به بهانه بیست و ششمین سالگرد خاموشی استاد جواد معروفی انگشتانى غرق شده در شکوفه هاى بهارى: جواد معروفی (زاده ۱۲۹۱ در تهران) فرزند استاد موسی معروفی،نوازنده تار بود. مادرش عذرا و پدرش از شاگردان برگزیده درویش خان و از موسیقی‌دانان بزرگ دوره خود بود وی در طول عمر خود سعی در آشتی دادن موسیقی سنتی و غربی داشت و سرانجام در بامداد روز سه شنبه ۱۶ آذر ۱۳۷۲ در تهران درگذشت(بهار ناصرخاکی)
۲۶ سال پیش،خیلی آرام و بی صدا او را از دست دادیم؛ همان طور که او آرام و بی سرو صدا و بی هیچ حاشیه ای زیسته بود و زمان از دست دادنش،یعنی ۱۶ آذر ۷۲ استاد جواد معروفی ۸۱ سال داشت که برای هنرمندی به سرزندگی و اخلاق بهاری و پر شکوفه او عمر چندانی نبود و می توانست سال های بیشتری شکوفه های بهاری را با سرانگشتان معجزه گرش به رقص در آرد.
استاد معروفی،آهنگساز و نوازنده ای چیره دست بود که سال ها رهبری ارکستر«گل ها»را در رادیو برعهده داشت و از نخستین ها محسوب می شود. آن طور که می گویند او و پدرش نخستین افرادی هستند که قطعاتی در دامنه موسیقی ایرانی برای پیانو ساخته و تنظیم کرده اند و می گویند که اولین قطعه ای که معروفی ساخت،«ترانه های خیام»براساس رباعیات خیام بود که در سال ۱۳۱۵ شمسی در تهران در کافه شهرداری اجرا شد.
آن گونه که هفته نامه صدا در بزرگداشتش نوشته، استاد جواد معروفی در طول عمرِ هنری خود، آهنگ های دلفریبی ساخته که همچنان جزو برترین قطعات موسیقی ایران به حساب می آیند؛ ولی خودش فانتزی«ژیلا» را بیشتر می پسندید.
اولین کاری که او برای ارکستر نوشت و آواز روی آن گذاشت،«دیلمان» نام داشت که توسط زنده یاد«غلامحسین بنان»خوانده شد. دیلمان در مایه دشتی است و چهار مضراب آن را مرحوم «ابوالحسن صبا» ساخته است.
از میان قطعاتی که معروفی ساخت،راپسودی اصفهان و فانتزی ژیلا بسیار معروف هستند. دیگر قطعات او، ساخته هایی در دستگاه ماهور و راک است. وی در سال های فعالیتِ خویش توانست خط نوآورانه ای را در پیانونوازی ایرانی پدید آورد که گوشه های موسیقی سنتی ایران را پوشش می داد. از این روی می توان از مکتب معروفی سخن به میان آورد که به نوعی دگرگونی در اجرا و پیشبرد فرآیند نوآوری در موسیقی منجر شده است.
وی اتودها و پرولدهای شوپن، سونات های موتسارت، بتهوون، شوبرت و فوگ های باخ را با مهارت می نواخت و کنار آن موسیقی ایرانی را هم ادامه داد. به همین دلیل پیانوی معروفی از سبک و روش دیگری بهره می گرفت و نواخته هایش به ذائقه متجددان و فرنگ رفته ها نیز خوش می آمد.
استاد،درکنار نواختن، از تنظیم آهنگ برای ارکستر و نیز آهنگسازی غافل نبود؛اما از آنجا که تنظیم کننده های آن زمان اندک بودند، نقش تنظیم های او سخت اهمیت پیدا می کرد و کمبودها را برطرف می ساخت. کار بسیار برجسته معروفی، تنظیم ترانه های ایرانی برای اجرا با ارکستر بزرگ بود. بیشترین کوشش را در تنظیم ترانه های مشروعیت به ویژه ترانه های شیدا و عارف به
کار برد.
بی اغراق می توان گفت که نیمی از جاذبه ماندگارترین این ترانه ها به خاطر بهره وری آنها از تنظیم معروفی است. او حتی آهنگ های نه چندان با ارزش روز را به کارگاه تنظیم خود می برد و بر ارزش آنها می افزود. جواد معروفی در ساختن و پرداختن همان قدر توانست که در نواختن. نواخته های او گاه به غزلی گوشنواز می ماند. در شیوه وی دست چپ نقشی جدا از دست راست دارد و هماهنگی خفیفی ملودی ها را به هم پیوند می زند.
او شاگردان بسیاری را تحت تاثیر خود قرار داد. از کلاس نوآورانه پیانونوازی معروفی که خود از مکتب فراگیر وزیری نشأت می گرفت، شاگردان برجسته ای بیرون آمده اند. معروف ترین آنها انوشیروان روحانی است که خود اینک استاد بزرگی است. شاگردان دیگرش عبارتند از«اوفلیا پرتو»سرپرست گروه یاران و«مهین زرین پنجه»نوازنده و آهنگساز مقیم فرانسه.
