تازه‌ترین اطلاعات از خوانش کتیبه‌های باستانی کاخ تچر در تخت جمشید/ اسنادی از تحولات خط فارسی در روزگار هخامنشی‌ها، ساسانی‌ها و دیلمی‌ها

گفته می‌شود که زبان فارس امروزی دنباله فارسی میانه است که خود آن نیز دنباله فارسی باستان است. کاخ تچر به عنوان یکی از کاخ‌هایی که از آن به عنوان موزه کتیبه‌ها یاد می‌شود، مامن بسیاری از کتیبه‌هایی است که می‌توانند سیر تطور زبان و خط فارسی را به نمایش بگذارند.

به گزارش خبرنگار ایلنا، مجموعه میراث جهانی تخت جمشید درصدد تدارک و تدوین سلسله فیلم‌های پژوهشی‌ای برآمده که سیر خط و زبان فارسی در کتیبه‌های تخت جمشید را به نمایش بگذارد. این مجموعه با تهیه‌کنندگی و کارگردانی هرمز امامی و با مدیریت حمید فدایی تهیه و تدوین می‌شود.

بدون تردید کاخ تچر یکی از مهم‌ترین بناهای موجود در پارسه و تخت جمشید است. این کاخ علاوه بر یافته‌ها و آثار باستان‌شناسی و منظر باستان‌شناسی، از دو منظر دیگر حائز اهمیت است. از این کاخ مانند نقش رستم تحت عنوان موزه کتیبه‌ها یاد می‌شود. در کاخ تچر سیر تطور زبان فارسی را شاهد هستیم همچنین تحول و تطور خط ایرانی را می‌بینیم.

مجتبی درودی (متخصص زبان‌های باستانی) با اشاره به تعاریفی که درخصوص زبان فارسی وجود دارد، عنوان کرد: گفته می‌شود که زبان فارسی امروزی، دنباله فارسی میانه است که آن خود دنباله فارسی باستان است. فارسی باستان تنها یکی از زبان‌های ایرانی باستان است که روزگاری در سرزمین فارس کنونی رواج داشت. در کاخ تچر فارسی باستان را در کتیبه‌های میخی هخامنشی که از داریوش اول، خشایارشاه و اردشیر به جای مانده، می‌بینیم.

او ادامه داد: علاوه بر کتیبه‌های شاهان هخامنشی در کاخ تچر به فارسی میانه و پهلوی، کتیبه‌ای را داریم که به روزگار شاپور دوم ساسانی است. بنابراین می‌توان گفت این کتیبه‌های پهلوی بعد از میخی می‌توانند تطور خط و البته زبان فارسی را برای ما به تصویر بکشد.

در کاخ تچر به جز کتیبه‌های دوران باستان حدود ۷۰ کتیبه وجود دارد، درودی با اشاره به این مهم افزود: از مهم‌ترین این کتیبه‌ها می‌توان به دو کتیبه مربوط به عضدوالدوله دیلمی اشاره کرد که به خط کوفی است. این خط در روزگار قرن سوم و چهارم هجری رایج بود. این کتیبه در کنار کتیبه‌های شاپور سکانشاه و سلوک داور دیده می‌شود. گفته می‌شود عضدوالدوله علاقه زیادی به فرهنگ و نیاکان باستانی داشته به طوری که به روزگار ساسانی هم بسیار اهمیت می‌داد. جالب اینجاست که از او مدال‌هایی وجود دارد که همانند شاهان ساسانی بر تخت نشسته و تاجگذاری کرده و آنگاه تصویر او ترسیم شده است.

این متخصص زبان‌های باستانی تصریح کرد: یکی از مهم‌ترین کتیبه‌ها که مربوط به سال ۳۴۴ ه. ق است به زمانی بازمی‌گردد که عضدوالدوله سپاه خراسان را شکست داده و ابن ماکان را اسیر کرده. این نوشته یادبودی از پیروزی عضدوالدوله است. کتیبه دوم که از عضدوالدوله به یادگار مانده با خط کوفی ایرانی نوشته شده که گفته می‌شود نیای خط نسخ است که بعدها در خوشنویسی ایرانی ظاهر می‌شود. بنابر این متن، عضدوالدوله از دو نفر خواسته که بیایند و در کاخ تچر و کتیبه‌های باستانی را بخوانند. احتمال می‌دهیم کتیبه‌های پهلوی دوران شاپور دوم را خوانده باشند. این نکته مهم است که تا قرن سوم و چهارم ه. ق افرادی بودند که به خط پهلوی کتیبه‌ای و فارسی میانه آشنایی داشتند.

به گفته درودی کتیبه کوفی دیگری که در کاخ تچر وجود دارد به بهاءالدوله فرزند عضدوالدوله تعلق دارد که مربوط به سال ۳۹۲ ه. ق است. این کتیبه نیز نشان از رواج خط کوفی در آن دوران دارد البته فرد دیگری در سال ۱۹۲۷ نام خود را به لاتین روی این کتیبه به یادگار گذاشته. نکته مهم آن است که جهانگردان، تجار، افرادی که مسئولیت نظامی و سیاسی کشورهای دیگر را داشتند، در روزگاران مختلفی که به تخت جمشد آمده‌اند یادبودها و نشان‌هایی را از خود به جای گذاشته‌اند که امروزه جنبه تاریخی پیدا کرده است.

او با اشاره به آنکه می‌دانیم که خاندان تیموریان به هنر علاقه‌مند بوده‌اند درخصوص هنر خوشنویسی و تطور آن گفت: خوشنویسی در آن دوران رواج زیادی داشته چنانکه به نوشتن و ثبت و ضبط شاهنامه اهمیت زیادی داده می‌شد. از این رو در کاخ تچر از ابراهیم سلطان بن شاهرخ تیموری چهار کتیبه می‌بینیم که به خط خود اوست. این کتیبه‌ها محتوای عرفانی دارند و از اشعار سعدی هستند و تطور خط خوشنویسی فارسی در این کتیبه‌ها قابل تشخیص است.

انتهای پیام/