نگاهی به بازارهای قدیمی شهر تربت حیدریه

به گزارش ایرنا، تربت حیدریه تا یک قرن پیش یکی از کانونهای اصلی تجارت در پهنه وسیع خراسان بزرگ محسوب می شد که گواه آن استمرار حیات بازارهای قدیمی ‘هادیوف، گمرک، شیر چهارسوق، سنگفرش و سرهای امین و قیصریه’ در این شهر است.
هرچند این بازارها در دوران رونق خود کانون تولید و صادرات بوده اند اما آنچه امروز در گذر از آنها به چشم می خورد عرضه کالاهای خارجی به خصوص چینی است و مهمتر آنکه معماری مغازه ها نیز به تدریج دستخوش آسیب و به تبع آن تغییر و تحول شده و کمتر نشانی از معماری چشم نواز سنتی در آنها به چشم می خورد.
یکی از ویژگیهای بازارهای قدیمی تربت حیدریه قرار گرفتنشان در کنار مسجدجامع شهر است. برای نشانی دادن محل این بازارها به مسافران و گردشگران باید ابتدای میدان یا خیابان مسجدجامع را آدرس داد.

* سرای امین

قدیمی ترین بازار تربت حیدریه ‘سرای امین’ است که به گواه سنگ نوشته نصب شده بر سر در آن قدمتش به افزون بر ۱۲۰ سال پیش باز می گردد.
نوه یکی از شخصیتهای تاریخی و خوشنام تربت حیدریه با نام ‘علی اکبر امین التجار’ به خبرنگار ایرنا گفت: این بازار سال ۱۳۰۸ قمری توسط حاج محمدرضا لاری و با نظارت مرحوم علی اکبر امینی التجار(امین التجار) ساخته و سپس وقف شد.
مصطفی امینی افزود: در آن دوران تنها محل عرضه فرش دستباف تربت حیدریه سرای ایمن بود لذا به آن بازار فرش فروشها نیز گفته می شد. موضوع وقفنامه این مکان نیز اختصاص درآمد حاصله به طلاب علوم دینی، حوزه علمیه تربت حیدریه و مستخدمان حوزه علمیه، ۱۰ روز روضه خوانی در صحن بازار طی دهه محرم، اطعام مساکین، و کمک به رفتگران شهرداری بود که هنوز اجرا می شود.

* بازار کفاشها
کمی پایین تر از سرای امین ‘بازار کفاشها’ جای گرفته است.
یکی از افرادی که چهار دهه سابقه تولید کفش در تربت حیدریه دارد به خبرنگار ایرنا گفت: هرچند امروز تنها فروشندگان کفش در این بازار فعالیت دارند اما زمانی در این مکان علاوه بر فروش، کفش نیز تولید می شد.
مجتبی چرخیان افزود: این روزها با غلبه رو به فزونی واردات کالاهای چینی دیگر تولید کفش در بازار کفاشهای تربت حیدریه از رونق افتاده است.

* بازار هادیوف یا هادیزاده
این بازار ۸۰ ساله نیز رنگ و لعاب سنتی خود را از دست و حتی مقابلش در آن سوی خیابان بازار دیگری با همین نام ۲۰ سال پیش برپا شد.
محمدجعفر نفتی در خصوص وجه تسمیه و تاریخ ساخت بازار هادیوف یا هادیزاده تربت حیدریه به خبرنگار ایرنا گفت: این مکان تجاری توسط دو برادر به نامهای محمدحسن و محمدعلی هادیزاده ۸۰ سال پیش بنا شد. برادران هادیزاده با تجار روسیه همکاری نمی کردند لذا روسها با برگردان نام آنها به زیان روسی از این بازار با عنوان ‘هادیوف’ یاد می کردند.
یکی از مغازه داران بازار هادیوف نیز گفت: معادل واژه ‘زاده’ در زبان روسی ‘اف’ به ضم الف است لذا تاجران روس نام هادیزاده را ‘هادیوف’ تلفظ می کردند و در آن زمان همین واژه در میان برخی از شهروندان تربتی رواج یافت.
علی اکبر جنابی نیا که پیشتر خیاط بوده است ‘لحاف دوزی، عرضه انواع قماش، پنبه زنی، مسگری و خیاطی’ را رایجترین صنوف فعال در دوران رونق بازار هادیوف تربت حیدریه ذکر کرد.

* بازار گمرک
کمی پایین تر از بازار هادیزاده ‘بازار بزرگ گمرک’ در تربت حیدریه خودنمایی می کند. به گفته یکی از غرفه داران فعال در این مکان قدمت بازار گمرک قریب یک قرن می باشد و خود وی حدود ۵۰ سال است که در این بازار به فروش قماش اشتغال دارد.
محمدمهدی بزمی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود: تجار معروف و به تاریخ پیوسته ای همچون ضیایی، نوریان و دارابی را از قدیم به یاد دارم که در کاروانسرایی واقع در انتهای بازار گمرک مال التجاره خود را انبار کرده و از آنجا وارد شهر نموده یا از تربت حیدریه خارج می کردند.
وی ادامه داد: به همین جهت این مکان تجاری به ‘بازار گمرک’ معروف شده بود. محل ورود بازرگانان و کالاهای روس به تربت حیدریه نیز همین مکان بود لذا برخی مرکز ثقل تجارت خارجی خراسان بزرگ و تربت حیدریه را بازار گمرک این شهر می دانستند.

* بازار شیر چهارسوق
یکی از کسبه تربتی به خبرنگار ایرنا گفت: قدمت بازار شیر چهارسوق حدود ۱۰۰ سال است و من نیمی از این مدت را به شغل قنادی در همین بازار سپری کرده ام.
حسین آهسته از وجه تسمیه بازار اظهار بی اطلاعی اما بیان کرد: در ابتدای بازار آب انباری وجود داشت که هم اکنون جلوی راه پله آب انبار یک مغازه قصابی واقع شده و چون در وسط بازار چهارسو داشت به آن شیر چهارسو می گفتند. هم اینک نیز صاحب مغازه قصابی از راه پله آب انبار قدیمی به عنوان انبار استفاده می کند.
وی ‘چاقوسازی، تولید آبنبات، زغالفروشی و آهنگری’ را فعالیتهای رایج در گذشته تاریخی بازار چهارسوق تربت حیدریه ذکر کرد.
علاوه بر اینها، تربت حیدریه مکانهای دیدنی طبیعی و تاریخی دیگری نیز دارد که بازدید آنها در ایام نوروز امسال برای مسافران و گردشگران خاطره ساز و جذاب است.
تاکنون ۴۸ بنا، محوطه تاریخی و دو اثر معنوی و ناملموس از مجموع ۲۵۰ اثر تاریخی و گردشگری شناسایی شده منطقه تربت حیدریه تاکنون در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده اند. همچنین ۱۰ روستای هدف گردشگری، پنج اقامتگاه بوم گردی و پنج رستوران بین راهی با نظارت سازمان میراث فرهنگی پذیرای مسافران در تربت حیدریه هستند. پنج دفتر خدمات مسافرتی و زیارتی به گردشگران در اشهر خدمات ارائه می کنند.
صنایع دستی نیز در تربت حیدریه رونق خوبی دارد بطوری که هم اینک هزار و ۳۰۰ هنرمند ۱۱ رشته صنایع دستی در قالب ۵۳۰ کارگاه در این شهرستان فعالیت دارند.
مرکز شهرستان ۲۲۵ هزار نفری تربت حیدریه در فاصله ۱۵۰ کیلومتری جنوب غربی مشهد واقع است.
7079/۶۱۲۱/۱۸۵۸