او در مورد شاگردان دست پرورده اش گفته است:«سبک من را انوشیروان روحانی، اردشیر روحانی، اوفلیا پرتو،مهین زرین پنجه و ساسان محبی خوب می نوازند. آنها شاگردان خوبم بوده اندکه هم موسیقی ایرانی را می دانند و هم موسیقی غربی را. موسیقی ایرانی را وقتی به شاگرد درس می دهیم که دست روان داشته باشد و موسیقی کلاسیک را زده باشد چون موسیقی کلاسیک دست را روان و نت خوانی را قوی می کند، بعدا موسیقی ایرانی را به او درس می دهیم، چون موسیقی ایرانی تکنیک مفصلی دارد.»
زندگی استاد
جواد معروفی (زاده ۱۲۹۱ در تهران) فرزند استاد موسی معروفی،نوازنده تار بود. مادرش عذرا و پدرش از شاگردان برگزیده درویش خان و از موسیقی‌دانان بزرگ دوره خود بود. پنج سال داشت که خواهرش نرگس به دنیا آمد. چندسال بعد در همان دوره کودکی، مادرش را از دست داد و در خانواده پدری بزرگ شد. در ۱۸ سالگی با شمس الزمان ازدواج کرد. حاصل این ازدواج چهار فرزند بود: منوچهر، شکوه الزمان (گیتی)، ژیلا و فرهاد.
وی در طول عمر خود سعی در آشتی دادن موسیقی سنتی و غربی داشت و سرانجام در بامداد روز سه شنبه ۱۶ آذر ۱۳۷۲ در تهران درگذشت و پیکرش در آرامگاه فرهیختگان ادب و هنر بهشت زهرا(مقبره شماره ۹۵۳)به خاک سپرده شد.
فعالیت هنری
جواد معروفی، آموزش موسیقی را نزد پدر آغاز کرد. تار می‌نواخت و با نواختن ویولن نیز آشنا شد. بعد از دوره ابتدایی، در ۱۴ سالگی و در دوره‌ای که کلنل وزیری مدیر هنرستان ملی موسیقی بود، به تحصیل در آنجا مشغول شد. به پیانو روی آورد و نزد خانم تاتیانا خاراتیان به یادگیری تکنیک نوازندگی پیانو کلاسیک مشغول شد. اتودها و پرلودهای فردریک شوپن، سونات‌های ولفگانگ آمادئوس موتسارت، لودویگ ون بتهوون، فرانتس شوبرت و فوگ‌های باخ را با مهارت می‌نواخت. در کنار موسیقی کلاسیک، موسیقی ایرانی را هم ادامه داد و تحصیلات موسیقی را نزد علینقی وزیری کامل کرد.
در ۲۱ سالگی، در سال ۱۳۱۲، به دلیل استعداد شگرفش در موسیقی به استخدام وزارت فرهنگ و هنر وقت درآمد و معلم موسیقی مدارس تهران شد و به آموزش سلفژ و دیکته موسیقی در هنرستان پرداخت. از ۱۳۱۹، همزمان با افتتاح رادیو به این مؤسسه پیوست و سال‌ها تک نواز پیانو بود. از ۱۳۳۲ به سرپرستی موسیقی رادیو منصوب شد و همزمان با آن به عضویت شورای عالی موسیقی درآمد.
معروفی همچنین رهبر ارکستر شماره یک و رهبر ارکستر گل‌ها بود. او تنظیم‌کننده آهنگ‌های علی اکبر شیدا، عارف قزوینی، رکن‌الدین مختاری و درویش خان و بسیاری دیگر از آهنگسازان معروف ایرانی
بوده‌است.
خودش می‌گوید:
«ازبدو تأسیس رادیو در سال ۱۳۱۹ در آنجا مشغول شدم. در آن موقع سنی نداشتم، ولی هم نوازنده پیانو بودم و هم رهبر ارکستر شماره یک. سال اولی که رادیو تأسیس شد، در اولین ارکستر رادیو این نوازنده‌ها بودند: ابوالحسن صبا، حبیب سماعی، حسین تهرانی، مرتضی نی‌داوود و خود من. بعدها که برنامه گل‌ها تأسیس شد من رهبر ارکستر آن شدم و نوازنده پیانو و سولیست هم بودم. برای ارکستر گل‌ها هم قطعاتی تنظیم می‌کردم.»
او در نواختن پیانو برای موسیقی ایرانی، از روش مشیر همایون شهردار بیشتر از مرتضی محجوبی اقتباس می‌کرد؛ اما شیوه‌ای ویژه و یکتا داشت که تکنیک در آن آشکار بود. معروفی بیش از چهل سال در زمینه آهنگسازی فعالیت کرد. معروفی و پدرش، از نخستین کسانی محسوب می‌شوند که قطعاتی در دامنه موسیقی ایرانی برای پیانو ساخته و تنظیم کرده‌اند. اولین قطعه جواد معروفی، ترانه‌های خیام، بر اساس رباعیات خیام بود که در ۱۳۱۵ اجرا شد.
آثارشناخته شده استاد برای پیانوعبارتند از: فانتزی ژیلا،خواب‌های طلایی(موسیقی فیلم)کوکو،دستگاه‌های موسیقی ایرانی درپیانو،عاشورا،راز خلقت و فراق،پیش‌درآمد اصفهان(تنظیم برای پیانو)رومی، پرلود شماره ۵،۴،۳،۲،۱ رومینا،طبیعت و راپسودی اصفهان. یادش گرامی باد.
