شیرهای سنگی تاریخی در قبرستان‌های قدیمی ایذه همچنان در میان غفلت و بی‌توجهی مسئولان روزانه می‌شکنند یا به سرقت می‌روند در حالی که لزوم حفاظت از آنها به‌شدت احساس می‌شود.

به گزارش مهر، ۲۰۰ شیر سنگی در سه کیلومتری شرق ایذه وجود دارد. مقبره‌ای موسوم به قبرستان شهسوار که در محوطه‌ای سرسبز و چشم‌نواز به حال خود رهاشده است. شیرهایی که نماد شمشیر بر آنها هک و آیات قرآنی نیز بر روی قبرها نگاشته شده است. شیر به‌عنوان نماد قدرت در میان بسیاری از جوامع بشری به ‌صورت‌های مختلف وجود دارد و شیرهای سنگی نمونه‌ای از این نماد در میان بخشی از فرهنگ استان و کشورمان است. مشاور مدیرکل میراث فرهنگی و گردشگری استان در حوزه میراث معنوی در این باره به خبرنگار مهر گفت: شیرهای سنگی یکی از تزئینات رایج میان جوامع از جمله در خانه‌های بوروژوایی و اشراف هستند. قاسم منصور آل کثیر افزود: این نماد در فرهنگ‌های مختلف به صورت‌های متفاوتی دیده می‌شود. برای مثال وجود بیش از ۱۰۰ نام برای شیر در ادبیات عرب از جمله اهمیت به این نماد را نشان می‌دهد. اسم‌هایی مثل اُسامه، حیدر یا حیدره، اسد، لیث، قَسوَره و… به معنای شیر هستند که نشان از ُبعد ارزش معنوی شیر است.

آل کثیر توضیح داد: این نماد در استان را بیشتر در میان جوامع بختیاری می‌بینیم. قبرستان شهسوار که گفته می‌شود متعلق به دوره صفوی است نمونه بارز وجود بسیاری از شیرهای سنگی است که متأسفانه تاکنون به شیوه‌ای سنتی نگه‌داری می‌شوند.

شیرهای سنگی در معرض تخریب

وی همچنین یادآور شد: فراوانی شیرهای سنگی گویا از بین رفتنشان را امری عادی جلوه داده است. شیرهای سنگی قابل جابجایی و در معرض تخریب هستند، بسیاری از این شیرها به سرقت رفته و شماری هم شکسته شده‌اند.

آل کثیر درباره شیرهای سنگی توضیح داد: نمی‌توان این میراث را انحصاری برای یک فرهنگ تعریف کرد و به نظرم این نماد به‌عنوان میراث مشترک همه مردم استان و همچنین کشورمان است. وجود آیات قرآنی و شکل‌های شمشیر هک شده بر بدنه شیرهای سنگی نشانه‌هایی برای انجام پژوهش در ابعاد مختلف این نماد است که آن را بدل به میراث مشترک میان فرهنگ‌ها با نشانه‌های اسلامی می‌کند. وی گفت: در حوزه انسان‌شناسی و میراث معنوی تأکید بر شباهت فرهنگ‌ها با یکدیگر است. کارشناسان برجسته انسان‌شناسی معتقدند که میراث انسان‌ها بیش از آنکه نسبت به یکدیگر تفاوت داشته باشد، بسیار شبیه به یکدیگر هستند.

مشاور مدیرکل میراث فرهنگی و گردشگری استان خوزستان ضمن اشاره به نمونه‌های مشترک میراث فرهنگ‌های استان افزود: برای نمونه در منطقه قشلاقی انبار سفید لالی، در مجاورت عشایر محمدحسینی عکاشه، تعداد پنج شیر سنگی وجود دارد که دوتای آنها تراش مدرن خورده‌اند و سه تای دیگر برش قدیمی دارند. نکته بارز این شیرها این است که دور گردن آنها بافته‌ای از موی زن دیده می‌شود که بنا به‌رسم رایج متعلق به خواهر، دختر یا مادر متوفی است. نمونه این رسم را میان مردم عرب استان می‌بینیم که زنان گیس‌های خود را در روز تشیع جنازه، بر گردن اسب می‌گذارند.

نیاز به پژوهش در مورد شیرهای سنگی

آل کثیر گفت: این نمونه و بسیاری از مثال‌های دیگر نشان از تأثیر و تاثر فرهنگ‌ها بر دیگری دارند. در مورد شیرهای سنگی نیز به نظر می‌آید می‌توان پژوهش‌های جدیدتری با رویکرد میراث مشترک بر روی آنها را انجام داد. وی توضیح داد: منطقه شهسوار(قبرستان‌های کهباد و ترشک) شهرستان ایذه به لحاظ تنوع و هم به لحاظ قدمت حائز اهمیت است. شمار شیر سنگی‌های این منطقه چشم‌گیر است. این منطقه در سه کیلومتری شرق ایذه قرار دارد روستایی با سنگ برجسته‌ای از دوران عیلام کهن و قبرستانی با شیران سنگی وجود دارد.

آل کثیر یادآور شد: سرهنری لایارد سیاح و سیاستمدار انگلیسی که مدتی را (۱۸۴۰ – ۱۸۴۲ ) میان بختیاری‌ها زندگی کرده است در سفرنامه خود نوشته که مردم لر این مکان را محل عبور امامزاده‌ای سوار بر اسب سیاه می‌دانند و هر ساله در این مکان قربانی می‌کنند. این فعال میراث فرهنگی اظهار کرد: اخیرا در خصوص انجام مستندسازی و پژوهش درباره شیرهای سنگی با اداره میراث فرهنگی شهرستان ایذه نیز به توافق‌های اولیه رسیدم.

