جهرم از شهرهای استان فارس است. در گذشته نام این شهر گهرم به معنای «جای گرم» بوده است. فردوسی، شاعر پارسی در شاهنامه از جهرم با عنوان گهرم یاد کرده است. سفر به شهر جهرم فرصت مناسبی برای ثبت خاطره در نخلستان‌های زیبای این شهر گرم و جنوبی است.

در ادامه سلسله گزارش‌های معرفی جاذبه‌های گردشگری استان فارس به سراغ معرفی غار سنگ‌تراشان شهرستان جهرم رفتیم که مقصد بسیاری از گردشگری داخلی و خارجی است.

این غار یکی از بزرگ‌ترین غارهای دست‌ساز جهان است که به دست سنگ‌تراشان جهرمی در دوران صفویه ساخته شده است. هدف آن‌ها از کندن سنگ‌های آهکی غار امرار معاش بوده است اما با ایجاد نقش‌های زیبا و ساخت ستون‌ها برای استقامت سقف غار، بنایی تاریخی و ارزشمند را به یادگار گذاشته‌اند. حدود صد ستون در طول غار مشاهده می‌شود که زیبایی بیشتری به تالار غار بخشیده‌اند.

جالب اینجاست که تمام فضای غار حاصل دسترنج معماران و حجاران توانمند جهرمی در ۳۵۰ سال گذشته است. معمارانی که با مهارت برای استواری غار و جلوگیری از فروریختن آن ستون‌های سنگی زیبایی در جای جای غار ساخته‌اند و همین امر زیبایی امروزی غار را دو چندان کرده است. این غار بزرگترین غار ساخته دست بشر به شمار می‌رود. سنگ‌تراشان از این غار برای برداشت سنگ آهک استفاده می‌کرده‌اند. غار سنگ‌تراشان در جنوب شرقی جهرم واقع شده است.

این غار با بیش از صد ستون سنگی و دوازده دهانه، با شمارۀ ۱۰۱۱۷، ثبت ملی شده و یکی از جاذبه‌های تاریخی و گردشگری شهرستان جهرم است. همچنین طول غار حدود ۳۵۰ متر و عرض آن ۱۵۰ متر، با وسعتی حدود چهار هکتار است و ارتفاع آن سه تا چهار متر و در انتها به کمتر از یک متر می‌رسد.

مهم‌ترین وسایلی که سنگ‌شکنان و سنگ‌تراشان به کار می‌بردند، اره‌های دوسر، پتک، چکش، اهرم، تیشه، انواع سوهان، قلم، نخ و دوده، دریل‌های کوچک دستی و… بوده است. در این مکان چند سنگ‌شکن به کار برداشت سنگ مشغول بودند. هر کدام از آن‌ها در یک مسیر و دهانه، سنگ برداشت می‌کردند و برای جلوگیری از ریزش سقف هر از چند متر قسمتی را باقی می‌گذاشتند تا به صورت یک ستون نگه‌ دارنده عمل کند. به این دهانه‌ها یا دالان‌ها، اصطلاحاً «کارخانه» می‌گفتند.

سنگ‌های این غار در بناهای مختلف شیراز، به خصوص مسجد جامع عتیق و بیمارستان نمازی و برخی خانه‌های اعیانی جهرم مانند منزل کوهکن، منزل پیمان، مسجد و مدرسه‌ خان و مقابر جهرم و شیراز و سایر شهرهای اطراف به‌کار رفته است.

از این سنگ‌ها به خاطر شکل‌پذیری بهتر، برای کارهای تزیینی به عنوان نمای ساختمان‌ها و سردرها، پنجره‌های مشبک، فرش حیاط و سکوها، سنگ قبر، کتیبه‌های سنگی، شیر سنگی، آب چک، ناودان، نهر یا حوض سنگی، پله، رخ‌بام، هاون سنگی، دیگ‌های سنگی، مجسمه‌های شیر، خمره‌های سنگی و… استفاده می‌شد.

محاسبات دقیقی که برای به جاگذاشتن ستون‌ها و فرونریختن سنگ‌ها انجام شده، شگفت‌انگیز است. بعضی از دهانه‌های غار آن قدر وسیع هستند که به راحتی یک اتومبیل از آن عبور می‌کند و از دهانه غار می‌توان تمام شهر را دید.

غار سنگ شکن که در جنوب غربی شهر جهرم و در زیر تپه‌های البرز کوه واقع است، یکی از نادرترین شاهکارها در تاریخ کهن ایران زمین است. سال‌ها پیش، وقتی سنگ‌شکنان جهرمی تصمیم گرفتند، از سنگ‌های آهکی یک کوه بی‌نام و نشان استفاده کنند، هیچ وقت تصور نمی‌کردند، سنگ تراشیدن از چنین کوهی بتواند یکی از زیباترین جاذبه‌های طبیعی شهرشان را رقم بزند. غار سنگ ‌شکن جهرم، تاریخ روشن و دقیقی ندارد.

با روی کار آمدن مصالح ساختمانی جدید مانند سرامیک، موزاییک و سنگ‌های مرمر، به تدریج استفاده از سنگ‌های غار از رونق افتاد و سنگ شکنان کار خود را رها کردند و برداشت سنگ متوقف شد؛ در حالی که حاصل برداشت و استخراج آن‌ها، پدیده‌ای بی نظیر را به وجود آورده بود، غاری مصنوعی که توجه مردم را به خود جلب کرد و به عنوان پدیده‌ای بی نظیر برای جذب گردشگران مطرح شد.

علاوه بر عظمت و زیبایی غار که سالانه هزاران نفر را به خود جذب می‌کند، خنکی نسبی محیط آن در تابستان و گرم بودن آن نسبت به محیط بیرون در زمستان، دلیل دیگری برای جذب مردم بوده است. در تابستان به خاطر نتابیدن آفتاب و وجود دالان‌های متعدد که باد در آن‌ها کانالیزه شده و به صورت یک کولر طبیعی در می‌آید، دارای هوایی مطبوع و خنک است.

ستون‌های سنگی غار به شکلی کاملاً مهندسی سقف را نگه داشته است که نشان از توان بالای استادان و حجاران جهرمی در مهندسی معدن سده‌های پیشین دارد. سنگ‌تراشان جهرمی این غار را برای تفریح نساخته‌اند، بلکه هدف آن‌ها، برداشت سنگ برای امرار معاش بوده است؛ ولی با تیشه سنگ‌شکن خود، جاذبه‌ای زیبا خلق کرده‌اند که به یکی از بزرگترین غارهای دست‌ساز جهان تبدیل شده و میراثی بسیار زیبا با چشم‌اندازی دیدنی است.

از دیگر جاذبه‌های دیدنی نزدیک به غار سنگ‌شک جهرم می‌توان به دروازه پیر شبیب در فاصله ۴.۳ کیلومتر، بازار سرپوشیده زندیه جهرم در فاصله ۴.۴ کیلومتر، مسجد جامع جهرم در فاصله ۴.۷ کیلومتر و خانه و مدرسه خان در فاصله ۵.۳ کیلومتر اشاره کرد.