پیشنهاد سفر نایین، سفری کامل و پربار

 

 

 

شاید قابل تصور نباشد، نایین آثار متعددی از دوره‌های مختلف را در خود جای داده باشد. از نارین قلعه تا خانه-موزه پیرنیا با در نظر گرفتن روستاهایی مانند چوپانان به آسانی سفری پربار و کامل برای گردشگر نایین رقم می‌زند.

خبرگزاری میراث فرهنگی- گردشگری- نایین از شهرهای ایران باستان و یکی از ولایت‌های پنج‌گانه استان (کوره) فارس پایتخت هخامنشیان بوده است. نایین از جمله شهرهایی بود که در دوران گسترش اسلام مورد توجه قرار گرفت و صاحب مسجدی از آن زمان شد. در حکومت سلطان محمد خدابنده (الجایتو) آثار باارزشی همچون مسجد باباعبداله، امامزاده سلطان سید علی فمناره، مسجد جامع نایین در این شهر ساخته شد و در دوره صفویان رونق فراوانی یافت.

از نایین مردان بزرگ و نامداری برخاسته که هر یک در علوم و فنون مختلف جایگاهی بلند یافته‌اند و از این رهگذر نایین به‌خصوص درتاریخ یکصد ساله اخیر ایران، نقش بسیار زیادی داشته است. خاندان پیرنیا، دکتر حسین فاطمی و مرحوم آیت‌ا… میرزا حسین نایینی از بزرگترین عالمان شیعه از این شهر برخاسته‌اند.

 

نایین با توجه به غنای آثار تاریخی و جاذبه‌های گردشگری طبیعی، انسان‌ساخت و صنایع دستی و آداب و رسوم ویژه منطقه قابلیت تبدیل شدن به یکی از قطب‌های گردشگری را در محور گردشگری شرق استان اصفهان دارد.

 

شهرستان نایین در شرق استان اصفهان قرارداشته و از دو بخش مرکزی و انارک تشکیل شده و شامل نایین و انارک و بافران است که آثار ارزشمندی در خود جای داده و توجه گردشگران بسیاری را جلب می‌کند.

 

مسجد جامع نایین بر اساس متون تاریخی از جمله مرات‌البلدان به دستور عمر ابن عبدالعزیز اموی ساخته شده و طرح ساختمان و نوع مصالح اولیه آن نشان از قرون دوم تا چهارم هجری دارد. از ویژگی‌های آن باید به گچبری‌های بسیار زیبای قسمت محراب و خطوط کوفی مشجری که قسمت محراب و بالای محراب وسه ستون روبه‌روی آن را شامل می‌شود؛ منبر نفیس متعلق به اوایل قرن هشتم هجری؛ شبستان زیرزمینی یا سرداب با معماری کند و حفاری شده؛ سردر بسیار زیبای تزیینی مسجد؛ مناره مسجد که به صورت هشت ضلعی در قاعده و استوانه بنا شده؛ گنبد مسجد جامع و ستون‌های متنوع و متعدد اشاره کرد.

 

مسجد جامع

 بازار تاریخی نایین یکی از مناطق دیدنی شهر است و مهم‌ترین معبر اصلی و مرکز تجاری شهر بوده است. بنای اولیه بازار تاریخی نایین به دوره ایلخانی بازمی‌گردد اما در طول دوره‌های مختلف تاریخی تغییر شکل و توسعه یافته است. بازار تاریخی نایین دارای دو کاروانسرا و بارانداز بوده که کاروانسرای بزرگ آن درست پس از عبور از دروازه تاریخی چهل دختران در سمت راست بازار قرارداشته که در حال حاضر فقط سردر ورودی آن باقی مانده است.

