شیرینی ماندگار تجربه طلیعه بهار در ولایت خورشید،گنجینه جاذبه‌های تاریخی، طبیعی، گردشگری، فرهنگی و سرزمین باستانی آریایی‌ها، که برای سلیقه‌ها و گروه‌های مختلف جذابیت‌های بسیاری دارد

به گزارش ایرنا، ایام فرح‌بخش نوروزی و آغازین روزهای بهار، مجالی برای سفر و کسب تجربه جدید فراهم می آورد و خطه خورشید در شرق ایران زمین، به برکت وجود بارگاه منور رضوی و به واسطه دارا بودن جاذبه‌های پرشمار تاریخی و گردشگری، مقصدی عالی برای زائران و مسافران نوروزی به شمار می‌رود.

خراسان رضوی به خاطر بارگاه منور هشتمین پیشوای شیعیان جهان حضرت علی بن موسی الرضا(ع) یکی از مقاصد اصلی زائران و مسافران نوروز است چرا که شمار قابل توجه دیدنی‌های طبیعی ، تاریخی، فرهنگی و زیبایی های مثال زدنی این خطه، دنیایی از جاذبه ها با ظرفیت پذیرش و میزبانی میلیونی برای گردشگران داخلی و خارجی محسوب می شود.

بر اساس شواهد باستان شناسی، پیشینه زندگی اجتماعی در خراسان بزرگ به مدتها پیش از ورود آریایی ها به فلات ایران می رسد و در این میان خراسان رضوی قطب آفرینشگر تمدن، هنر و فرهنگ، به عنوان یکی از اهداف ممتاز سفر، سالانه افزون بر ۳۰ میلیون زائر و مسافر داخلی و خارجی را میزبانی می کند.

دیار خورشید، علاوه بر تقدس و معنویت، تجلیگاه تمدن و فرهنگ غنی و نمایشگاهی از نمادهای تاریخ پر افتخار ایران و اسلام است. این خطه همچنین در بعد طبیعت گردی، تفریحی و سیاحتی یکی از جذابترین مقصدهای گردشگری برای هر نوع سلیقه‌ای به شمار می‌رود.

تجربه حضور در بهترین هتل‌ها، مکان های طبیعی و تاریخی و جذابترین بازارهای خرید و ظرفیت های کهن تاریخی را می توان در شمال شرق ایران، در این استان پهناور از نزدیک و با یک سفر ارزان لمس کرد.

عمق تمدن و تاریخ در خراسان رضوی تا جایی است که کهن‌ترین دست افزارهای مکشوفه در این استان متعلق به ۸۰۰ هزار سال پیش، گویای حضور و زیست انسان هایی از اقوام مختلف در این خطه از دیرباز است. قدمت سکونت بشر در اغلب محوطه‌های خراسان رضوی از حدود ۶ هزار سال پیش آغاز می شود و تا دوران اسلامی ادامه می‌یابد.

خراسان رضوی افزون بر ۱۰ هزار اثر تاریخی قابل ثبت در فهرست آثار ملی ایران را در خود جای داده است که تاکنون حدود ۲ هزار و ۷۰۰ اثر از این تعداد در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

جغرافیای شیرین و جذاب خراسان رضوی

خراسان رضوی از نظر موقعیت جغرافیایی به ۲ بخش شمالی و جنوبی تقسیم شده که نواحی شمالی آن دارای دشت های حاصل‌خیز برای کشاورزی و دامپروری است و بخش جنوبی آن دشت‌های کویری با تپه های کم ارتفاع و پوشش گیاهی فقیر را در خود دارد. در این استان چند رشته کوه وجود دارد که ۲ رشته کوه «هزارمسجد» و «بینالود» در شمار کوههای مرتفع ‌تر و پرامتدادتر آن هستند.

