خبرگزاری مهر– گروه استان‌ها: راستای خیابان منتظری را به جلو می‌روم. سراغ از مدرسه شوکتیه، اولین مدرسه آموزشی بیرجند و سومین مجتمع آموزشی کشور را از این و آن می‌گیرم. شمار تابلوهای نام‌گذاری شده خیابان منتظری به ۱۰ می‌رسد. سمت راست خیابان را به داخل رفته و کوچه‌های آجری و خاکی را پشت سر می‌گذارم. جمعی از کارگران که مشغول مرمت نمای زیبای مکانی تاریخی هستند، توجهم را به خود جلب می‌کنند. از ظاهر ساختمان پیداست که ریشه در تاریخ و قدمتی قدیمی دارد.
ساختمان در کوچه‌ای با شیب به نسبت زیاد واقع‌شده است. دو ورودی، یک ورودی در ضلع جنوب و ورودی دوم در ضلع غربی دارد، ورودی واقع در ضلع جنوبی دارای سر درب با تزئینات مقرنس گچی است، در بالای درب ورودی کتیبه‌ای سنگی نصب‌شده است که اشعار شوکت الملک مؤسس شوکتیه بر آن حک‌شده است.
شکوهی به‌اندازه ۱۲۵ سال در سومین مدرسه ایران
بنا به دستور «محمد اسماعیل‌خان» ملقب به «شوکت الملک‌اول» در سال ۱۳۱۲ هجری قمری مطابق با ۱۲۷۲ شمسی در دوره قاجاریه ساخته‌شده است.
این بنا ابتدا باهدف ایجاد حسینیه طراحی و ساخته‌شده تا پاسخگوی تجمع و عزاداری هیئت‌های بزرگ مذهبی باشد.
این حسینیه متعلق به خاندان «شوکت‌الملک» بود و به حسینیه شوکتیه معروف شد و از محل موقوفات شوکتی اداره می‌شد.
بعدها در سال ۱۳۲۵ هجری قمری مطابق با ۱۲۸۵ شمسی امیرشوکت‌الملک دوم برادر اسماعیل‌خان که تأثیرات مثبت ایجاد دارالفنون را مشاهده کرده بود تصمیم به تأسیس مدرسه شوکتیه گرفت تا از بنای حسینیه در باقی‌مانده ایام سال که عزاداری در آن جریان ندارد استفاده شود.
مدرسه شوکتیه پس از «دارالفنون» و مدرسه «رشیدیه» به‌عنوان سومین مدرسه جدید در ایران محسوب می‌شود.
سبک معماری کویری را در شوکتیه به نظاره بنشینید
این بنا یک بنای تک ایوانی است و اجزا و عناصر مختلف معماری مانند سردر ورودی، هشتی، دالان، حوض‌خانه، ایوان، گنبد خانه و رواق‌ها و حجره‌هایی در اطراف صحن است.
بنا در دو طبقه احداث شده است و تزئیناتی چون طاق‌نماهای تزئینی، قاب‌های گچی، مقرنس‌ها و رسمی‌بندی‌ها دارد و از مواردی است که به بنا، زیبایی خاصی داده است.
این بنا، دو ورودی، یک ورودی در ضلع جنوب و ورودی دوم در ضلع غربی دارد، ورودی واقع در ضلع جنوبی دارای سردر با تزئینات مقرنس گچی است، در بالای درب ورودی کتیبه‌ای سنگی نصب‌شده که اشعار شوکت‌الملک مؤسس شوکتیه بر آن حک شده است.
هشتی بنا به‌وسیله‌دالان‌هایی به دیگر بخش‌های بنا ارتباط دارد، دالان در جبهه‌شمالی هشتی به هشتی دوم و سپس به حیاط راه دارد، تزئینات هشتی عمدتاً رسمی‌بندی در سقف و نیز طاق‌نماهایی در اطراف است.
مهم‌ترین بخش از بنا به‌لحاظ معماری ایوان است که در قسمت جنوب بنا واقع‌شده و این ایوان ۷۰ سانتی‌متر از کف حیاط برجسته‌تر، با طاق کلیل و در داخل آن تزئیناتی مانند قاب‌های گچی دارد.
