ام.
موقع ورود تخم یک حق تفتیش می‌دهم و حال آنکه هیچ مفتشی نبوده به هیچ مبالغی به عنوان بلدیه نواقل گمرک، خروج معارف و غیره می‌پردازم و خوشوقت به این بوده‌ام که خدمتی به وطن نموده و اسمی از خود در تاریخ می‌گذارم که سبب ترقی این صنعت شده‌ام.
حال بر خلاف قانون تمام دنیا با بنده رفتار می‌خواهد بشود. مختصر عرض می‌نماید اولاً هر دولتی در هر امتیازی رعیت و ملت خود را مقدم می‌دارد. دوم هر کس در هر کاری پیشقدم شد، حق تقدم دارد. نظر به این دو اصل خود را در اخذ امتیاز انحصاری محق می‌دانم؛ ولی صلاح مملکت بر منافع شخصی مقدم دانسته عرض می‌کنم:
امتیاز انحصار در عمل تخم نوغان و ابریشم به خیر مملکت تمام نمی‌شود باید آزاد باشد. دولت متخصص بگمارد هر کس تخم ابریشم وارد نماید، تفتیش نماید که تخم معیوب وارد نشود. به همچنین عمل آوردن تخم نوغان در نزد ایران باید آزاد باشد. هر کس بتواند متخصص بیاورد و هر کس بهتر و ارزان‌تر تمام کرد، او پیشرفت خواهد نمود. چنانچه عرایض بنده را مجلس مقدس و دولت علیه صلاح نمی‌دانند و امتیاز انحصار را در نظر دارد.
نظر به حق تقدم همان قراری که دولت با کمپانی فرانسه داده بنده تمام این شروط را قبول نموده صدیع ]نیمه آن]هم علاوه از این قرارداد به دولت می‌دهم و متخصصین از عثمانی و فرانسه می‌آورم. برای عمل آوردن تخم نوغان در ایران که رفع احتیاجش از خارجه بشود.
چنانچه این دو ساله مقداری را که در تهران عمل آورده بهتر از تخم نوغان خارجه بوده، به طریق علمی توسعه می‌دهم. امیدوار است عرایض خالصانه بنده مورد توجه اولیاء امور دولت و ملت واقع شود.
به خصوص با اوامر و فرمایشات اعلیحضرت همایونی ارواحنا فداه که مکرر فرموده‌اند که می‌خواهم ایران به دست ایرانی آباد شود و ترقی نماید. حال سزاوار نیست راضی شوند که این مسئله که به خوبی از عهده ایرانیان برمی‌آید به کمپانی خارجه واگذار شود که اگر نفعی داشته باشد از مملکت بیرون برده باشد. زیاده جسارت است.
]امضاء:[ محمد دهدشتی
پیوست ۴
نظامنامه ورودیه تخم نوغان به ایران
برای اجرای ماده چهار نظامنامه اداره نوغان مصوبه هیأت محترم دولت در جلسه ۲۷ اسفند ۱۳۰۶ راجع به امتیازنامه مورخه ۲۷ شهر شوال ۱۳۲۳ ]۳ دی ماه ۱۲۸۴[ وزارت فلاحت و تجارت و فواید عامه و صاحب امتیاز با توافق نظر یکدیگر و با در نظر گرفتن تصویب‌نامه فوق‌الذکر راجع به ورود تخم نوغان در ایران این نظامنامه را مقرر می‌دارند.
ماده ۱٫ کلیه تخم نوغان‌های وارده برای تفتیش ]بازرسی، بازبینی[ تا اول بهمن هر سال باید به اداره تفتیش نوغان تسلیم شود.
ماده ۲٫ تخم نوغان‌های وارده می‌توانند عجالتاً به دفاتر گمرک پهلوی ]بندر انزلی[، مشهد، کرمانشاه و تبریز وارد شوند. در صورت ورود تخم نوغان به حدود مازندران و تقاضای تجار در مازندران (بندر جز ]= گز[ یا مشهدسر) تأسیس شعبه تفتیش خواهد شد. برای سهولت عمل تفتیش اداره نوغان مکلف است کلیه وسائل لازمه را اتخاذ نموده در هر یک از شهرهای فوق‌الذکر تأسیس شعبات دائمی تفتیش نماید.
در صورتی‌که مقدار ورودی سالیانه تخم نوغان در محل‌های مزبور به غیر از گیلان ومازندران اقلاً بالغ بر بیست هزار جعبه (انس] اُونس ر Once حدود ۳۰ گرم[) شود به‌علاوه اداره تفتیش موظف است که غیر از گیلان و مازندران هر محلی که حداقل مقدار ورودی تخم نوغان سه هزار جعبه باشد تأسیس شعبات موقتی نماید که فقط عمل تفتیش تخم نوغان را انجام دهد و برای نقاطی که مقدار ورودی کمتر از سه هزار جعبه باشد اداره تفتیش می‌تواند نمونه‌برداری لازمه را به‌عهده رئیس دفتر گمرک محلی محل نماید.