این استان در شمال شرقی ایران، از شمال با کشور ترکمنستان، از شرق با افغانستان، از غرب و شمال غربی با استان های خراسان شمالی و سمنان و از جنوب و جنوب غربی با خراسان جنوبی و یزد همسایگی دارد.‏

از نظر آب و هوایی نیز این خطه در ناحیه معتدل شمالی قرار گرفته و به طور کلی شرایط متغیری دارد. دمای هوا از شمال به جنوب افزایش می یابد و از بارش سالانه آن کاسته می‌شود. خراسان رضوی در مناطق مختلف دارای شرایط اقلیمی متنوعی است به طوری که مناطق کوهپایه ای دارای آب و هوای نیمه بیابانی ملایم، در نواحی جنوبی، گرم و خشک و در مناطقی چون قوچان، جنوب بینالود، ارتفاعات هزارمسجد و قسمتی از شهرستان مشهد دارای آب و هوای معتدل کوهستانی است.

تاریخ در پیشینه دیرین خطه خورشید

خراسان رضوی با مراکز جمعیتی کهن مانند توس، نیشابور و سبزوار از قدمت تاریخی بسیاری برخوردار است، به گونه‌ای که از قبل ورود اسلام به ایران تا قرون اخیر این خطه از مهمترین مراکز تاثیرگذار در تاریخ و فرهنگ ایران زمین بوده و همچنان این جایگاه را حفظ کرده است.

مردم این خطه به زبان های فارسی، ترکی و کردی با لهجه های متفاوت سخن می گویند‏ و مذهب اکثر آن ها شیعه است، اما در چند شهر مرزی این استان همچون تایباد، خواف، تربت‌جام و درگز هموطنان اهل سنت نیز سکونت دارند‏.‏

پیشینه تاریخی و وجود شخصیت های برجسته علمی و فرهنگی در جای جای خراسان به حدی است که این استان از نظر بسیاری از صاحبان علم و اندیشه، خاستگاه مهمترین رویدادهای علمی و فرهنگی کشور شناخته می‌شود.

این سرزمین چون در شرقی‌ترین ناحیه ایران واقع شده و خورشید زودتر از سایر نقاط کشور در آن طلوع می کرده است، در قدیم به “خورآسان” معروف بوده که در این ترکیب، خور به معنای خورشید و آسان به معنی ظاهر شدن است.

صنایع دستی و تولیدات اقتصادی و کشاورزی مثال زدنی

از گذشته های دور بخش بزرگ تولیدات خراسان فرآورده‌های کشاورزی و صنایع دستی بوده‌ است، از این رو بخش گسترده‌ای از کالاهای صادراتی این خطه در سطح ملی فرآورده‌های کشاورزی مانند گندم، زعفران، زرشک، پسته، کشمش و پوست دام است.

این سرزمین از گذشته به دلیل وجود زمین های مرغوب زراعی و آب فراوان در دشت ها و دره‌های حاصل‌خیز، امکان تولید فراورده‌های سردسیری، نیمه گرمسیری و گرمسیری مانند گردو، بادام، سیب، گلابی، پسته، خرما و مرکبات را داشته است.

از هنرهای دستی شاخص خراسان رضوی هم می توان به فیروزه تراشی، فرش‌بافی و پوستین دوزی اشاره کرد، علاوه بر این از دیرباز زائران و مسافران این سرزمین مقداری از کالاهای نواحی زندگی خود را برای فروش به مشهد آورده و به هنگام بازگشت، سوغات و بخشی از نیازهای مصرفی خویش را از این شهر خریداری می کردند که این مساله خود عامل موثری در افزایش رونق بازرگانی خراسان به ویژه در شهر مشهد بوده است.

همچنین خراسان رضوی از مهم ترین مناطق پرورش دام در ایران به شمار می آید، پرورش دام در این خطه به شکل های گوناگون مانند کوچ نشینی، رمه گردانی، روستایی و تلفیق دامداری و دامپروری صنعتی دیده می‌شود.

گوسفند، بز، گاو، گاومیش و شتر مهم ترین دام هایی هستند که در خراسان پرورش داده می شوند و فعالیت گاوداری به شیوه صنعتی، برای تولید شیر و گوشت در خراسان رضوی از اهمیت زیادی برخوردار است.

