بزرگداشت مرحوم محمود شهابی خراسانی، فقیه حقوقدان برگزار شد

 

مراسم بزرگداشت مرحوم محمود شهابی خراسانی، فقیه، حقوقدان و استاد ممتاز دانشگاه تهران، دیروز در انجمن آثار و مفاخر فرهنگی برگزار شد.

محمود شهابی خراسانی در سال ۱۳۲۰به عضویت هیئت علمی دانشکده حقوق دانشگاه تهران درآمد و به تدریس اصول و قواعد فقه پرداخت و در سال ۱۳۴۲رئیس گروه فقه و حقوق شد.

مهدی محقق،سید احمد فرید، محسن جهانگیری، ناصر کاتوزیان، جعفرسجادی ، از جمله شاگردان این استاد ممتاز هستند.

به گزارش خبرنگار ما، در این جلسه حسن بلخاری رئیس انجمن آثار و مفاخر طی سخنانی گفت: استاد شهابی متولد ۱۲۸۲شمسی و متوفای ۱۳۶۵در پاریس هستند و چون خود مجتهد بزرگی بودند، از جمله فتاوی ایشان آن بود که حمل جسد حرام است به همین علت در گورستان پرلاشز، در پاریس به خاک سپرده شدند.

تردیدی نیست، ایشان قطعا به علم حقوق معاصر ایران حق بزرگی دارد. وی در یک روایت سالی ۴۰ حقوقدان تربیت کرد.

وی در سن ۲۳ یا ۲۴ سالگی از برخی علما، اجازه اجتهاد دریافت کرد و یک مجتهد مسلم بود.

بعد از افتتاح دانشگاه تهران در سال ۱۳۱۲وی دو رساله خود را به دانشگاه ارائه کرد و در سال ۱۳۱۳به استادی این دانشگاه در آمد.

وی افزود: استاد شهابی خراسانی، در منطق،فلسفه، اصول،عرفان و فقه، صاحب نظر بود و ذی وجوه بودن، وجه برجسته ایشان بود. وی صاحب هویت فکری بود.

دکتر مهدی محقق، استاد فلسفه در این مراسم گفت: من با مرحوم شهابی از دیرزمان که آشنا شدم، توسط کتاب اندیشمندانه وی،

«رهبر خرد» بود.

من در زمانی که تحصیلات حوزوی داشتم، در سال ۱۳۲۵خدمت آیت الله العظمی وحید خراسانی شرح منظومه منطق را می خواندم. در صدد بر آمدم که کتابی بیابم که منطق را به فارسی توضیح داده باشد.سرانجام، رسیدم به کتاب رهبر خرد. این کتاب ،خیلی از مشکلات منطقی که من داشتم را برطرف کرد.

سالها بعد من با مرحوم شهابی بیشتر آشنا شدم. وی در سال ۱۳۴۶یک جلد رهبر خرد را خوشنویسی کرد و به من داد. در همان وقت به همکار ژاپنی من، پروفسور ایزوتسو، یک جلد از این کتاب را داد.

ایزوتسو گفت: این بهترین کتابی است که من در منطق دیدم. تقریراتی به زبان ژاپنی بر این کتاب نوشت.در سال ۱۳۲۵من می‌خواستم وارد دانشگاه الهیات شوم،مرسوم بود کسانی که تحصیلات حوزوی داشتند باید از سه استاد توصیه نامه می‌آوردند،تا بتوانند وارد دانشگاه شوند.

مرحوم آشتیانی، مرحوم شهابی و سید حسن امامی( امام جمعه تهران)،به من توصیه نامه دادند.

دانشکده به من گفت: قانون ورود به دانشگاه ۱۸سال است. من هفده سال داشتم. به همین دلیل،سال بعد آمدم در امتحان ورودی شرکت کردم و شاگرد سوم شدم. در دوره دکترای الهیات، مرحوم شهابی استاد شفای ابن‌سینا بودند و من کتاب شفا را نزد ایشان خواندم.

وی افزود: مرحوم شهابی صبح‌های جمعه ،درمنزل جلسه داشت که شاگردان خدمتش می‌رفتند. خیلی از استادان این جلسات را داشتند ولی نمی‌دانم چرا این سنت منسوخ شد؟!

این مجالس محل گفت و گو و تبادل نظر علمی بود .

در ادامه این مراسم، استاد محمد حسین ساکت، نویسنده،مترجم و پژوهشگر، در باب منطق نگاری به زبان پارسی، سخن گفت.

وی اظهار کرد : پس از زبان تازی بیشترین و گرانقدرترین نگاشته‌های علمی ادبی، به زبان فارسی بود و زبان توانمند پارسی به یاری نگارش و گسترش دانش‌ها شتافت و تار و پود دانش‌های منطق ستاره شناسی و غیره را به دست استادان بافت.

وی افزود: شهابی خراسانی از پیشگامان منطق نگاری سره در عصر ما بود.

نابودی پارس به دست اسکندر مقدونی سبب پراکنده شدن متون زرتشتی در سراسر جهان شد و یونانیان و مصریان دانش خود را از این متون گرفتند. ایرانیان گذشته از نگاشته‌های پزشکی در منطق و فلسفه هم،آثاری را نوشته بودند و استاد شهابی از تاثیر اندیشه ورزی ایرانیان و یونانیان سخن گفته است.

با بنیاد یافتن فرهنگستان گندی‌شاپور به دست انوشیروان، دانش‌های فلسفی به زبان پهلوی ترجمه شد. در آغازجنبش ترجمه، آثاری در رشته‌های منطق و پزشکی به زبان تازی درآمد.