ایوانچه‌ها به‌صورت پنج حجره در دو جبهه شرقی و غربی تعبیه شده است و در ضلع شمالی صحن دو راهرو و یک اتاق پنج‌دری در مرکز و دو اتاق سه‌دری در دو طرف دارد.
تالاری در ضلع جنوب قرار دارد که به‌عنوان سالن بزرگ اجتماعات مورداستفاده قرار می‌گرفته و دارای طاق‌نماهایی با تزئینات گچی رسمی‌بندی است.
پوشش این فضا گنبدی است که کلاه‌فرنگی در مرکز آن قرار دارد سطح داخلی گنبد به‌وسیله تزئینات رسمی‌بندی گچی تزئین شده و در دو طرف این تالار دو اتاق کوچک قرار دارد که ارتباط بین تالار و اتاق‌ها به‌وسیله درگاهی امکان‌پذیر بوده است.
حوض‌خانه در پشت ضلع شرقی بنا قرار دارد که به‌صورت یک حیاط هشت‌ضلعی است و مظهر قنات قصبه این محل بوده است.
چهره ناشناخته مدرسه شوکتیه در بین شهروندان بیرجندی
در کنار ساختمان ایستاده و به خودنمایی زیبای ساختمان قدیمی مدرسه می‌اندیشم. مردی از داروخانه «دکتر زراعی» که سمت راست مدرسه قرار دارد، بیرون می‌آید. اندکی از وی زمان می‌خرم تا از اطلاعاتش نسبت به این مکان ارزشمند بهره‌ای بردارم.
خود را محمد رضاپور معرفی کرده و به خبرنگار مهر می‌گوید: از شجره‌نامه و شرایط کنونی مدرسه اطلاعی ندارم و فقط می‌دانم در برگزاری مراسمات از آن استفاده می‌کنند.
از شجره‌نامه و شرایط کنونی مدرسه اطلاعی ندارم و فقط می‌دانم در برگزاری مراسمات عزاداری از آن استفاده می‌کنند وی با بیان اینکه بیشتر شهروندان این مکان را به‌عنوان حسینیه امام رضا (ع) می‌شناسند، می‌گوید: قدمت این مدرسه به سالیان درازی برمی‌گردد و باید مرتب به نسل آینده معرفی شود.
رضاپور با بیان اینکه فقط افراد مسن مانند من از گذشته این مدرسه چیزهایی می‌دانند، می‌گوید: مدرسه شوکتیه در سال ۱۳۱۲ هجری قمری با عنوان حسینیه شوکتیه توسط محمدابراهیم خان علم ساخته شد.
وی ادامه می‌دهد: مسئولان و نهادهای مربوطه باید در معرفی قدمت این مدرسه بیشتر تلاش کنند.
همایش‌هایی برای معرفی موزه وقف و مدرسه شوکتیه برگزار شود
یکی دیگر از شهروندان بیرجندی در گفت‌وگو با خبرنگار مهر، می‌گوید: مدرسه شوکتیه یکی از بناهایی است که به‌عنوان نگین درخشانی برای بیرجند به شمار می‌رود.
زهرا اسحاقی که به گفته خودش دانشجوی دانشگاه آزاد بیرجند است، بیان می‌کند: باید برای معرفی موزه وقف و مدرسه شوکتیه همایش‌هایی برگزار شود.
وی با بیان اینکه مدرسه شوکتیه بیرجند یکی از بناهای تاریخی قدیمی این شهرستان است که در گذر زمان رو به فراموشی است، ادامه می‌دهد: مکان‌های تاریخی برای دانشجویانی که از دیگر شهرها برای تحصیل به بیرجند می‌آیند، بسیار جذاب و دیدنی است.
اسحاقی می‌افزاید: مدرسه شوکتیه و دیگر بناهای تاریخی مانند ارگ بهارستان مورد بی‌توجهی مسئولان استانی قرارگرفته است.
وی در پاسخ به سؤال خبرنگار مهر نسبت به آگاهی از موزه وقف در مدرسه شوکتیه بیرجند، بیان می‌کند: از دوستان و رسانه‌ها در مورد موزه وقف چیزهایی شنیده‌ام اما به دلیل بی‌اطلاعی از ساعات بازدید تاکنون برای تماشا نرفته‌ام.
