هرچند این نشست، به منظور انجام مصاحبه ترتیب نیافته بود اما حاصل این گفتگوی صمیمی در السفیر لبنان منتشر شد. اکنون متن این گفتگو از نظر خوانندگان گرامی می‌گذرد:
***
مقدمه السفیر:
دکتر سید محمد خاتمی رئیس‌جمهور اسبق ایران، سر زندگی و روحیه گفتگومداری خود را به عنوان روشنفکری که پذیرای افکار دیگران است از دست نداده است … بلکه ویژگی‌های روشنفکر ـ صاحب دیدگاه و موضع‌گیری ممتاز ـ در چهره این «حکمران» در کشوری با مسیر و خط مشی مشخص به نام «جمهوری اسلامی» به وضوح دیده می‌شود.
آنچه در پی می‌آید چکیده‌ای از دیدگاه‌های رئیس جمهور اسبق ایران است که در دیدار با او بین نماز ظهر و نماز عصر، شنیدیم. این گفتگو در جمع کسانی که همچنان به سراغش می‌روند تا از او منطق انقلاب اسلامی را با شکل و شمایلی متفاوت ببینند، صورت گرفت.
– سید محمد خاتمی رئیس جمهور اسبق ایران گفت: از نظر من وضع منطقه خوب نیست، و البته اشتباهاتی از سوی همه طرف‌ها رخ داده است. ولی فکر می‌کنیم بذرهای اختلافات در دوره رئیس جمهور سابق آمریکا جرج بوش در منطقه پاشیده شد و رشد کرد.
زمانی که موضوع گفتگوی تمدن‌ها را مطرح کردم (در سپتامبر سال ۱۹۹۷ در سخنرانی در مجمع عمومی سازمان ملل متحد) اطمینان داشتم بسیاری از قدرت‌هایی که بر بشریت حکومت می‌کنند شرارت می‌پراکنند. ما با جنگ‌های منطقه‌ای و جنگ سرد مواجه بودیم. ما آنچه را در پایان قرن گذشته در منطقه و جهان روی داد دیدیم. آن رویدادها به روشنی و به طور جدی نشان داد ساختاری که بر جهان حکمرانی می‌کند، نادرست است و باید تغییر کند. می‌خواستم این ساختار را از طریق گفتگوی تمدن‌ها تغییر دهم. در آن زمان گفتم که ناامنی و بی‌ثباتی، جهان را تهدید می‌کند. علت اصلی بی‌ثباتی نیز وجود جریان‌هایی است که دیگر جریان‌ها را مردود می‌داند.
رئیس جمهور اسبق ایران که پویایی خود را در دفاع از آزادی از دست نداده است، افزود:
ـ بعد از طرح گفتگوی تمدن‌ها در سخنرانی در سازمان ملل متحد مسأله ائتلاف برای صلح در جهان را بر اساس عدالت مطرح کردم، ولی جرج بوش رئیس جمهور سابق آمریکا گفت: کسی که با ما نیست، علیه ما است! با این منطق، محدودیت و محاصره‌ای سه دهه‌ای بر ما تحمیل شد و همین مسأله درباره افغانستان نیز روی داد. اسامه بن‌لادن سرکرده سابق القاعده نیز چنین منطقی داشت و گفت کسی که با ما نیست، علیه ماست. ما شاهد فرو ریختن برج‌های تجارت جهانی و همه مصیبت‌ها در جهان بودیم … من به عنوان انسانی مسلمان حق ندارم که بگویم جهان باید از من پیروی کند وگرنه با آن خواهیم جنگید، و این مسأله درباره دشمن من نیز صدق می‌کند. گفتگوی تمدن‌ها تلاشی برای یافتن راه‌حلی برای این مشکل بود. مشکلات پیچیده‌ای در منطقه ما وجود داشت جایی که دولت‌های وابسته و ضعیف‌النفس وجود دارند و خارجی‌ها برای حمایت از رژیم‌های وابسته به خود مداخله می‌کنند که تشکیل رژیم غاصب و اشغالگر (اسرائیل) از آن جمله است… از سوی دیگر، گروه‌های مرتجع در حال رشد و شکوفایی بودند.