در کنار همه این ویژگی ها، ذخیره‌های زغال‌سنگ، مس، روی، آهن، منگنز، خاک نسوز، منیزیت، گل سفید، سنگ های ساختمانی مانند مرمریت، تراورتن، سنگ آهن و گچ نیز در خراسان یافت می‌شود.

دریای جاذبه های معنوی و تاریخی

‏مهمترین مکان در خراسان رضوی حرم مطهر حضرت امام رضا(ع) و مجموعه آستان قدس رضوی، مسجد گوهرشاد، مدرسه پریزاد، مدرسه دودر، بقعه خواجه ربیع، بقعه گنبد سبز، آرامگاه نادرشاه افشار و مصلا در مشهد و نیز ییلاقات سرسبز طرقبه شاندیز و بوستان وکیل آباد‏ است.‏

همچنین مجموعه های کوهسنگی، بند گلستان، خواجه اباصلت، خواجه مراد و مقبره گوهرتاج در مشهد، مسجد پامنار، آرامگاه حاج ملاهادی سبزواری، مناره خسروگرد، کاروانسراهای ثبت جهانی شده مهر، مزینان و زعفرانیه، آرامگاه سیدحسن غزنوی و مسجدجامع در سبزوار، گنبد هارونیه و آرامگاه فردوسی در توس، کتیبه نادری و عمارت خورشید در کلات نادری از دیگر مکان‌های دیدنی خراسان رضوی هستند‏.‏

مسجد کبودگنبد در کلات نادری، شهر عتیق، تپه بام و مدرسه عرضیه در قوچان، آرامگاه شاه قاسم انوار و مقبره شیخ احمد جامی در تربت جام، برج کرات در تایباد، ارگ کلاه فرنگی، دریاچه گل بی بی و آرامگاه بابا لقمان در سرخس، قدمگاه، رباط عباسی، آرامگاه عطار و خیام و مقبره کمال الملک در نیشابور از دیگر آثار دیدنی و تاریخی این استان به شمار می روند.

برج علی آباد، مناره فیروز آباد، باغ مزار و آرامگاه مدرس در کاشمر و مقبره قطب‌الدین حیدر و مسجد ملک در تربت حیدریه از دیگر اماکن دیدنی تاریخی و تفریحی خراسان رضوی محسوب می شوند‏.‏

این اماکن تنها بخشی از صدها اثر تاریخی، فرهنگی، هنری و طبیعی خراسان رضوی هستند به طوری که با حضور در هر یک از شهرستان های این استان، با کمی پرس وجو از اهالی منطقه می توان آثار و ابنیه تاریخی فراوانی را دید و از زیبایی آنها لذت برد.

معماری کهن، شاخصه گردشگری معنوی

خراسان رضوی بزرگترین قطب گردشگری مذهبی کشور است که با توجه به قدمت تاریخی در حوزه تاریخ اسلام، بناهای آرامگاهی بیشترین و مهم ترین چشم‌انداز معماری این منطقه را به خود اختصاص داده است.

مجموعه‌های آرامگاهی بناهایی هستند که در سالیان طولانی بر روی مدفن و مزار شخصیت های مذهبی و محبوب شکل گرفته‌اند و معمولا شامل بنای حرم، مساجد، مدارس، کتابخانه ها، کاروانسراها، آب انبارها، خانقاه ها و فضاهایی از این قبیل می‌شوند‏.‏

گسترش چنین مجموعه‌هایی با اعتبار و احترام صاحب مدفن و ارزش هنری و معماری بناهای ساخته شده ارتباط مستقیم دارد‏.‏ برخی از مجموعه‌های آرامگاهی مانند آستان مقدس رضوی در شکل‌گیری و پیدایش شهرها نقش اساسی و مهمی ایفا کرده و به مرکز فعالیت های مختلف مذهبی، سیاسی، فرهنگی و اقتصادی تبدیل شده‌اند‏.‏