اهمیت منطق درباره سرشت منطق و پیوندش با فلسفه بود. نخستین کسی که در دانش منطق تغییراتی پدید آورد و به آن اهمیت کلان داد، ابن سینا بود.

محمد حسین ساکت گفت: منطق قدرت میز استدلال درست از نادرست به کار می‌رود از این رو باید آن را هنرهنرها نامید منطق در پارسی پیشینه‌ای کهن دارد و ابن‌سینا در دانشنامه علایی شاهکاری در زمینه ایجاد واژه‌های پارسی برای منطق شاهکاری آفرید.

استاد شهابی نخستین کسی است که به نگارش به فارسی دست زده است. خرد سنج، مجموعه ای است که او در این زمینه پدید آورد، ولی هیچگاه چاپ نشد.

واژه‌های منطقی به زبان پارسی را از دانشنامه علایی گرفت و پاره‌ای از آن‌ها را خود آفرید و سپس کتاب رهبر خرد را تعریف کرد، که شاهکاری در منطق است. شهابی که از دانش آموختگان برجسته فقه و فلسفه بود به کاری بزرگ دست زد و به گسترش زبان فارسی در علم خدمت کرد .

به گفته او استادان حوزه به خاطر نگارش رهبر خرد او را نکوهش کردند. زیرا بر آن بودند که دانش پیچیده منطق نباید برای همه قابل فهم باشد.

وی افزود: استاد شهابی در کلاس هرگز خارج از عرف حرفی نمی زدند و شوخی نمی کردند، گرچه همیشه لبخند بر لب داشتند.

عبدالله انوار، مترجم و پیشکسوت نسخه شناس در این مراسم گفت: بنده افتخار دارم که هفتاد و پنج سال پیش در دانشکده حقوق شاگرد ایشان بودم و ایشان به قدری مسئله قضاوت در اسلام را دقیق بحث می‌کردند، من فهمیدم که این کار باید واجب کفایی باشد. در فرهنگ اسلامی نظر به دو چیز است علوم عقلی و نقلی. استاد شهابی در هر دو فقیه بودند . فقهی که ایشان به ما درس می‌داد آنقدر دقیق بود که از مراجع هم کاملتر بحث می کرد. چیزی که در وی خیلی معروف شده مسئله منطق و کتاب رهبر خرد است که یکی از دو کتابی است که در فارسی درباره منطق نوشته شده است.

وی افزود: وی در فقه کتابی دارد به نام ادوار فقه که در زمینه فقه شاهکاری است وی معتقد است که فقه امری است که باید دائماً تحول پیدا کند چون بر اعمال انسانی نظارت می‌کند. اعمال انسانی دائما در حال تغییر هستند و فقیه هم باید دائماً از لحاظ آشنایی با قواعدی که می‌خواهد اثبات کند با مردم در تماس باشد.چند چیز بر فقیه واجب است یکی زبان‌شناسی فقیه که باید به زبان روز جامعه باشد و خیلی از اتفاقاتی که زمانی وجود داشت، امروز وجود ندارد.

امروز ما در باب بردگی حکم فقهی نداریم. امروز روابطی که انسان‌ها باهم دارند روابط انسان قرن پانزدهم نیست و تفاوت زیادی با آن نوع رابطه دارد. فقه را اگر با منطقش قبول نکنیم تبدیل به علمی می شود که مردم را زده می کند.

اکبر ثبوت، استاد دانشگاه و پژوهشگر تاریخ و فلسفه اسلامی در این مراسم گفت: قدیمی‌ترین سابقه که من از استاد شهابی دارم، به سال ۱۳۴۲ برمی‌گردد که می‌خواستم کلاس پنجم دبیرستان را شروع کنم.

قبل از آن هم، دروس حوزوی را می‌خواندم. درون حوزه کتاب رهبر خرد هم تدریس می شد. از آنجایی که فهم کتاب برایم سخت بود، نزد استاد شهابی رفتم آنجا از ایشان اجازه گرفتم که هر هفته خدمتشان حاضر شوم .بعد دانشگاه حقوق رفتم و درس‌های اصول فقه و قواعد فقه را نزد ایشان آموختم. مقدار زیادی از منطقیات شفا و الهیات شفا و حکمت اشراق را نزد ایشان آموختم از موضوعات دیگری هم که مطرح می کردند بسیار بهره بردم.

وی افزود : روزی در خدمت وی بودم که خبر درگذشت مرحوم شهرستانی در کاظمین رسید. آقای شهابی گفت ایشان در زمانی که همه خیال می کردند اگر در جوار ائمه دفن شوند ملایکه از آنها بازخواست نمی‌کنند و علما با توصیه دفن در جوار ائمه کلی مشکلات درست می‌کردند، گفتند انتقال جنازه‌ها از شهری به شهر دیگر حرام است که همین سر و صدای زیادی به پا کرد. بسیاری از علمای آن زمان فتوای ایشان را تایید کردند.

ثبوت گفت: گفته‌اند ماه محرم و صفر باید با عزاداری سپری شود ولی استاد شهابی معتقد بود که وقایع مبارکی هم در این ماهها رخ داده است. از جمله آنکه، اول محرم روز ورود پیامبر به بهشت است. استاد شهابی از انتقاد به حکومت واهمه‌ای نداشتند .

در پایان از سوی دانشگاه تهران و انجمن آثار و مفاخر فرهنگی به خانواده استاد شهابی خراسانی لوحی اهدا شد.

روزنامه اطلاعات چهارشنبه ۲ مرداد ۱۳۹۸