رئیس جمهور اسبق که زیاد مطالعه می‌کند و سیر اندیشه‌ها را در جهان دنبال می‌کند نتیجه گرفت:
ـ ما باید در شیوه زندگی خود بازنگری کنیم و جهان نیز باید دیدگاهش را تغییر دهد. به نظر من آفتی که بشر را تهدید می‌کند ناامنی است، همچنین ما هم در معرض تهدید هستیم و راهی جز این نداریم که کشورهای منطقه برای مقابله با جریان‌های تروریستی متحد شوند. ولی ما در مقابل یکدیگر قرار می‌گیریم و دشمن از این وضع بهره‌برداری می‌کند و اختلافات بین ما افزایش می‌یابد.
اوضاع کنونی موجب آسیب دیدن منافع منطقه می‌شود و برنده اصلی، رژیم صهیونیستی و بعضی قدرت‌های غربی هستند. متأسفانه قدرت‌های سلطه‌جو در جهان از امکانات و نیروی ما در منطقه برای جنگ استفاده می‌کنند و ما با جنگیدن با یکدیگر به هیزم آتش آنان تبدیل شده‌ایم و برای حل اختلافات به شیوه‌ای منطقی تلاش نمی‌کنیم.
ـ زمانی که دو دشمن سرسخت مثل آمریکا و ایران می‌توانند گفتگو کنند و اختلافاتشان را حل کنند، چرا ما که ساکنان منطقه هستیم نمی‌توانیم اختلافاتمان را حل کنیم؟! رژیم صهیونیستی و جریان‌های تندرو که ریشه در دهه‌های قبل دارند از این موضوع بهره می‌برند. من متأسفم که بهار عربی به پاییز تبدیل شد. همه، شکوفایی و دموکراسی و عدالت را می‌خواستند ولی به سرعت نیروها برضد آنها بسیج شدند. تنها کشوری که توانست از اوضاع کنونی بهره نسبی ببرد تونس بود.
از رئیس جمهور اسبق ایران پرسیدیم آیا نگران ایران پس از توافق هسته‌ای نیستید؟
و او به سرعت و قاطعانه پاسخ داد: نه، ان‌شاءالله مسائل به شکلی مناسب حل خواهد شد ولی باید هوشیار باشیم. ممکن است طرف‌های ما در مذاکرات دست به بازی‌هایی بزنند ولی اجرای این توافق، منافع همه را تضمین می‌کند و امیدوارم همه از نتایج آن راضی باشند و بهره ببرند.
السفیر: این توافق چه تأثیری بر جامعه مدنی (ایران) دارد به ویژه آن که جریانی وجود دارد که خواستار همسویی با غرب است؟
رئیس جمهور اسبق که برخی او را «لیبرال» می‌نامند و علیه او حملات تبلیغاتی انجام داده‌اند پاسخ داد:
ـ باید بپذیریم که تحریم‌ها مشکلاتی ایجاد کرد و به هر حال، آنچه مهم است اینکه دولت سیاستها و برنامه‌های درستی برای پس از تحریم و پس از لغو آنها داشته باشد… ولی من معتقدم پویایی و فعالیت‌ها به میزان زیادی رونق خواهد گرفت ولی این پویایی به برنامه‌هایی که دولت ارائه خواهد کرد بستگی دارد.
ممکن است برخی مشکلات داخلی ایجاد شود ولی این مشکلات جز از طریق گفتگو و احترام به اصول دموکراسی قابل حل نیست. ما مدتها با ناامنی و بی‌ثباتی از طرف خارج مواجه بودیم و نمونه‌های آن را در جنگ با عراق و سپس جریان‌های تکفیری مشاهده کردیم. براساس قانون اساسی (ایران) نباید آزادی را فدای امنیت کنیم و برعکس این نیز درست است. اگر مداخله خارجی نباشد، ما می‌توانیم در داخل برای حل همه مشکلات گفتگو کنیم.
رئیس جمهور اسبق که همچنان روشنفکر و به دور از جمود فکری است در پایان گفت: فکر می‌کنم اجرای توافقنامه هسته‌ای موجب شکوفایی ایران خواهد شد و ان‌شاءالله تأثیر مثبتی بر انتخابات (فوریه آینده) با حضور گسترده مردم خواهد داشت. انتخاب شدن روحانی به عنوان رئیس جمهور نشان‌دهنده آگاهی ملت ما است و ان‌شاءالله انتخابات پارلمانی خوبی برگزار خواهد شد.
روز دوشنبه ۱۵ اذر روزنامه اطلاعات