مجموعه آستان قدس رضوی یکی از باشکوه‌ترین بناهای آرامگاهی سراسر جهان اسلام است که مضجع شریف حضرت امام رضا(ع) را دربرگرفته و سبب شده است تا خراسان رضوی به بزرگترین قطب گردشگری مذهبی ایران و دومین کلانشهر مذهبی جهان تبدیل شود‏.‏

این مجموعه که خود به تنهایی جاذبه معماری کم نظیری به شمار می‌رود، همراه با سایر بناهای این سرزمین، دارای جاذبه های معماری و تاریخی مهمی است.‏

مجموعه آستان قدس رضوی دارای پنج صحن اصلی به نام های «عتیق (انقلاب)، جدید (آزادی)، امام خمینی(ره)، جمهوری اسلامی و قدس» است که ۲ صحن آخری نوساز هستند‏. ‏هر یک از صحن های مجموعه آستان قدس رضوی شاهکارهایی از آفریده های معماران مختلف ایرانی را به نمایش می گذارند‏.‏

از جمله آثار ارزشمند داخل حرم رضوی سه محراب باشکوه مربوط به قرن هفتم هجری است که بر روی ۲ محراب کتیبه‌هایی به خط کوفی و بر روی محراب سوم کتیبه‌ای به خط کوفی و ثلث به رنگ لاجوردی بر زمینه سفید مشتمل بر آیات و احادیث نوشته شده است‏.‏

درهای سه گانه حرم مطهر رضوی نیز از آثار ارزشمند هنری به شمار می‌روند که هنر به کار گرفته شده در آنها مورد تحسین هنرمندان مختلف است. صحن های حرم مطهر رضوی هر یک در دوره ای تاریخی ساخته شده اند و معماری هر یک از صحن ها گویای روند معماری زمان خود و در حقیقت شناسنامه هنری و معماری آن دوره است‏.‏

مسجد زیبا، تاریخی و مشهور گوهرشاد در جنوب حرم مطهر رضوی قرار گرفته است و به سبب دارا بودن انواع تزیینات چشمگیر و غنی از دیدنی ترین مسجدهای منطقه محسوب می‌شود. گذشته از این ها آرامگاه فردوسی شاعر بزرگ حماسه سرای ایران در سرزمین توس نیز مقصد بسیاری از مشتاقان شعر و ادب است و شهر توس شهرت و معروفیت خود را مدیون آثار و شخصیت شامخ خالق شاهنامه است.‏

تجربه سبز ماندگار در گردشگری طبیعی

استان خراسان رضوی در پهنه وسیع خود با برخورداری از طبیعت بکر و دیدنی و با تنوع زیستی بسیار و حیات وحش دیدنی و منحصر به فرد، یکی از مقاصد مطلوب و همیشگی برای طبیعت گردان نیز بوده است.

آبشارهای آبگرم، اخلمد، ارتکند و قره سو، دریاچه بزنگان در سرخس، رودخانه بابا رمضان در نزدیکی کوه های هزارمسجد در سرخس، رود معجن در تربت حیدریه، غار مزدوران در حد فاصل شهرستان های سرخس و مشهد، غار مغان در روستای مغان مشهد، و کوه بینالود به عنوان مشهورترین کوه این استان به بلندی سه هزار و ۲۱۱ متر در شمال شهر نیشابور از مهم ترین جاذبه های طبیعی خراسان رضوی به شمار می روند.

دریاچه بزنگان یکی از جاذبه های طبیعی دیدنی این استان است که در کیلومتر ۱۳۰ جاده مشهد – سرخس و در جنوب رشته کوه های هزار مسجد قرار دارد. مساحت آن در حدود ۸۰ هکتار و حداکثر عمق آن ۱۲ متر و آب آن شیرین است که از بارندگی ها و چشمه های کوچک تامین می شود.