 

خانه تاریخی پیرنیا که اینک موزه مردم‌شناسی کویر نایین در آن قرار دارد، شاید معروف‌ترین اثر شهر باشد. این خانه تاریخی یکی از مهم‌ترین الگوهای سنتی شهر نایین است که معماری و جنبه‌های هنری خانه‌های تاریخی منطقه و کویر مرکزی ایران را معرفی می‌کند. خانه متعلق به دوران صفویه بوده و از اجزاء مختلفی مانند ورودی، دالان‌های متعدد، هشتی، غلام‌گردش، ایوان شاه‌نشین، اتاق نشیمن، گودال باغچه و باغ تشکیل شده است.  این خانه متعلق به حاکم نایین بوده و ابتدا شخصی به نام قاضی نورالهدی در آن زندگی می‌کرده است. در دوره قاجار خانه به خاندان پیرنیا رسیده و شخصی به نام میرزا احمدخان پیرنیا حاکم نایین در آن زندگی می‌کرده است.

 

از ویژگی هنری خانه تاریخی پیرنیا، نقاشی‌های دیواری و گچبری‌های بسیار زیبای آن در ایوان شاه‌نشین، اتاق تشریفات و اتاق مخصوص حاکم بوده است. این گچبری‌ها در قاب‌های متعدد، داستان‌های هفت پیکر نظامی شامل خسرو و شیرین، یوسف و زلیخا، صحنه‌های شکارگاه، داستان‌های عاشقانه و خیالی را به نمایش گذاشته است. از دیگر تزیینات این بنا می‌توان به کاربندی‌ها، یزدی‌بندی‌ها، رسمی‌بندی‌ها اشاره کرد. یکی دیگر از بخش‌های مهم این بنا، فضای گودال باغچه در مرکز حیاط بوده که به عنوان تابستان‌نشین خانه و به هدف دسترسی به آب قنات حفر شده است.

 

با اشیایی که در موزه مردم‌شناسی جای گرفته و زندگی کویری، وسایل کشاورزی، ادوات و وسایل نظامی، پوشاک، صنایع و حِرَف دستی و هنرهای سنتی و آداب و رسوم را نمایش می‌دهد، بازدیدکنندگان با فرهنگ مردمان کویر و حاشیه کویر آشنا می‌شوند.

 

نارین قلعه

خانه تاریخی فاطمی در محله نوآباد و جنب بازار تاریخی شهر نایین واقع شده و یکی از مهم‌ترین خانه‌های سنتی نایین محسوب می‌شود. ساخت این بنای تاریخی مربوط به دوره قاجار و کمی قبل از آن است. مهم‌ترین ویژگی هنری و تزیینی این بنا را می‌توان گچبری‌های بسیار زیبا با نقوش گیاهی و گل و بوته‌های موجود در اتاق ارسی و تزیینات مختلف معماری از جمله رسمی‌بندی‌ها، کاربندی‌ها و مقرنس‌کاری که در بخش‌های مختلف این خانه قراردارد نام برد. یکی دیگر از ویژگی‌های هنری تزیینی این خانه وجود درها و پنجره‌های مشبک بسیار زیباست که در آن از تکنیک‌های مختلف کار با چوب مثل گره‌چینی و کام و زبانه و شیشه‌های رنگارنگ استفاده شده است.

 

بنای تاریخی نارین قلعه به عنوان قدیمی‌ترین بنای شناخته شده در بافت تاریخی شهر نایین متعلق به دوره پارتیان قبل از اسلام است. این بنای تاریخی درست در مرکز بافت تاریخی شهر نایین بوده که به عنوان کهندژ در دوره‌های بعدی، شهر در اطراف آن توسعه و گسترش یافته است. چنان که معروف است حتی تا دوره قاجار نیز از این بنا استفاده می‌شده است.

 

بنای تاریخی مسجد باباعبدالله ابتدا به صورت گنبد مقبره‌ای دوره ایلخانی بوده و سپس مسجد در کنار آن توسعه یافته است. این بنای تاریخی به صورت مسجد دو ایوانه بوده است. مسجد باباعبدالله در اواخر قرن هفتم و یا اوایل قرن هشتم هجری ساخته شده و دارای گنبدخانه‌ای مرتفع و عظیم است که در انتهای جبهه قبله قراردارد و در آن تعدادی قبور متعلق به بزرگان و عرفای زمان ایلخانان وجود دارد.

