تاریخ ری فدای یک پارک؟

به گزارش ایسنا، یک سال از نخستین هشدارها و اعتراض‌ها  نسبت به برنامه‌هایی که برای زمینِ خالی قرارگرفته در عرصه‌ غربی برج طغرل و حریم قبرستان ابن بابویه مطرح می‌شد می‌گذرد، از زمانی که حصارِ دور زمینِ آن نتوانست لایه‌های تاریخی بیرون‌آمده از کناره‌های دیوار را پنهان کند، اما هر بار متولیان شهری و میراثی به بهانه‌ای از آن گذشتند.

هر چند این زمین تا سال‌ها پارکینگ مشایعت‌کنندگانِ قبرستان ابن‌بابویه بود، اما دست‌کم این کاربری کمترین تخریب و آسیب‌ها را به بنا و محوطه تاریخی وارد کرده بود، تا زمانی که به فکر ایجاد یک کاربری برای این زمین افتادند.

در نهایت هر چند وقت یک‌بار طرحِ جدیدی روی سر این زمینِ خاکی و خالی آوار کردند تا شاید با گرفتنِ یک کاربری از خالی بودنش راحت شوند؛ سرانجام نیز طرحِ سازمان نوسازی شهرداری تهران برای اجرایِ طرح بوستان صدوق در این نقطه تصویب شد و شروع فعالیت کارگاه از آن همان زمان با اعتراضاتی مواجه شد. اعتراضاتی که نخستین نقطه‌اش به استعلام نکردن از میراث فرهنگی رسید و حضورِ ماشین‌های سنگین و بولدوزرهایی که در همه بخش‌های زمین جولان می‌دادند و از سوی دیگر تا چند متری زمین را گود کردند و همه حرف‌شان ایجاد زمین بازی برای کودکان بود. چآن‌هم در شرایطی که طبق ضوابط میراث فرهنگی، گودبرداری در محوطه‌های باستانی ممنوع است، محوطه‌ای که میراث فرهنگی می‌توانست حتی این حدس را بزند که به دلیل موقعیت جغرافیایی‌اش این خصیصه را حتما به دنبال دارد، اما بعد از مطلع شدن از پروژه اجازه داد تا کارگاه در چند متری برج طغرل و قدیمی‌ترین قبرستان شهر ری و دومین قبرستان تهران فعال باشد! و در نهایت بعد از این همه مدت و بی‌توجهی به ضوابطی که باید اجرا می‌شدند، در زمان خاکبرداری‌های نهایی، آثار و شواهد فرهنگی و تاریخی به دست آمده‌اند که میراث فرهنگی را مجبور به ورود کرده و حالا نیز سازه‌ای معماری که باستان‌شناسان قدمت آن را تقریبا سلجوقی تخمین می‌زنند، به دست آمده است.

بخش زیادی از آثار یک معماری سنگی را تخریب کردند

رضا سلمانپور – سرپرست هیأت باستان‌شناسی –  با اعلام این کشف بیان کرد: با توجه به اجرای طرح بوستان صدوق توسط سازمان نوسازی شهرداری تهران در جبهه غربی برج تاریخی طغرل در شهر ری طی سال‌های ۱۴۰۰-۱۳۹۹ و برخورد به آثار و شواهد فرهنگی- تاریخی در حین خاکبرداری در این محدوده، انجام گمانه‌زنی باستان‌شناسی به منظور تعیین وضعیت استقرارهای تاریخی در آن ضروری بود، بنابراین بعد از گرفتن مجوزِ کاوش، مشخص کردن وضعیت لایه‌های استقراری در محوطه قرارگرفته در جبهه غربی برج طغرل، مستندسازی شواهد فرهنگی موجود، فراهم شدن امکان تعیین تکلیف ملک و به‌کارگیری اطلاعات حاصل در مطالعات تکمیلی باستان‌شناسی منطقه و کشور، در دستور کار قرار گرفتند.

