شورای راهبردی آنلاین – یادداشت: آنکارا روند جدید عادی‌سازی روابط با امارات، عربستان، رژیم صهیونیستی و سیاست آنکارا در بحران اوکراین را گام جدیدی در سیاست خارجی خود می‌داند.
محمود فاضلی – تحلیلگر مسائل بین‌الملل
بی‌شک روند این عادی‌سازی و چرخش در موضع اردوغان در سیاست خارجی، متأثر از بحران اقتصادی ترکیه و اثرات مخرب آن در عرصه داخلی صورت گرفته است. عزم ترکیه برای عادی‌سازی روابط با آمریکا علی‌رغم اینکه آنکارا از اوکراین حمایت کرد و در تحریم‌های اعلام‌شده علیه روسیه شرکت نکرد، نشانگر تغییر سیاست راهبردی این کشور است.
آنکارا با برگزاری نشست مذاکره‌کنندگان اوکراین و روسیه در استانبول، سعی دارد در نهایت پوتین و زلنسکی را در ترکیه گردهم بیاورد. اگر این هدف تحقق یابد، اردوغان برگ برنده‌ای در منطقه و در عرصه داخلی ترکیه ارائه خواهد کرد.
ترکیه از آغاز مکانیسم راهبردی میان ترکیه و آمریکا خبر می‌دهد. این تصمیم در دیدار «سدات اونال» معاون وزیر خارجه ترکیه با «ویکتوریا نولاند» مشاور امور سیاسی وزارت خارجه آمریکا اعلام شد. نولاند در چارچوب سفرش به یونان، قبرس و ترکیه هدفش را «تقویت بیشتر روابط دوجانبه، تأکید بر حمایت از اوکراین و هماهنگی تلاش‌ها علیه روسیه به دلیل بحران اوکراین» اعلام کرد.
نولاند و هیئت همراهش در دیدار با ابراهیم کالین، سخنگو و مشاور امنیت و سیاست خارجی ریاست جمهوری ترکیه علاوه بر ارزیابی دیدار هیئت‌های روسیه و اوکراین در استانبول، موضوعات مربوط به جنگ روسیه و اوکراین، سوریه، آذربایجان، ارمنستان و رژیم صهیونیستی، امنیت انرژی، همکاری‌های دفاعی و روابط دوجانبه سیاسی و اقتصادی را مورد بررسی قرار داد.
از دیدگاه معاون وزیر خارجه آمریکا در امور سیاسی، «روابط دوستانه اردوغان با زلنسکی و پوتین، در برگزاری مذاکرات صلح در ترکیه مؤثر بود و فضای اعتماد برای پایان دادن به جنگ را فراهم می‌کند».
وی گفت: «قدرت و موقعیت جغرافیایی ترکیه در دریای سیاه بسیار مهم است. دریای سیاه می‌توانست یک مسیر ترانزیتی در این جنگ باشد که خوشبختانه ترکیه اجازه آن را نداد. در گفتگوهایی که با دولت ترکیه داشتیم، آن‌ها اعلام کردند که واقعاً روی این موضوع حساس هستند و اجازه نمی‌دهند تحریم‌ها علیه روسیه از طریق خاک ترکیه نقض شود. در این مرحله، همکاری با یکدیگر مهم است. ترکیه به‌عنوان یک کشور هم‌پیمان ناتو برای خرید تسلیحات دفاع هوایی از روسیه تصمیم گرفت. این موضوع ما را نگران می‌کند. دولت ترکیه و هم شهروندان این کشور به‌وضوح دیده‌اند که وقتی مهمات و سامانه‌های دفاع هوایی از روسیه خریداری می‌شود، همان‌طور که در اوکراین مشاهده می‌شود، این سلاح‌ها برای ترکیه در میدان نبرد هیچ امتیازی ایجاد نمی‌کند. در مورد جنگنده‌های F-16 در حال گفتگو بوده و منتظر خواسته‌های ترکیه در این زمینه هستیم. مذاکرات در مورد اف-۱۶ با ترکیه ادامه دارد، اما هنوز به نتیجه نرسیده‌ایم.»
وزارت امور خارجه آمریکا در تاریخ ۶ آوریل درباره فروش جنگنده‌های اف-۱۶ توسط دولت بایدن به ترکیه، نامه‌ای را برای کنگره ارسال کرد. در این نامه آمده است «فروش احتمالی جنگنده‌های F-16 به ترکیه در راستای منافع امنیت ملی آمریکا و همچنین در خدمت وحدت بلندمدت ناتو خواهد بود.» مولود چاوش اوغلو وزیر خارجه نامه مربوط به فروش این جنگنده‌ها به ترکیه در آمریکا را مثبت ارزیابی کرد. شواهد نشان می‌دهد این درخواست، توسط آژانس همکاری امنیتی دفاعی، (مسئول صادرات تجهیزات نظامی آمریکا) تحت عنوان «فروش نظامی خارجی» در حال بررسی است.