 

در بافت قدیم شهر نایین هفت حسینیه دیده می‌شود که بیشتر آنها به دوره قاجار و بعضی به دوره صفوی تعلق دارد. باب‌المسجد؛ نوآباد؛ کلوان؛ سرای نو؛ کوی سنگ؛ چهل دختران و پنجاهه. به تبع هر کدام از این حسینیه‌ها در محله‌ای به همین نام واقع‌اند. در سوگواری‌های مذهبی هنوز هم مانند قدیم هر محله و هر حسینیه برای خود هیئتی جداگانه دارد.

 

شهر نایین از قدیم‌الایام شهر خشک و کویری محسوب می‌شده، بنابراین همیشه آب‌انبارها وظیفه تأمین آب آشامیدنی مردم را به‌خصوص در فصول گرم و کم آب سال به عهده داشته‌اند. تقریباً‌ 200 آب‌انبار در شهرستان نایین وجود دارد. بزرگترین آب‌انبار از نظر حجم، آب‌انبار معصوم‌خانی است.   

 

آسیای آبی ریگاره در محمدیه شهر نایین یکی از شاهکارهای معماری و هنری شهرستان نائین محسوب می‌شود. این آسیاب با وسعت بسیار زیاد در دل خاک حفر شده و سنگ‌های بزرگ آن به‌وسیله آب قنات بسیار قدیمی کیخسرو که در عمق ۱۸ متری به طرف تنوره آسیاب هدایت و با فشار زیاد روی چرخ‌های آن فرو می‌ریخته به حرکت در می‌آمده است. ورودی اصلی آسیاب در عمق ۳ متری ایجاد و با شیب بسیار تند به مرکز اصلی و محل اصلی آسیاب متصل می‌شود.

 

در محله محمدیه نایین آثار دیدنی دیگری نیز به چشم می‌خورد. مسجد سرکوچه محمدیه متعلق به قرون اولیه هجری بوده که بیش از یک هزارسال قدمت دارد و از نظر شکل و پلان کاملا با مساجد دیگر تفاوت دارد. این بنا فاقد صحن یا حیاط بوده، پلان آن به صورت مستطیل شکل با گنبدی در مرکز ساخته شده است. از ویژگی‌های مهم آن کتیبه‌های کوفی متعدد در قسمت فوقانی دیوارها و گنبد مسجد است که تمامی آنها با رنگ لاجوردی روی گچ و با خط کوفی ترسیم شده‌اند. روبه‌روی محراب تاریخ کتیبه‌ها به خط عربی به سال ۴۶۹ هـ.ق دیده می‌شود.

 

کارگاه عبابافی

مسجد جامع تاریخی محمدیه متعلق به قرن چهارم یا پنجم هجری دیگر بنای تاریخی در محله محمدیه شهر نایین در میدان بالای این محله است. این مسجد به صورت دوایوانه با صحن یا حیاط در مرکز و رواق‌ها دراطراف ساخته شده است. در سمت چپ و درست روبه‌روی ورودی اصلی به صحن راه‌پله‌ای قرار داشته که به پایاب قنات می‌رسد که هنوز پایاب و قنات آن فعال و مورد استفاده‌اند.

 

از دیگر آثار قابل توجه نایین باید از یخچال‌های تاریخی نام برد. بنای یخچال منبع مهم نگهداری یخ در مناطق کویری بوده است. یخچال معمولاً بیرون از شهر و در مسیر آب به صورت منبعی حفر شده و گنبدی مخروطی شکل بر بالای آن ساخته می‌شد.

 

حال که به نایین آمده‌اید بهتر است سری به بافران در ۵ کیلومتری جنوب شرق نایین بزنید. مسجد جامع این روستا که تقریباً در مرکز بافت قدیم روستا واقع شده، براساس الگوی مساجد چهارایوانی بنا شده است و یکی از آثار دیدنی منطقه است. بنای اصلی مسجد بر اساس شواهد موجود احتمالا مربوط به قرن چهارم تا ششم هـ.ق است  مناره مدور خشتی آن در دوران سلجوقی بنا شده است. این بنا فضاهایی مثل صحن، شبستان و رواق را شامل می‌شود که سرداب یا زیرزمین مسجد و تک مناره خشتی از ویژگی‌های این بنای تاریخی است.

