تحویل سال از نگاه نجوم

جشن نوروز با تحویل سال یا لحظهٔ برابری اعتدال بهاری آغاز می‌شود؛ در گاه‌شماری هجری خورشیدی، لحظه تحویل سال، تعیین‌کننده نخستین روز از ماه فروردین است. چنانچه آغاز سال، قبل از ظهر و در نیمه اول شبانه‌روز تحویل شود، همان‌روز نوروز است و اگر تحویل سال بعد از ظهر باشد، فردای آن روز، نوروز است.

طبق اعلام شورای مرکز تقویم موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران، لحظه تحویل سال ۱۴۰۰ در ساعت ۱۳ و ۷ دقیقه و ۲۸ ثانیه روز شنبه- ۳۰ اسفندماه ۱۳۹۹ هجری خورشیدی مطابق با ۶ شعبان ۱۴۴۲ هجری قمری و ۲۰ مارس ۲۰۲۱ میلادی است.

عمران مرادی- مدرس و پژوهشگر نجوم در گفت و گو با ایسنا، در توضیح نجومی لحظه تحویل سال، اظهار کرد: در اولین روز بهار خورشید به نقطه تعادل می رسد و در روز یکم فروردین دقیقا در شرق طلوع و در غرب غروب می کند. این زمان اعتدال بهاری نام دارد و زمانی که خورشید در اعتدال بهاری قرار می‌گیرد، همه جای زمین اعتدال ایجاد می‌شود، طول روز و شب با هم برابر و دما در همه جا متعادل می‌شود.

وی افزود: این لحظه زمانی است که حرکت جدید زمین به دور خورشید آغاز می‌شود و در زمان قدیم در ابتدای صورت فلکی «حمل» قرار داشته و طالع فروردین را حمل در نظر می گرفتند.

این مدرس و پژوهشگر نجوم اضافه کرد: تقویم ایرانی بیشترین هماهنگی را با زمان واقعی نجومی دارد، تقویم ایرانی دقیقا در روز اعتدال نوشته شده و یکی از دقیق ترین تقویم هاست که بر مبنای حرکت های طبیعی زمین بنا نهاده شده است.

مرادی گفت: نام‌های حیوانات ریشه در فرهنگ کشورهای شرق آسیا به خصوص مغولستان دارد که وارد ایران شده است و بر این اساس سال ۱۴۰۰ سال گاو نامگذاری شده است.

وی با بیان اینکه لحظه تحویل سال در ایران با آیین مختلفی جشن گرفته می شود، اظهار کرد: در لحظه تحویل سال ایرانیان با انداختن سفره هفت‌سین نوروز را جشن می گیرند. ایرانیان کهن از ماهی در سفره هفت سین به دلیل صورت فلکی “حوت” به معنی ماهی استفاده می کردند که اکنون به دلیل توجه به محیط زیست توصیه به حذف ماهی از سفره هفت سین می شود.

چرا هر ۴ سال یک بار، سال کبیسه است؟

این فعال حوزه نجوم با بیان اینکه سال ۱۳۹۹ سال کبیسه است و اسفند ۳۰ روزه به پایان می رسد، تصریح کرد: سال کبیسه در گاه شماری به تعداد روزهایی گفته می‌شود که برای کسری مقدار سال به روزهای همان سال افزوده می‌شود.

مرادی ادامه داد: هر شبانه روز که ۲۴ساعت در نظر گرفته می شود، دقیق نیست و ۴ دقیقه کمتر، یعنی ۲۳ ساعت و ۵۶ دقیقه است. برای اینکه بتوانیم تقویم رندی داشته باشیم، هر شبانه روز را ۲۴ ساعت درنظر می گیریم و با جمع ۴ دقیقه های هر شبانه روز، هر ۴ سال یکبار یک روز اضافه می شود که آن سال را سال کبیسه می نامیم.

