مدیریت آب در بخش کشاورزی بخش (۱)

معاون وزیر جهاد کشاورزی با ترسیم آخرین وضعیت چالش آب در کشور، تازه‌ترین اقدامات در حوزه مدیریت منابع آب در بخش کشاورزی را تشریح کرد و از وجود بیش از ۳۵۰هزار حلقه چاه غیرمجاز خبر داد.
به گزارش مهر، در حال حاضر یکی از چالش‌های مهم دنیا و کشور ما بحث آب است، خشکسالی‌های چند سال اخیر و تنش‌هایی که در این زمینه ایجاد شده، هشداری جدی است برای آنکه بیش از گذشته به فکر مدیریت منابع آب کشور باشیم و اقدامات جدی تری در این زمینه انجام دهیم؛ کارشناسان معتقدند ادامه روند فعلی
می تواند این چالش را به یک بحران تبدیل کند و در این میان بسیاری از کارشناسان، بخش کشاورزی را جزو مقصران اصلی وضعیت ایجاد شده برای منابع آب کشور می دانند، در حالی مسئولان وزارت جهاد کشاورزی چنین اعتقادی ندارند.
طی سال های اخیر هم در حوزه کشاورزی اقدامات گسترده ای در جهت مقابله با تنش های آبی کشور انجام شده است که در همین زمینه خبرگزاری مهر گفتگویی را با علیمراد اکبری معاون آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی انجام داده که مشروح آن را می خوانید:
* گفته می شود ما در کشور بیشتر با چالش «مدیریت منابع آب» مواجه هستیم تا چالش «کمبود آب»؛ شما چقدر با این مساله موافق هستید؟
-روی هر دو موضوع می توان صحه گذاشت؛ البته بنده اعتقاد دارم «تنش آبی» درکشور شدید است و اینکه برخی از لفظ«بحران» استفاده می کنند اشتباه است.
*وضعیت بارندگی طی سال‌های اخیر چندان مساعد نبوده و تغییراتی هم در الگوی بارش ها ایجاد شده که این موارد نگرانی هایی را ایجاد کرده است؛ با توجه به اهمیت بارندگی ها برای بخش کشاورزی، تحلیل شما از شرایط فعلی چگونه است؟
-واقعیت این است که طی ۱۰ تا ۱۵سال گذشته میزان بارش های کشور کاهش یافته، الگوی بارش ها تغییر کرده و حدود ۴۹درصد میزان روان‌آب ها کاهش یافته است. ضمن اینکه یک زمانی الگوی بارش کشور بیشتر برف بود، اما هم اکنون باران است، میزان بارش بالای ۱۰میلی متر
بود اما درحال حاضر خیلی از بارش ها کمتر از ۱۰میلی متر است و نفوذ عمقی کم شده است. معنای بارش زیر ۱۰میلی متر آن است که این باران، باران موثری نیست. زمانی که میزان بارندگی بین ۱۲تا ۲۰میلی متر نباشد، در اعماق زمین نفوذ نمی کند، ضمن اینکه بارش هایی هم که تا عمق ۱۰تا ۱۲سانتی متر زمین نفوذ می کنند، در معرض تبخیر هستند.
*بیشتر در کدام مناطق کشور با این مسائل مواجه هستیم؟
-هم اکنون در مناطقی مانند فارس، کرمان، سیستان و بلوچستان و یزد با چنین مسائلی روبرو هستیم.
*گویا امسال کاهش بارندگی با شدت بیشتری همراه بوده است؛ آماری در این زمینه دارید؟
-بله، همینطور است. میزان بارندگی کشور در مجموع طی ۱۰تا ۱۲سال گذشته حدود ۲۴تا ۲۵درصد کاهش یافته است؛ امسال هم میزان بارندگی نسبت به سال های گذشته حدود ۵۰درصد کاهش یافته است.
* در کدام مناطق این اتفاق رخ داده است؟
-در مناطقی مانند فارس، کرمان، یزد، اصفهان، خراسان رضوی و خراسان جنوبی که همه جزو استانهای پهناور کشور هستند.