 

اثر تاریخی دیگر کاروانسرای روستای نیستانک است که در ۳۰ کیلومتری جاده نایین به اردستان واقع شده است. این بنای تاریخی یکی از زیباترین کاروانسراهای دوره قاجار محسوب می‌شود و ساخت آن به صورت چهارضلعی از بیرون و به صورت هشت ضلعی در حیاط است.

 

موزه مردم شناسی کویر انارک اثر جالب دیگر منطقه است که در حمام تاریخی قرا دارد. اشیای موزه در چند قسمت مانند ریسندگی و بافندگی؛ معدن‌کاری؛ سنگ‌واره؛ شترداری؛ ارتباطات اجتماعی؛ حشرات و گیاهان و آثار مکتوب دسته‌بندی شده است.

 

بافت انارک

بافت تاریخی انارک هم دیدنی است. بافت تاریخی شهر انارک یکی از زیباترین بافت‌های تاریخی منطقه بوده که از تنوع فضایی و معماری سنتی خاص برخوردار است. تعدادی از برج و بارو و حصار و دروازه آن در حال حاضر باقی مانده است. در دوره های صفوی و قاجار این بافت دارای رونق بسیار خوبی بوده و با توجه به حمله های متعدد بیگانگان به این شهر مردم نیز تاسیسات و تجهیزات دفاعی ساخته و تعبیه کرده‌اند. از جمله تاسیسات، وجود چهار برج در چهار قسمت از تپه‌های اطراف و داخل شهر و حصار معروف به حصار شاهی است که دور تا دور شهر تاریخی انارک را در برگرفته است.  مهم‌ترین برج شهر انارک که در اکنون بلندترین برج محسوب می‌شود معروف به برج کوه سراب یا برج سفید بوده که بر بزرگترین تپه شهر واقع شده و قدیمی‌ترین بافت تاریخی انارک نیز بر همان تپه واقع شده است.

 

برای آن که گشت خود را در این منطقه کامل کنید، سری به روستای چوپانان بزنید که در فاصله حدود ۹۰ کیلومتری انارک واقع شده و حدود یک قرن پیش به دست جمعی از انارکی‌ها بنا شده است. نام این آبادی از چاه معروف به چوپانان گرفته شده که احتمالاً مادر چاه قنات است. بافت تاریخی چوپانان کاملاً ارگانیک و به صورت منظم با استفاده از منابع سنتی بوده و دارای خیابان و کوچه‌هایی عمود بر هم است. تقریباً نمای بناهای موجود در این روستا بادگیر دارند که منظره جالبی را در دل کویر به نمایش می‌گذارد. از بناهای جالب در این روستا وجود ریگ برگردان‌هایی است که ممکن است با به اشتباه جزئی از برج و باروی تصور شود. در حالی که کارکرد آن جلوگیری از هجوم ماسه‌های روان و شن‌ها به داخل شهر است.

 

اگر اهل کویرنوردی هستید و تجهیزات لازم را همراه دارید، منطقه ریگ جن را که یکی از بزرگ‌ترین شنزارها و کویرهای ایران در مجاورت چوپانان است به خاطر بسپارید. حرکت مداوم تپه‌های شنی از شمال شرق به جنوب غرب، سبب به‌وجود آمدن برآمدگی‌های تودرتویی می‌شود که تا چشم کار می کند ادامه دارد. بخش وسیعی از این ریگزارها را درختچه‌های تاغ و اسکمبیل پر کرده که چشم‌انداز زیبایی را به نمایش می‌گذارد و وجود جانورانی چون روباه، شغال و گربه شنی را می‌توان از ویژگی‌های منطقه نام برد.