چشمه سبز نیز در حدود ۲۰ کیلومتری روستای بزرگ گلمکان مشهد واقع است که در سر راه مشهد به قوچان و در یکی از بلندترین نقاط رشته کوه بینالود قرار دارد. این چشمه با طول و عرض بسیار زیاد و آب فراوان از قدیم زیبا و بحث انگیز بوده است که در اطراف به وسیله دیواره های کوهستانی احاطه شده و دریاچه ای را تشکیل می دهد.

یکی از چشمه های متعدد این محل به نام چشمه اشتها معروف است. اهمیت چشمه سبز در هوای مناسب و آب مطلوب آن است. طبیعت زیبای منطقه اشتهار فراوانی برای این دریاچه کوچک به همراه آورده است.

چشمه گراب نیز از دیگر پدیده های طبیعی دیدنی محسوب می شود که در سمت جنوب و در فاصله ۴۹ کیلومتری مشهد در جاده مشهد – نیشابور واقع شده و دارای چندین چشمه با فاصله حدود ۵۰۰ متر از یکدیگر است که همگی دارای دهانه های مخروطی و ارتفاعی در حدود ۳۰ متر از سطح زمین هستند؛ این چشمه ها که بر روی تپه های مخروطی شکل جریان دارند، دارای آب معدنی با خواص درمانی هستند.

از دیگر جاذبه های طبیعی این خطه چشمه شاهان گرماب است که در ۷۲ کیلومتری مشهد و در نقطه ای کوهستانی واقع و دارای آب معدنی فراوان با گرمای ۴۵ درجه سانتیگراد است.

چشمه گیلاس نیز در جلگه سرسبز توس و در فاصله ۴۸ کیلومتری مشهد قرار دارد که با نام چشمه «گلسب» نیز در متون تاریخی از آن یاد شده و به علت واقع شدن در شرایط خاص جغرافیایی اغلب دارای آب است.

پارک ملی تندوره در درگز، مناطق حفاظت شده جنگلی ارس در کلات، جنگل خواجه در سرخس، باغ کشمیر در تربت جام، دربادام در قوچان، رییسی در نیشابور، درونی و دشت لاغری در بردسکن، هلالی و هنگام در گناباد، افتخاری در بجستان و قرچغه در قوچان از دیگر جاذبه های طبیعی خراسان رضوی محسوب می شود.

آرامگاه فردوسی، سردمدار آثار تاریخی

آرامگاه فردوسی پس از مضجع شریف رضوی، دومین جاذبه پربازدید و دیدنی شهر مشهد است، آرامگاه این شاعر حماسه سرای بلندآوازه ایران زمین، از آثار تاریخی ملی و حتی فراملی در ایران است که به دلیل نقش حیاتی فردوسی در حفظ و صیانت از زبان فارسی مورد توجه همه گردشگران داخلی و خارجی است؛ آرامگاهی که در مجموعه شهر تاریخی توس با هزاران سال تاریخ پنهان قرار دارد.

«توس» شهری نام آشنا و درعین حال کمتر شناخته شده است، همجواری آن با مشهد مقدس و بارگاه مقدس امام رضا(ع) و وجود آرامگاه فردوسی بزرگ نام این شهر تاریخی را برای میلیون‌ها زائر و مسافر این خطه آشنا کرده است، اما میراث تاریخی این شهر که آثار سه دوره تاریخی سلجوقی، سامانی و تیموری را در خود جای داده چندان برای مسافران در مشهد آشنا نیست. توس افزون بر ۴۸۰ عالم، دانشمند، فیلسوف و اندیشمند اعصار مختلف ایران زمین را در دل خود پرورانده است.

گرچه شمار مشاهیر آرمیده در شهر تاریخی توس روشن نیست، اما آرامش ابدی بزرگانی همچون خواجه نظام‌الملک توسی، شیخ توسی از علمای بزرگ شیعه، خواجه نصیرالدین توسی، امام محمد غزالی توسی و دقیقی توسی در این خاک کهن قطعی است.