*کدام استان ها شرایط مطلوبی در این زمینه داشتند؟
-امسال فقط وضع چند استان مانند اردبیل، آذربایجان غربی، آذربایجان شرقی و قسمتی از غرب کشور از جمله کردستان در این زمینه مطلوب بوده و در سایر استان ها میانگین میزان بارش حدود ۵۰درصد منفی شده است.
*گفته می شود مشکل کمبود آب در کشور بسیار جدی است و باید بیشتر مورد توجه قرار بگیرد. به اعتقاد شما این چالش بیشتر ناشی از مشکلات حوزه مصرف است یا ناشی از ضعف مدیریت در حوزه منابع آب؟
-اینکه عده ای مدام می گویند آب نداریم، مشکلی را حل نمی کند. به هر حال مدیریت منابع آب هم در کشور ما مشکل داشته و هنوز هم دارد که یکی از دلایل آن هم حفر چاه های عمیق غیرمجاز بوده است.
* هم اکنون چند حلقه چاه غیرمجاز در کشور وجود دارد؟
-هم اکنون بیش از ۳۵۰هزار حلقه چاه غیرمجاز در کشور وجود دارد و این به معنای آن است که مدیریت صحیح انجام نگرفته ضمن اینکه هم اکنون انسداد این چاه ها برای کشور معضل شده است. معیشت عده ای به این چاه ها گره خورده بنابراین کنترل و مسدود کردن این چاه ها بسیار دشوار است، اما باید این کار انجام شود. وزارت نیرو باید تلاش خود را در این زمینه انجام دهد و همه دستگاه های مسئول هم باید به این وزارتخانه کمک کنند.
*حفر این چاه ها ناشی از ضعف چه دستگاهی بوده است؟
-مدیریت منابع آب کشور مسئول این امر بوده است. ضمن اینکه در دولت نهم و دهم ۲۰۰هزار حلقه چاه غیرمجاز در کشور حفر شده که این فاجعه است.
*برای انسداد آنها چه اقداماتی انجام شده است؟
-انسداد چاه های غیر مجاز از وظایف و مسئولیت‌های وزارت نیرو است؛ ضمن اینکه ما آمادگی داریم به وزارت نیرو کمک کنیم و در این راستا اقدامات موثری صورت گرفته است.
*علاوه بر حفر چاه های غیرمجاز، چه اشتباهات دیگری در حوزه مدیریت منابع آب در شکل گیری چالش آب موثر بوده است؟
-در سدسازی هم اشتباهاتی صورت گرفته است؛ البته عمل سدسازی را نفی نمی کنم و سدسازی اگر برای مهار سیلاب ها و آب های اضافی باشد، اقدام مطلوبی است؛ اما اگر دبی پایه رودخانه را کامل قطع کند، مشکل دارد و محیط زیست را به خطر می اندازد. با این حال ما برای حل این مشکلات چه اقدامی انجام داده ایم؟ چون احداث پروژه های بزرگ آبی بدون آمایش سرزمین انجام نگرفته است، اما در عمل به جای آسایش سرزمین، منجر به آزار سرزمین شده است.
*به نظر شما، عوامل طبیعی بیشتر در ایجاد وضعیت فعلی موثر بوده یا عوامل انسانی؟
-به نظر بنده حدود ۴۰تا ۵۰درصد عوامل طبیعی در این مساله موثرند، حدود ۵۰درصد هم عوامل انسانی و مدیریتی در آن تاثیر دارند.
*باید این واقعیت را پذیرفت که میزان بارندگی ها کاهش یافته و الگوی بارش تغییر کرده و در مسیر خشکسالی قرار داریم و از طرفی در گذشته اشتباهات زیادی در حوزه مدیریت منابع آب انجام شده است؛ در این شرایط چه کاری باید انجام داد؟
-اگر در بحث مدیریت آب تجدیدنظر کنیم، همه دستگاه های مسئول هم کمک کنند که کار دشواری هم هست، می توان به آینده امیدوار بود. ضمن اینکه به اعتقاد بنده نسل فعلی مسئول ترین نسل کشور است و اگر این نسل نتواند مشکل مذکور را حل کند و به نسل های بعد منتقل شود، قابل حل نخواهد بود. بنابراین همین حالا باید تدابیر جدی اندیشید.
