مدرسه عمادیه که در شهر گرگان ـ مرکز استان گلستان ـ قرار دارد، یکی از بناهای قدیمی است که در سال ۹۵۲ق در دوره شاه‌سلیمان صفوی (حکومت: ۱۰۴۵ـ ۱۰۷۳ش) احداث یا بازسازی اساسی شد
طبیعت زیبای مناطق شمالی کشور و از جمله استان گلستان، چنان رهگذران را افسون می‌کند که کمتر به فکر دیدن آثار باستانی یا تاریخی این دیار می‌افتند. هرچند رطوبت زیاد این نواحی فرصت ماندگاری دیرپا را به بناها نمی‌دهد، با این همه کم نیست سازه‌های گوناگونی که در جای جای این پهنه گسترده، پذیرای مشتاقان آثار تاریخی و معماری سنتی ایران است که با همه تنوعشان در اقلیم‌های مختلف ایران‌زمین، از اصول یکسانی خبر می‌دهند. یکی از این بناها، مدرسه عمادیه است.
مدرسه عمادیه که در شهر گرگان ـ مرکز استان گلستان ـ قرار دارد، یکی از بناهای قدیمی است که در سال ۹۵۲ق در دوره شاه‌سلیمان صفوی (حکومت: ۱۰۴۵ـ ۱۰۷۳ش) احداث یا بازسازی اساسی شد؛ چه، وجود وقفنامه‌ای بازمانده از دوران حکومت شاه‌تهماسب صفوی (حکومت:۹۰۲ـ ۹۵۵ش) حاکی از آن است که تأسیس اولیه این مدرسه به پیش از صفویان و احتمالا عصر تیموری برمی‌گردد. بانی مدرسه را فرد خیری به نام خواجه عمادالدین ذکر کرده‌اند. از دیگر بانیان، معماران و مرمت‌کاران این بنا، می‌توان از شیخ اسماعیل قاضی معمار، کربلایی رمضانعلی و حاج حسین کافی نام برد.
این مدرسه در ضلع شرقی مرکز محله درب‌نو در بافت قدیم واقع شده است؛ محله‌ای که از شرق به بازار نعلبندان، از غرب به محله و میدان و خیابان شهیدرجایی، و از جنوب به خیابان امام خمینی کنونی محدود میشود.
مدرسه عمادیه با ۱۵۵۰ متر زمین به همراه آب انبار، گورستان، حمام، دکان‌های متعدد، مسجد گلشن، مجموعه چند تکیه، بافت و عناصر عمده محله درب نو و نیز بخشی از بافت بازارکهنه استرآباد را تشکیل می‌‌دادند.
این مدرسه در زمینی مستطیل شکل، به صورت چهار ایوانی و به سبک حیاط مرکزی ساخته شده که همه عناصر آن به صورت قرینه و با آهنگی منظم و یکسان کنار هم قرار گرفته‌اند. ورودی مسقف بنا در جناح غربی و بافت قدیم شهر تعبیه شده و پوشیده از تیرهای ضخیم چوبی افقی است. قبل از درب ورودی، به شیوه خانه‌های کهن ایرانی، دو مصطبه یا سکو برای استراحت و نشستن رهگذران تعیین شده تا دمی بیاسایند.
چهار ایوان در چهار طرف مدرسه وجود دارد که طبقه دوم بر فرازشان مسقر شده و با پله‌های آجری به حیاط مدرسه وصل میشود و می‌توان یکسره از آنجا به حیاط سنگفرش رفت و زیر درختان یا حوض آب قدم زد. مهمترین ایوان، ایوان غربی یا همان ورودی مدرسه است که با در چوبی بزرگی به بافت کهن راه می‌یابد و بر فرازش گلدسته‌ای چوبی به چشم می‌خورد که جایگاه مؤذن است.
سوای حیاط مرکزی مستطیل‌شکل، چند حیاط خلوت نیز در جنوب، شمال و شمال غربی مدرسه وجود دارد که فضای آرامی برای ساکنان فراهم می‌آورد. جرزها آجری است با ملاط گل و آهک، و در بعضی نقاط نیز خشت خام دیده میشود و دیوارها بندکشی شده است. ایوان‌ها در دو طبقه و حجره‌ها در یک طبقه ساخته شده‌اند.
در طرفین شمالی و جنوبی درب ورودی، مغازه‌هایی هستند که وقف مدرسه‌اند. به استناد وقفنامه آقاروح‌الله حسینی استرآبادی، به سال ۹۵۲ق یک خانه و اتاق سفال‌پوش، دو باغچه کوچک و بزرگ در محله پاسرو استرآباد، ۵ دانگ از قریه میرمحله، ۶ دانگ از قریه چوپلانی و ۴ دانگ لسرکان بر اولاد ذکور وقف شده که پس از آنها باید به طلاب علوم دینی و علما و فضلا و صلحای شهر استرآباد داده شود.
متأسفانه در رژیم گذشته در اجرای قانون اصلاحات ارضی، رقبات موقوفه که غالباً اراضی مزروعی بودند، به بهانه تبدیل به احسن فروخته شده و کار را به تعطیلی مدرسه کشانده است. پس از پیروزی انقلاب با تصویب ماده واحده، زمینه احیا و برگشت موقوفات تا اندازه‌ای فراهم گردید و تلاش فراوانی برای تعمیر و احیای مدرسه صورت گرفت که به جایی نرسید تا اینکه در سال ۱۳۷۸به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.
در سالهای اخیر بار دیگر وضعیت این مدرسه قدیمی باعث جلب توجه شد؛ زیرا در پی ساخت و سازهای غیرمجازی که به بهانه بازسازی و احیا انجام شده بود، احتمال داشت به هویت این بنای تاریخی
خدشه و آسیب جدی وارد شود و معماری اصیل آن ضربه غیر قابل جبرانی بخورد. این موضوعی توجه اعضای شورای شهر گرگان را برانگیخت و جمعی خواستار توقف طرح بازسازی آن شدند.