بنای دیرقدمت هارونیه، مقبرهالشعرا، مزار شاعر معاصر مشهدی «مهدی اخوان‌ ثالث» متخلص به «م.امید» و آرامگاه خسرو آواز سنتی ایران «محمدرضا شجریان» نیز در پیرامون و محوطه آرامگاه حکیم توس قرار دارند، عمارت و خانه تاریخی «چهاربرج» که «کلنل محمدتقی خان پسیان» دوره‌ای را در آن اقامت داشته است، اکنون در مرحله بازسازی است و موزه تاریخی طابران توس که بسیاری از گنجینه‌های ارزشمند بر در و دیوار آن جای گرفته‌اند، از این جمله است که در آن برای بازدید علاقه‌مندان و گردشگران به روی عموم مردم باز است.

محوطه ۳۶۰ هکتاری شهر تاریخی توس که در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده، در سده دوم هجری مجموعه‌ای ‌از آبادی‌هایی همچون توس، نوقان و سناباد بود که توس آبادترین آنها محسوب می‌شد، همین امر باعث شد پس از شهادت ثامن‌الحجج حضرت علی‌بن موسی‌الرضا(ع) در خراسان، تاریخدانان محل دفن پیکر مطهر و حرم منور آن امام همام را «ارض توس» بنامند. اما امروز همه آن آبادی‌ها با گسترش مشهد در درون این کلانشهر جای گرفته اند و از توس نیز بقایایی باستانی و تاریخی و نیز نام و آوازه و مقابری از بزرگان علم، ادب و هنر به جا مانده است.

تجربه تعدد آثار تاریخی کهن

مجموعه کلات نادری مانند دره ای است که توسط ۲ رشته کوه مرتفع محاصره شده و آثار تاریخی آن به دوره حکمرانی نادرشاه افشار تعلق دارد‏.‏ کتیبه نادری واقع در خارج از قلعه نادری (دربند نفتی) به زبان ترکی و به خط نستعلیق در بدنه کوه قرار گرفته است. دروازه ورودی، دروازه دهچه، دروازه چوب بست، دروازه گشتانه، دروازه نفتی، دربند ارغون شاه، همراه با عمارت خورشید و تخت دختر مجموعه بناهایی هستند که به امر نادرشاه بر روی تپه‌ای ساخته شده و اکنون آثار پراکنده ای از آنها به جای مانده که برای گردشگران جذاب و دیدنی است‏.‏

آتشکده «بازه هور» نیز که در روستای «رباط سفید» تربت‌حیدریه واقع شده است از بناهای باستانی این منطقه به شمار می‌رود. ‏مسجدجامع رشتخوار، مسجد مولانا در تربت جام و مسجد جامع سنگان در خواف نیز از دیگر بناهای تاریخی و قدیمی خراسان رضوی محسوب می‌شوند.

مدرسه‌های بسیار نیز در کنار مسجدهای متعدد استان بنا شده اند که برخی از آنها از جمله مدرسه های دومناره گلشن، میرزاجعفر و مدرسه نواب در مشهد و چندین مدرسه تاریخی از جمله «فخریه» در سبزوار، که از آن به عنوان کهن ترین مدرسه ایران یاد می شود،‌ از ارزش خاص معماری و تاریخی برخوردارند.‏

تپه‌های باستانی نیز که برخی باستان شناسان اکتشافات مهمی روی آنها انجام داده اند، پل های تاریخی که در دوره های مختلف ساخته شده اند، سدهای قدیمی که برخی از آنها هنوز مورد استفاده هستند و بازمانده های شهرهای قدیمی بخش دیگری از جاذبه های گردشگری تاریخی و معماری خراسان رضوی را تشکیل می‌دهند‏.

این اماکن تنها بخشی از صدها اثر تاریخی، فرهنگی، هنری و طبیعی خراسان رضوی هستند، به طوری که با حضور در هر یک از شهرستان های این استان با کمی پرس و جو از اهالی منطقه می‌توان آثار و ابنیه تاریخی فراوانی را دید و از زیبایی آنها لذت برد.