تبصره ۱٫ پس از اطلاع دادن به وزارت فلاحت اداره نوغان می‌تواند استثنائاً اجازه ورود تخم نوغان را از یکی از دفاتر گمرکی که در فوق ذکر نشده بدهد. اعتبار این اجازه برای یک‌دفعه ورود است.
تبصره ۲٫ تخم نوغانی‌را که از بندر پهلوی وارد می‌نمایند و برای مصرف گیلان و مازندران و غیره تعیین شده‌اند در شعبه نوغان گیلان معاینه و تفتیش خواهد شد مگر اینکه به‌موجب ماده ۲ شعبه مخصوص در مازندران تأسیس شود.
ماده ۳٫ اجازه معامله تخم نوغان در صورتی داده می‌شود که نمونه‌برداری و معاینه آن توسط شعبه تفتیش اداره نوغان تحت شرایطی که در این نظامنامه معین شده انجام گیرد.
تبصره. اداره تفتیش مکلف است که تفتیشات خود را به‌طور نوبت و با شرط الاقدام فالاقدم] به ترتیب تقدم[ به عمل آورد.
ماده ۴٫ اجازه استعمال و فروش تخم‌های نوغان وارده از خارجه توسط شعبه تفتیش وقتی داده خواهد شد که دارای شرایط ذیل باشد: ۱) از مرض پیربن عاری باشد. ۲) وزناً بیش از سه درصد محتوی مواد خارجی و تخم‌های خالی یا زرد نباشد. ۳) عدداً بیش از پنج درصد دارای تخم‌های بی‌نطفه یا عقیم یعنی غیرقابل تولید کرم نباشد. ۴) دارای رنگ مصنوعی یا رنگ زائل شونده نباشد. ۵) تا موقع تسلیم به خریدار باید کاملاً محفوظ مانده باشد. ۶) تخم نوغان باید در کیسه‌هایی باشد که محتوی ۲۵ گرام است تا صد پنج کم و زیاد وزن اهمیت ندارد. ۷) هر کیسه باید از پارچه باشد که جریان هوا به سهولت به عمل آید و نیز بزرگی کیسه باید به قدر کفایت باشد که تخم‌های نوغان روی هم جمع نشود و در جعبه‌هایی باشد که دارای باندرُل ]:برچسب[ رسمی مملکتی که حائز اداره تفتیش است باشد. قرار دادن دو یا چند کیسه در یک جعبه ممنوع است. ۸) قوطی‌ها یا محفظه‌ها باید به‌طریقی باشند که در داخل آنها به‌میزان کافی جریان هوا به‌عمل آید، و باید علامت معمولی مؤسسه عمل آورنده تخم نوغان را دارا بوده و به‌طور وضوح در روی آنها وزن خالص تخم، میزان گرام، و نژاد با نوع آنها، و همچنین نمره قسمت تولید به (Lot de Production) تصریح شده باشد.
لفاف‌های خارجی و صندوق‌های حاوی تخم نوغان باید طوری ترتیب داده شده باشد که در حمل و نقل هوا به‌خوبی در داخل آنها جریان داشته تخم‌ها کاملاً محفوظ بماند عده جعبه‌های تخم‌‌نوغان و قسمت تولیدیه محتوی در هر صندوق باید روی صندوق ذکر شده باشد.
ماده ۵٫ هر مرسله باید دارای تصدیق‌نامه‌ای باشد که در آن مطالب ذیل ذکر شده باشد:
اسم یا علامت عمل آورنده تخم نوغان، محل عمل آوردن؛ مملکتی که تخم را تولید نموده تاریخ عمل آوردن، عده جعبه؛ نمرات قسمت‌های تولیدیه، نژاد و رنگ پیله، مقدار محصول پیله که در یک گرام تخم نوغان عمل آمده است تصدیق به اینکه مؤسسات عمل آورنده تخم نوغان تحت تفتیش حکومت محلی بوده و مخصوصاً ذکر شده باشد که هنگام تربیت برای تخم‌های وارده هیچ‌یک از امراض (فلاشری و گراسری) ملاحظه نشده.
این تصدیقنامه باید دارای امضای نماینده رسمی اداره تفتیش نوغان مملکت عمل آورنده باشد و باید به زبان فارسی یا فرانسه نوشته شده باشد.
ادامه دارد