هم‌زمان چندین عضو منتخب کنگره با فروش این جنگنده‌ها مخالفت کردند. همچنین ۱۰ گروه ضد ترک مستقر در آمریکا، برای جلوگیری از فروش جنگنده‌های F-16 به ترکیه کمپین «به ترکیه جت فروخته نشود» راه‌اندازی کردند. این کمپین از دولت آمریکا می‌خواهد تا قوانین بین‌المللی را رعایت کرده و جنگنده‌های اف- ۱۶ را به ترکیه نفروشد. در میان گروه‌هایی که از این کمپین حمایت می‌کنند، می‌توان به گروه‌هایی نظیر «شورای رهبری یونانی آمریکایی، کمیته ملی ارامنه آمریکا، کمیته هماهنگ‌کننده بین‌المللی عدالت برای قبرس (PSEKA) و شورای یونانی آمریکایی کالیفرنیا» اشاره کرد.
وزیر خارجه یونان نیز اعتقاد دارد اگرچه ترکیه عضو ناتو است، اما از سوی دیگر ترکیه به‌طور مکرر یونان را تهدید کرده است؛ بنابراین ترکیه باید تهدید جنگ، علیه یونان را لغو کند. یونان از خریداری تسلیحات نظامی توسط ترکیه راضی نیست، چراکه تحت شرایطی یونان هدف اصلی کسب این تسلیحات است. بدیهی است که ما به‌طرف آمریکایی اعلام کردیم که تحت چه شرایطی با فروش تسلیحات به ترکیه موافق هستیم. امروزه موضع ما که از اصول دیرینه سیاست خارجی کشورمان است، تغییر نکرده است. آمریکا تحت‌فشار بحران اوکراین نظراتی را بیان می‌کند اما ملاحظات یونان همچنان محفوظ است.
هم‌زمان اخباری منتشر می‌شود که رادارها و موشک‌های جنگنده‌های یونان این توانایی را دارند که جنگنده‌های ترکیه را شناسایی کرده و قبل از اینکه خلبانان متوجه شوند به آن‌ها حمله کنند؛ بنابراین ضروری است ترکیه ناوگان جنگنده «اف- ۱۶» خود را ارتقا دهد. ارتقایی که در حال حاضر در یونان در حال انجام است اما در ترکیه انجام نشده است و اگر توازن قوا در دریای اژه از بین برود، احتمال شکست در نبردهای هوایی افزایش می‌یابد. حتی این ادعا نیز مطرح است که اگر کنگره آمریکا از فروش جنگنده‌های اف-۱۶ به این کشور امتناع کند، ترکیه ممکن است جایگزینی هواپیمای سوخو-۵۷ روسیه را بررسی کند. آنکارا از واشنگتن ۴۰ فروند جت جنگنده اف-۱۶ و ارتقای آن را درخواست کرده است.
روابط ترکیه و آمریکا از سال ۲۰۱۹ به دلیل حذف ترکیه از برنامه فروش جنگنده‌های F-35 آمریکا به ترکیه به بهانه خرید سامانه‌های اس-۴۰۰ متشنج شد. آنکارا قصد داشت ۱۰۰ فروند اف- ۳۵ بخرد تا نیروی هوایی خود را تجهیز کند، اما با خرید سامانه دفاع موشکی «اس-۴۰۰» ساخت روسیه از سوی آنکارا، اکنون ترکیه به دنبال جنگنده‌های جدید از جای دیگری است. اردوغان با به چالش کشیدن مکرر این تصمیم، در نهایت با واقعیت‌ها کنار آمد و خواستار بازپرداخت مبالغ سرمایه‌گذاری شده در برنامه F-35، یعنی ۱.۴ میلیارد دلار شد.
این درخواست همچنین شامل مدرنیزاسیون ۸۰ فروند جنگنده اف-۱۶ در ناوگان نیروی هوایی ترکیه بود. اردوغان در ۱۰ مارس ۲۰۲۲ در تماس تلفنی با بایدن ضمن اشاره به اینکه انتظار دارد تقاضای ترکیه شامل خرید ۴۰ فروند جنگنده اف-۱۶ جدید از آمریکا و مدرنیزاسیون جنگنده‌های اف- ۱۶ در اسرع وقت نهایی شود، تأکید کرده زمان لغو تحریم‌های ناعادلانه علیه ترکیه در حوزه صنایع دفاعی فرا رسیده است.
درحالی‌که وزیر خارجه ترکیه در ۱۸ ماه می به‌منظور دیدار با بلینکن همتای آمریکایی خود به آمریکا سفر می‌کند موضوع فروش اف-۳۵ همچنان مورد اختلاف دو کشور است. سخنگوی وزارت خارجه آمریکا معتقد است ترکیه یک متحد مهم ناتو است و اخیراً دیدارهای متعددی میان وزیر خارجه ترکیه و آمریکا صورت گرفته است. ترکیه نقش مهمی در مسئول شمرده شدن روسیه در جنگ علیه اوکراین دارد. ازاین‌رو سفر چاوش اوغلو به واشنگتن، فرصت محسوب می‌شود.
