(( تازیانه های سلوک ودل ربایی))
(۲۱اسپند روز گرامی داشت نظامی)
نظامی گنجوی از بزرگان سبک آذربایجان است.سبکی که بین سبک خراسانی و عراقی در زمان سلسله شروانشاهیان در منطقه آذربایجان به وجود آمد.
ابواسعد گنجوی را رئیس این سبک و نطامی وخاقانی و ابوالعلا و فلکی شروانی و….از بزرگان سبک آذر بایجان اند.
2ویژگی مهم این سبک:
1- پیچیدگی کلمات و آوردن ترکیبات بدیع زبانی
2- اظهار فضل و برتری شاعر در شعرش.
اما نظامی:
پنج گنج دارد.
مخزن الاسرار
خسرو و شیرین
لیلی و مجنون
هفت پیکر
اسکندر نامه( که شامل اقبال نامه و شرفنامه است.)
نظامی هرچه از مخزن به سمت آثار دیگر می رود هنری تر می شود و رد پای زن در آثار او زیباتر و محکم تر ودل رباتر شده
و تازیانه های سلوک مهر و دلدادگی به تن
تن مرد ایرانی را نوازش می دهد؛نقش زن. وهنر دلدادگی او به هنری بودن آثار می افزاید.
به عبارت دیگر:
نظامی پنج گنج را حول یک دایره از مخزن شروع در خسرو وشیرین و لیلی ومجنون ارتقا و در هفت پیکر به اوج هنری از منظر نقش زن رسانده و در اسکندر نامه به نقطه شروع برمی گردد.
در واقع هرچه نقش زن در اثرش آشکار تر می شود، اثر وی از نظر تاثیر در مخاطب و پی ریزی و درون مایه داستانی مطلوب تر می گردد.
در منظوه خسرو و شیرین هنوز اقتدار با خسرو است و می بینیم که در برترین مناظره ادب پارسی که بین خسرو و فرهاد در می گیرد، خسرو از فرهاد می خواهد به شیرین فکر نکند و حتی اندیشه شیرین را از سر بیرون نماید:
بگفت: او آن من شد زو مکن یاد
بگفت: این کی کند بیچاره فرهاد
خسرو حرم سرای ۱۲هزار نفری دارد و در دشت می چرد و درحرم سرا می چمد، و با اقتدار شیرین را بدست می آورد.
اما شیرین هم شاه بیت این تغزل عاشقانه است و با تلاش و کوشش و تازیانه های مهر و دل ربایی زنانگی از خسرو حرمسرایی، عاشقی شیدا می سازد و براین عشق تا سرادبه و آرامگاه خسرو پایدار می ماند.
در خسرو وشیرین زنان دیگر هم هستند.
مریم، شکّر اصفهانی، گردیه و….اما شیرین منش ویژه خود رادارد و نماینده زنان پستوی خانه نیست بلکه نماینده زنان دل ربا و شیدا وعاشق پیشه پاک است.
در لیلی و مجنون
لیلی در حصار خود، قبیله و سنت و محیط اجتماعی و فرهنگی است و
نماد معشوق مظلوم و ناکام است.
برخلاف شیرین که جسور در عشق است وبه کام خود می رسد.
مجنون هم که مجنون است و پدر به سفارش خویشاوندان جهت رهایی از عشق لیلی او را دخیل حلقه کعبه می کند که شاید:
از کعبه گشاده گردد این در
امامجنون حلقه بردست از خدای عشاق می خواهدکه:
از عمر من آنچه هست ب جای
بستان وبه عمر لیلی افزای
کز عشق به غایتی رسانم
کو ماند اگرچه من نمانم
مقایسه شیرین و لیلی خیلی جالب است
دو معشوقی که یک نفر هردو را سروده و حاصل اندیشه یک شاعر به نام نظامی است؛ در واقع گویای تفکر و اندیشه دو جهان بینی به زن و دو نگرش به عشق و عاشقی است.
تفکر بسته قبیله ای و تفکر باز ایران شهری و ادامه همان تفکر هزار ویک شب که شهرزاد قصه گو با مهارتی دل نشین هرشب پایان قصه باز نگاه می دارد تا از خلیفه ای سفاک و خونریز عاشق پیشه ای شیدا بسازد وتازیانه های مهر دلدادگی را بر تن او بنوازد.
اما اوج هنر نظامی در هفت پیکر است.
هفت سراپرده، هفت زن، هفت رنگ، هفت دختر از هفت اقلیم و….
دو بخش برای هفت پیکر در نظر گرفته اندکه بخش میانی مرکب از هفت حکایت یا اپیزود از زبان هفت همسر او و از زمره حکایات عبرت‌انگیزی است که دختران پادشاهان هفت اقلیم (مطابق تقسیم قدما) برای بهرام نقل می‌کنند.در واقع هفت پیکر منظومه ای آمیخته از جنبهٔ حماسی و غنایی است.
در هفت پیکر زمین و آسمان و جلوه‌های جمال این دو با هم پیوند می‌یابد:
از یک سو هفت گنبد است ساخته بر زمین و هفت روز و هفت رنگ و هفت اقلیم و هفت عروس که جملگی زمینی است، و از سوی دیگر در مقابل قرار دادن اینها با «هفت» های آسمانی (چون هفت سیاره و هفت فلک)، و واسطه این دو با همدیگر گنبدی است که چرخ زنان آهنگ عروج به گنبد دوار را دارد.از طرفی هفت پیکر ستایش داد و مدارا، و نکوهیدن ظلم و کج راهی است.
هنر والای زن در این هفت وادی از بهرام گور عاشق شکار و زن و…انسانی سالک می سازد.
امید که معلمان واستادان گران سنگ این گنجینه های ناب به ویژه پنج گنج نظامی را برای کسب مهارت های زندگی به ویژه در زمینه نقش الگویی زن ایرانی در مهربانی و مادری و تربیت و دل ربایی و عشق و شور و شیدایی را بیشتر برایمان رمز گشایی نمایند.
علمداران. معلم ودکتری زبان وادبیات پارسی (یکشنبه. ۲۱اسپند۱۴۰۱)