او با بیان این‌که روش کار این گمانه‌زنی به صورت پژوهش میدانی و مطالعات کتابخانه‌ای انجام شده است، ادامه داد:‌ به دلیل خاک‌ریزی و احداث محوطه بوستان در سطح، بیشتر آثار زیر سطح فضای بوستان قرار گرفته و تنها در بخش‌هایی از وسط باغچه‌هایی که هنوز عملیات عمرانی در آن‌ها به اتمام نرسیده بود گمانه‌هایی ایجاد شد که در ادامه به آن‌ها پرداخته می‌شود. بنابراین در سه ضلع شمالی، جنوبی و غربی بوستان پنج گمانه ایجاد شد، این محوطه در زیر ساختمان‌های مسکونی و مدرسه قرار داشت که بر اساس پروژه به‌سازی محیطی سازمان نوسازی شهرداری تهران به منظور احداث بوستان، بیشتر این ساختمان‌ها تملک و تخریب و فضای آزادشده از آن به بوستان تغییر کاربری داده شده است.

او با اشاره به این‌که در گوشه شمال شرقی محدوده یک باب مدرسه وجود داشت که تخریب شده و تنها پناهگاهی که از دوران جنگ باقی مانده بود در زیر سطح آن دست‌نخورده باقی مانده است، افزود: در زمان خاکبرداری بوستان برای تعریف دسترسی به پناهگاه بخشی از دیواره شمالی آن تخریب و حجم زیادی از خاک‌های اطراف آن برداشته شد که در این خاکبرداری متاسفانه بخش زیادی از آثار یک معماری سنگی نیز تخریب و برداشته شد که به همراه آن شواهد فرهنگی همچون سفال نیز مشاهده می‌شد.

سلمان‌پور تاکید کرد: در این گمانه به جز بقایای معماری (اعم از دیوار، پله و کف) متعلق به دوره آل‌بویه، باقی‌مانده سازه‌ای سنگی به ضخامت حدود ۵/۳ متر نیز در گوشه جنوب شرقی ترانشه به‌دست آمده که هنوز ضخامت این سازه به دلیل تداوم کاوش‌ها، دقیقا مشخص نیست و بیشتر بخش‌های سازه در زیر بخش‌های احداث‌شده برای پارک تفریحی در این قسمت قرار دارد.

آسیب‌هایی که برج طغرل در چند سال گذشته به چشم دید

به گزارش ایسنا، تخریب‌هایی که فقط در این پروژه رخ داده و بولدوزرهایی که میراث فرهنگی هم این بار آن‌ها را به چشم دید، درخواست فعالان میراثی برای ایجاد پایگاهی مستقل از میراث فرهنگی استان تهران را به عنوان «پایگان میراث فرهنگی شهر ری» پررنگ‌تر می‌کند. پایگاهی که بتواند از یک سو نقاط تاریخی شناسایی‌شده اما مطالعه یا کاوش‌نشده توسط باستان‌شناسان را بررسی و قدمت‌گذاری کند و از سوی دیگر محوطه‌های تاریخی ناشناخته شهر ری را که هر کدام در کارگاه‌های ساختمانی با گودبرداری از بین می‌روند و میراث فرهنگی هیچ نشانی از آن‌ها به دست نمی‌آورد نجات دهد.

از طرح‌های چند دهه گذشته تا امروز که موفق به اجرا کردن‌شان نشده‌اند که بگذریم، اما دست‌کم در طول یک دهه گذشته فکرِ ایجاد ایستگاه مترو در این منطقه، آن هم درست در همین نقطه و بین برج طغرل و قبرستان ابن‌بابویه یعنی دو نقطه‌ تاریخی و ارزشمند شهرری که با هشدارهای رسانه‌ای و مخالفت میراث فرهنگی ایستگاهش تغییر کرد یا یکی دو پروژه‌ شهری بعدی از یادمان رازی گرفته تا پارکینگ محلی و به خصوص توسعه قبرستان ابن بابویه، هر کدام دست‌کم یک بار تنِ تاریخ ری را در این نقطه زیر خاک لرزاندند، اما به همان‌ها بسنده نکردند و این‌بار اجازه دادند تا طرحِ اجرای پارک، عرصه و حریم این دو اثر تاریخی را خدشه‌دار کند.

البته ساخت مرکز فرهنگی برج طغرل و ایستگاه پست گاز در محدوده مرزی برج یعنی حتی نزدیک‌تر از عرصه اثر و انحنایی که برج در طول چند سال گذشته (احتمال ایجاد آن را به خاطر گودبرداری‌ها برای ایجاد مرکز فرهنگی طغرل (رازی ری) می‌دانند) با آن روبه‌رو بوده است، در طول این سال‌ها از مهم‌ترین نقاط ضعف ایجادشده برای ری ‌باستان بوده‌اند.