مردم را آگاه‌ کنیم

معمولا اندازه شیرهای سنگی قرار گرفته شده بر روی قبرها بستگی به جایگاه متوفی نزد بازماندگانش دارد. ساختار شیرهای سنگی به‌گونه‌ای است که انتهای دست‌ها و پاهای شیر معمولا روی سطحی سنگی گذاشته می‌شوند. همچنین دست‌ها به جلو کشیده شده‌اند تا شیر سرپا بماند. هنگامی‌که وارد قبرستان تاریخی و باستانی کهباد در شهسوار ایذه می‌شوید با انبوهی از شیرهای سنگی یا به قول بختیاری‌ها «برد سنگی» تاریخی روبه‌رو می‌شوید که در کنار یا روی قبرها خودنمایی می‌کنند. قبرستان شهسوار یا گورستان و زیارتگاه شهسوار واقع در روستای کهباد یک در شمال شهرستان ایذه منبعی غنی از وجود شیرهای سنگی است. دبیر انجمن دوستداران میراث فرهنگی شهرستان ایذه نیز در این باره به خبرنگار مهر گفت: قبرستان تاریخی شهسوار یکی از قدیمی‌ترین و با اصالت‌ترین قبرستان‌های ایل بختیاری است. فرامرز خوشاب اظهار کرد: ویژگی این قبرستان داشتن شیرهای سنگی با ابعاد و اندازه‌های مختلف است. در این منطقه، شیرهایی سنگی وجود دارد که به دوره‌ صفوی و پس از آن متعلق است.

وی ادامه داد: در این قبرستان دو شیر سنگی وجود دارد که از همه قدیمی‌ترند و شرایط این شیرهای سنگی بسیار بد است. این شیرهای سنگی در حال نابود شدن هستند اما شاهد سرکشی به این منطقه نیستیم و دریغ از یک جلسه‌ خصوصی با دهیاران، شوراها و مردم روستاهای اطراف برای توجیه آن‌ها تا اهمیت این قبرستان از نظر گردشگری برای آن‌ها روشن شود. خوشاب اظهار کرد: شیرهای سنگی قبرستان تاریخی و ملی شهسوار در فاصله حدود هفت کیلومتری ایذه قرار دارند و بالای این قبرستان به لحاظ موقعیت جغرافیایی نقش برجسته عیلامی قرار گرفته که تقریباً مربوط به سه هزار و ۷۰۰ سال پیش است. وی بیان کرد:‌ شیرهای سنگی این قبرستان جزو با ارزش‌ترین و متنوع‌ترین شیرهای سنگی هستند اما متأسفانه در چند سال گذشته با توجه به عکس‌هایی که از آن‌ها گرفته‌شده هر ساله تعداد آنها کمتر شده و در بعضی موارد شکسته و از بین رفته‌اند. این دوستدار میراث فرهنگی ادامه داد: اگر همین روند ادامه پیدا کند ما احتمال می‌دهیم ظرف چند سال آینده دیگر هیچ‌گونه شیر سنگی در این منطقه پیدا نخواهیم کرد. خوشاب تصریح کرد:‌ مهم‌ترین موضوعی که در این منطقه وجود دارد این است که از این شیرهای سنگی در سال حدود دو تا سه عدد تولید می‌شود اما حدود سالی ۱۰ عدد از آنها تخریب می‌شود. همچنین از منظر دیگر، ارزش تاریخی شیرهای سنگی شهسوار با توجه به مطالعه تاریخی که روی آنها صورت گرفته حتی تا دوران صفویه نیز بوده است.

وی ادامه داد: این قبرستان اگر در وضعیت گذشته خود قرار ‌داشت اکنون شرایط ثبت جهانی‌شدن را داشت. البته هنوز قابلیت بازسازی و مرمت را دارد. پیشنهاد ما به اداره کل میراث فرهنگی استان این است که خودشان وارد عمل شود و به فرهنگ‌سازی مردم درباره اهمیت تاریخی این آثار بپردازد تا حداقل مردم خودشان به‌صورت خودجوش حفاظت و حراست از این آثار را انجام دهند.

چاره کار فرهنگسازی است

جلیل رحمانی، رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری شهرستان ایذه درباره حفاظت از شیرهای سنگی به مهر گفت: تنها راه حفاظت، این است که در کنار هر قبرستان شیرسنگی نگهبان بگذاریم که این کار هم هزینه‌بر و غیرمنطقی است.

رحمانی افزود: به نظرم بهترین روش فرهنگسازی است. مخصوصا راهنمایان گردشگری که در ایذه فعالیت دارند می‌توانند در این زمینه بسیار تأثیرگذار باشند.

وی همچنین یادآور شد: آسیب رساندن به آثار تاریخی تنها در ایذه اتفاق نمی‌افتد و در بسیاری از شهرهای کشور دیده‌شده است اما خوشبختانه به‌مرور در حال کم شدن است.

رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری شهرستان ایذه گفت: متأسفانه در حوزه شیرهای سنگی پژوهش‌های علمی دقیقی انجام‌نشده است و می‌طلبد که در این زمینه بیشتر ورود کنیم.

به گزارش مهر، آسیب رساندن به بنا و آثار تاریخی از دغدغه‌های همیشگی دوستداران میراث فرهنگی کشور است. مسئولان میراث فرهنگی نیز یکی از عوامل بازدارنده از تخریب این آثار را فرهنگسازی و همراهی مردم می‌دانند. ایذه ازجمله شهرهای تاریخی کشور است که در آن آثار تاریخی عیلامی و اسلامی به‌وفور دیده می‌شود.