*دولت چه برنامه هایی برای مقابله با این وضعیت دارد؟
-خوشبختانه در دولت در این زمینه انسجام بسیار خوبی وجود دارد؛ در حدود یک ماه اخیر هم کارگروه ملی سازگاری با خشکسالی و کم آبی در کشور شکل گرفته است که وزرای جهاد کشاورزی، نیرو، صنعت و رئیس سازمان محیط زیست با هم در این زمینه به اجماع رسیدند و طرح را به هیات دولت ارائه کردند و آنجا به تصویب رسیده است.
*لطفا به چند مورد از اقداماتی که قرار است در این زمینه انجام شود، اشاره کنید.
-یکی ازکارهایی که ما می توانیم انجام دهیم توسعه روش های نوین آبیاری مثل سامانه های میکرو و آبیاری بارانی است که ما بیشتر به سمت آبیاری میکرو می رویم، چرا که راندمان آبیاری بالای ۹۰درصد است؛ در کنار آبیاری میکرو، ازمالچ (پلاستیک) هم برای جلوگیری از تبخیر استفاده می کنیم.
*گویا توسعه کشت گلخانه ها هم یکی دیگر از اقدامات وزارت جهاد کشاورزی برای مقابله با این وضعیت است؟
-بله، ما در کنار اقدامات فوق تلاش می کنیم کشت گیاهان آب‌بر را به گلخانه منتقل کنیم. ضمن اینکه نمی توان ظرف یکی دو سال مملکت را به گلخانه تبدیل کرد؛ بنابراین محصولات آب‌بری را که نمی توان به گلخانه منتقل کرد با استفاده از روش میکرو، آبیاری خواهیم کرد. همچنین یکی دیگر از راه های مقابله با کم آبی نشاکاری است و ما به دنبال گسترش این کار هستیم.
*درباره توسعه شبکه های فرعی آبیاری زهشکی هم توضیح دهید.
-توسعه شبکه های فرعی آبیاری زهکشی با استفاده از مجاری بسته (لوله) یکی دیگر از اقدامات ماست، قبلا شبکه های روباز زیاد کار می شد، اما الان این شبکه ها به دلیل تبخیرونشت زیاد اصلا در دستور کار ما نیست، مگر اینکه پارامترهای فنی و مهندسی آن را تحمیل کند. براساس بررسی های
انجام شده بیش از ۲۰۰هزار کیلومتر نیاز به اجرای انتقال آب با لوله داریم که اگر بتوانیم این کار را انجام دهیم حداقل ۱۰تا ۱۲درصد از هدر رفت آب در بخش کشاورزی جلوگیری می شود که این در قالب سیستم های کم فشار در دستور کار قراردارد.
*در نقاطی که امکان ایجاد سیستم های آبیاری تحت فشار وجود ندارد، چه اقداماتی انجام می گیرد؟
-در جاهایی که امکان ایجاد سیستم های آبیاری تحت فشار وجود ندارد و آبیاری ثقلی انجام
می شود، برای یکنواختی توزیع آب درمزرعه به منظور افزایش راندمان آبیاری تسطیح لیزری انجام می شود که هم اکنون در نقاطی از خوزستان و برخی نقاط کشور درحال انجام است. در خاک هایی که شور است هم عمل زهکشی انجام
می دهیم که این خاک ها اصلاح شوند و راندمان آبیاری افزایش یابد.
*کشاورزی حفاظتی هم طی سال های اخیر مورد توجه قرار گرفته و روی آن کار شده است.
-بله، علاوه بر این موارد، روی کشاورزی حفاظتی در کشور کار زیادی می شود؛چنانکه امسال بیش از ۳۰۰هزار هکتار در کشور کشاورزی حفاظتی انجام شده است. اخیرا هم ما به این مساله ورود کرده ایم که سیستم های آبیاری مان را هوشمند کنیم؛ یعنی برنامه آبیاری، دور آبیاری، زمان آبیاری و آب مورد نیاز گیاه را براساس سیستم های هوشمند
کنترل کنیم.
ادامه دارد