مرمت شوکتیه نیازمند ۳ میلیارد ریال اعتبار
مدیر پایگاه میراث فرهنگی بیرجند در گفت‌وگو با خبرنگار مهر، با بیان اینکه عملیات مرمت فاز اول مدرسه شوکتیه بیرجند در حال اجرا است، بیان کرد: مرمت این مدرسه نیازمند ۳ میلیارد ریال اعتبار است.
علیرضا نصرآبادی عنوان کرد: مرمت این فاز اول این بنای تاریخی شامل حوض‌خانه، مرمت اتاق‌ها و کف، دیوارها، سردر ورودی و درب و پنجره است که تا ۱۰ روز آینده به پایان می‌رسد.
وی ادامه داد: اتاق‌ها و کف بنا، سنگ‌فرش و دیوارها نیز آجرنما شده است و تا چند روز آینده درب و پنجره‌ها نیز نصب و مرمت می‌شود.
وی با بیان اینکه ۳۰ میلیون تومان در راستای مرمت فاز اول این مدرسه هزینه شده است، تصریح کرد: مرمت دیگر قسمت‌ها مانند ستون‌ها، اتاق‌ها، تأسیسات گرمایشی و سرمایشی و تزئینات به اعتبار بالایی نیاز دارد.
همایش صدمین سال مدرسه شوکتیه در چند سال گذشته برگزار شد و فعلاً برنامه‌ای برای برگزاری همایش نداریم نصرآبادی با بیان اینکه اعتبار مرمت فاز اول از سوی اداره اوقاف خراسان جنوبی تأمین شد، افزود: با تخصیص اعتبار، دیگر قسمت‌های فرسوده نیز مرمت می‌شود.
وی با اشاره به اقدامات انجام‌شده در خصوص معرفی مدرسه شوکتیه بیرجند به نسل جدید، بیان کرد: چاپ کتاب در دانشگاه‌ها، بروشور و پخش برنامه از تلویزیون ازجمله برنامه‌های انجام‌شده است.
مدیر پایگاه میراث فرهنگی بیرجند با بیان اینکه برگزاری همایش‌ها نیازمند اعتبارات بالایی است، اظهار کرد: همایش صدمین سال مدرسه شوکتیه در چند سال گذشته برگزار شد و فعلاً برنامه‌ای برای برگزاری همایش نداریم.
تنها موزه وقف کشور در شوکتیه
رئیس اوقاف و امور خیریه شهرستان بیرجند در گفت‌وگو با خبرنگار مهر، بیان کرد: عملیات مرمت سازی فاز یک مدرسه شوکتیه بیرجند با هزینه کرد ۳۰ میلیون تومان اعتبار به پایان رسیده است.
حجت‌الاسلام دادخدا خدایی با بیان اینکه تا پایان سال جاری عملیات مرمت سازی فاز دوم این بنا به پایان می‌رسد، اظهار کرد: در مرمت سازی فاز دوم این مدرسه، اسناد و موقوفات موجود در موزه وقف نیز مرمت می‌شوند.
وی با بیان اینکه این موزه همه‌روزه از ساعت ۱۴ الی ۱۸ به روی علاقه‌مندان باز است، تصریح کرد: این موزه تنها موزه وقف کشور بوده و باید موردتوجه مردم قرار گیرد.
حجت‌الاسلام خدایی با اشاره به اقدامات انجام‌شده در راستای معرفی موزه وقف به عموم مردم، اظهار کرد: معرفی در روزنامه‌های کثیر انتشار و نامه به مراکز علمی و دانشگاهی و ادارات برای بازدید از موزه از اقدامات انجام‌شده است.
مدرسه شوکتیه بیرجند بعد از مدارس دارالفنون تهران و رشدیه تبریز در بیرجند دایر شده و در حال حاضر در تملک اداره اوقاف و امور خیریه است و از آن به‌عنوان حسینیه امام رضا (ع) استفاده می‌شود و به دلیل کم توجهی فرسوده شده و در نظر اذهان عمومی رو به فراموشی است.