وی اضافه کرد: هر دور زمین ۲۳ ساعت و ۵۶ دقیقه است که آن را ۲۴ ساعت در نظر می گیریم و از سوی دیگر یک سال ۳۶۵ روز است، این درحالی است که هر یک سال ۳۶۵ روز و ۶ ساعت محاسبه می شود و در صورت درنظر نگرفتن این ۶ ساعت تقویم بهم ریخته و لحظه تحویل سال جابجا می شود.

مرادی تصریح کرد: در قدیم به این ۶ ساعت اهمیت نمی دادند و سالی به نام کبیسه وجود نداشت، اما پس از گذشت سال ها تقویم به هم ریخت و برای ایرانیان روز اول بهار جابجا شد، در نتیجه هر ۴ سال یک بار، با جمع ۶ ساعت ها، یک شبانه روز به ۲۹ اسفند اضافه شد و آن سال ۳۶۶ روزه و به نام کبیسه اعلام می شود.

این مدرس نجوم با بیان اینکه سال کبیسه قابل پیش بینی و کاملا بر اساس تقویم است، توضیح داد: واژه عربی کبیسه از ریشه «ک‌ب‌س» به‌معنی پر کردن چاه از خاک است و در گاه‌شماری، کبیسه عبارت است از تعداد روز یا روزهایی که برای رفع نقصان سال‌ از مقدار واقعی آن یا رفع نقصان سال‌های خاص نسبت به سال‌های دیگر، بر سال معینی می‌افزایند. سال کبیسه سالی است که مقدار نقصان بر آن افزوده شده باشد.

وی با بیان اینکه گاهی اوقات سال کبیسه به جای ۴ سال، ۵ سال یک بار رخ می دهد، گفت: در توضیح علت آن دو قانون وجود دارد. اگر لحظه تحویل سال بین بعد از ظهر ۳۶۵ امین و یا قبل ازظهر ۳۶۶ امین روز سال باشد، ۳۶۶ امین روز را نوروز اعلام می کنند و سال تمام شده عادی است و اگر لحظه تحویل سال در بعد ازظهر ۳۶۶ امین روز سال باشد، ۳۶۷امین روز نوروز است و سال تمام شده کبیسه است.

مرادی تاکید کرد: از طریق محاسبه لحظه تحویل سال و لحظه ظهر حقیقی که بر اساس نصف النهار رسمی ایران است، مبنای کبیسه بودن را مشخص می کند و به ندرت ۵ سال یک بار ممکن است سال کبیسه رخ دهد.

چرا ۱۴۰۰ آغاز قرن جدید نیست؟

این پژوهشگر نجوم در پاسخ به این پرسش که چرا سال ۱۴۰۰، آغاز قرن جدید نیست؟ گفت: موسسه ژئو فیزیک دانشگاه تهران که تقویم زیر نظر آن اعلام می شود، به این پرسش پاسخ داده و بر اساس محاسبات صورت گرفته، شروع سال ۱۴۰۰ شمسی به معنای آغاز قرن جدید هجری خورشیدی (قرن پانزدهم) نیست.

مرادی افزود: معنای قرن یا سده، ۱۰۰ سال است. هر تقویم یک مبدأ دارد و در عرف اولین سال هر تقویم سال یک محسوب می‌شود. روز اول نخستین قرن هجری خورشیدی، جمعه ۱ فروردین ۱ و روز پایان آن، سه‌شنبه ۲۹ اسفند ۱۰۰ است.

وی ادامه داد: روز اول قرن دوم هجری خورشیدی، چهارشنبه ۱ فروردین ۱۰۱ و روز آخر آن، یک‌شنبه ۲۹ اسفند ۲۰۰، است. قرن چهاردهم هجری خورشیدی نیز از روز چهارشنبه ۱ فروردین ۱۳۰۱، آغاز شده و روز یک‌شنبه ۲۹ اسفند ۱۴۰۰ به پایان خواهد رسید. بنابراین، روز اول قرن پانزدهم هجری خورشیدی، دوشنبه ۱ فروردین ۱۴۰۱ خواهد بود.